Tíminn - 09.03.1971, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 9. marz 1971
TIMINN
19
eru 39%, sem engin skráS af-
kvæmi eiga, og því litla sem
enga þýðingu hafa haft fyrir
ræktunina. Þetta kann að virð-
ast nokkuð há tala, en við skul
um. hafa það í huga, að á þessu
tímabili er raáktunin að hefj-
ast og eikikert fast land undir
fótum. Þessi tala ætti að fara
lækkandi eftir því, sem rækt-
uninni fleygði fram. En svo
gerist hitt, að á tímabilinu
1940—1955 fjölgar þeim hest-
um, sean angin skráð afikvœmi
eiga, upp í S7%. Ástæðumar
kunna að vera margar. Ein er
áreiðanlega sú, að kröfur til
uppfcöku í ættbók hafa verið
allt of vægar. Önnur ástæcía er
vafalaust stefnuleysi í ræktun-
armálum. og freistast ég að-
eins til þess að minnast á þetta
mlál og nefna nokkur dæmi.
Nr. 260. Nökkvi frá Hólmi,
hlaut ávallt 1. verðlaun á sýn-
ingum, var meðal annars nr.
2 á Landbúnaðarsýningunni
1947 og nr. 5 á Þingvöllum
Ura 1950. Á Landsmóti 1954,
é Þvenáreyrum, er hann
dœmdur frá verðlaunum vegna
erfðagalla, en á Landsmóti
1958 er hann affcur nr. 3. Svip-
aða sögu er að segja um nr.
385, Svip. Hann er dæmdur
frá verðlaunum 1954 á Þverár-
eyrum vegna erfðagalla, en
1958 á Þingvöllum fær hann
bezfcu verðlaun og stendur sem
nr. 2. Ekkert er minnzt á það
í ættbókinni, hvaða erfðagall-
ar það voru, sem felldu hest-
inn frá verðlaunum árið 1954.
Nú er það svo, a'6' hafi hest-
urinn, árið 1954, haft ákveðna
galla, sem erfðust hjá afkvæm-
um hans, þá er það augljóst,
að þeir hverfa efcki á fjórum
árum. Hitt er svo annað mál,
að með áframhaldandi ræktun
og úrvali má útiloka erfðagalla
hjá þeim stofni, sem frá hest-
inum kemur. Þessir furðulegu
dómar þ|jóta að byggjast á
stefnuléýsi. Annað dæmi vil 'ég
nefna, §em þó ér annars eðlis.
Nr. 401. Goði frá Sauðárkróki,
kom fram á sýningu á Sauðár-
króki árið 1953, en fékk þá
ekki viðurkenningu, þar sem
hann var eineistungur. Þetta
er auo'vitað réttur dómur á
þessum tíma. Svo er hesturinn
sýndur aftur á Landsmóti a
Þvenáreyrum árið 1954, þá eru
bæði eistu komin niður. og
sýnt, að gallinn kemur ekki
fram hjá afkvæmum hans.
Þetta var þá sem sagt ekki
erfðagalli. Um dóminn á Þver-
áreyrum segir svo í Ættbók-
inni: „. . ., en ekki þótti fært
að veita honum þá kynbóta-
hestaviðurkenningu, vegna
fyrrj úrskurðar". Það virðist
fáránlegt, að þetta hafi verið
ástæðan, heldur hafa einhverj-
ir annarlegir hlutir aðrir kom-
ið til. En svo er víst, að með
þessu var einhverjum bezta
kynbótahesti, sem fram hefur
komið, kippt burt úr ræktun-
inni. Sjálfsagt hefur það líka
verió' tilgangurinn.
Ég hygg, að þessi dæmi sýni,
að nærri algert stefnuleysi
hafi ríkt í hrossræktarmálum.
Ef framgangur á að verða í
einhverri ræktun, sama um
hvaða búfjártegund er að
ræðg. þá verður áð setja sér
eitthvert mark, og síðan verð-
ur að stefna að því. Það er
víst þvi miður þetta undir-
stöðuatriði, sem gleymzt hefur,
og þá varla von á því, að rækt-
unin verði nema hálfkák. Þaó
þýðir ekkert að setja eitthvert
mark (ideal) í óljósum orðum,
sem túika má á óteljandi vegu.
Hitt er svo annað mál, hvort
ekki væri rétt að reyna að
rækta einstaka stofna, og gæti
þá markmiðið verið nokkuð ó-
líkt. en heildarsteíuan sú að
ná upp kynföstum reiðhesta-
stofnum. Sé hinsvegar litið yf-
ir annála hrossra.kt j rfélag-
anna, er að sjá, sem aðalstefn-
an hafj verið að grauta ölliu
saman.
Eitt atriði.er það, sem hef-
ur vakið athygli mína við lest-
ur þess hluta ættbókarinnar,
sem færður er 1940—1960. Það
er, að lýsingum dómnefnda á
hestum, eins og þær voru birt-
ar í Búnaðarritinu á sínum
íima, ber ekki nærri alltaf sam
an við það, sem í Ættbókinni
stendur.
Um Roða nr. 211 segir í
Búnaðarritinu 1941 Undir
fellsrett 1941: Rauðm’, fríður,
reistur, léttur og fjörlegur.
Full hár aftan. Fætur eru
grannbyggðir og hann fléttar
dálítið framan. Um sama hest
segir í Ættbókinni: Sýndur í
Undirfellsrétt 1941. Lýsing:
Rauður, fríður, háreistur, háls-
fínn, hlutfaliagóó'ur, spengileg-
ur, léttur í hreyfingum og fjör
fegur, góðir fætur
Um nr. 215 segir í Búnaðar
riti 1941: Beinakeldu 1941:
Rauður, fínn og reistur háls.
Frekar grannbyggður. Léttur í
hreyfingum. Fléttar framan
dálítið snúinn í kjúkum aftan.
í Ættbókinni segir um þennan
hest: Sýndiur að Beinakeldu
1941. Lýsing Rauður, fríður,
fingerður, léttur í hreyfingum
og reiðhestslegur, þurrir fæt-
ur að mestu réttir.
Breytingar sem þessar á um
sögnum dómnefnda, eru al-
'gengar, og skal ég nefna eitt
dæmi til viðbótar. í Búnaðar-
riti 1950 er skýrt frá afkvœma-
sýningu að Sandlæk 1948. Þar
fá afkvæmi Skugga frá Bjam-
arnesi þessa lýsingu: „Af-
kvæmj Skugga frá Bjarnarnesi
eru óvenjulega þroskamikil og
vel gerð, en láta lítið yfir sér.
Höfuðið er svipgott, hálsinn
meðalreistur í kyrrstöðu, en
vel reistur á hreyfingu. Hlut-
föll em yfirleitt góð, en sum
heldur miðlöng. Lendin er
sæmileg, á sumum er hún held
ur stutt og afturdregin. Fætur
era sverir og réttir að fram-
an, en kjúkuliðasekkjur finn-
ast í afturfótum. Mörg af-
kvæmi Skugga eru reiðhross,
flest sæmileg og nöbkur ágæt.
Tölt er mjög ríkjandi og flest
afkvæmanna búa yfir ölfcum
gangtegundum. Hreyfingar
em ákveðnar og reglulegar, en
ekki mjög háar. Lundin virðist
vera mjög gæf og auðsveip og
fjöriS gott. Kynfesta er mikil“.
í Ættbókinni er lýsing dóm-
nefndar að Sandlæk sögð þessi:
„Afkvæmin era væn að vexti
og vel gerð en láta lítið yfir
sér. Svipurinn er látlaus, vel
meðalreist, hlutföll góð, lend-
in er sæmilega vel vöðvuð ós-
lend. Fætur eru þurrir og fram
fætar réttir, en á afturfótum
ber á kjúkuliðhskekkjum.
Hroesin eru dugnaðarleg og
mörg búa yfir ágæfcum reið-
hestakostum, hreyfingar eru
fjölþreyttar og hreinar, taugar
stenkar, lundin góð. þó ekki
blíðl Vilji er að jafnaði góð-
ur, sum fjörug. Góð kynfesta“.
Hvor lýsingin skyldi vera sú,
sem gefin var að Sandlœk
194«?
Elkki skal ég þreyta menn á
fleiri upptalningum á misræmi
í Búnaðarriti og Ættbókinni.
Af nógu er þó að taka.
Þá vil ég minnast á atriði,
sem mjög er ábótavant í ætt-
bókinni, en það er myndaval-
ið. Það er svo með afbrigðum
lélegt, að furðu sætir. Framan
af var varla hægt aö krefjast
þess, að myndataka kynbóta-
hrossa væri í fullkomnu lagi,
en frá stríðslokum hefði mátt
vera sanngjöm krafa, að þetta
atríði væri ekki vanrækt. Lýs-
ingjir, hversu niákvæmar sem
þær geta verið, geta aldrei
koxnið í stað góðra og rétt
tekinna mynda. Framan af hef
ur þó verið leitazt við að taka
myndirnar af hlið og af hest-
unnm mann- og hnakklausum,
en á síðari árum virðist það
meginreglan, að hafa helzt
mann á baki, eða þá am.k.
hnakk. Er það augljóst mál, a8
erfitt er að dæma um bygg-
ingu hesta eftir slíkum mynd-
um.
Ég hef hér fjallað um nofck-
ur þau atriði, sem mér finnst
nauiðsynlegt að gagnrýna í
Ættbókinni. Einkum hef ég þó
rætt um þann hluta hennar,
sem færður er af G.B., þ.e.
kaflinn frá og með nr. 193 til
og með nr. 561. Nú kann ýms-
um, sem bókina hafa lesið,
þykja miður, að ekki skuli vik-
ið að síðasta kafla Ættbókar-
innar. Vissulega kann að virð-
ast ástæða til þess að gagn-
rýna þann kaflann harkalega.
Það' er hins vegar rétt, að
komi fram hér, að þessi kafli
zEttbókarinnar er birtur í ó-
leyfi Búnaðarfélags íslands og
núverandi hrossaræktarráðu
nautar. Er þessi hluti þannig
til kominn, að G.B .fékk
í hendur lista yfir ættbókar-
færð hross 1961 og síðar, en
síðan hefur hann samið text-
ann sjálfur eftir þeim upplýs-
ingum, sem hann hefur getað
aflað sér. Eitthvað hefur þó
brenglazt í þessum upplýsing-
um, nægir þá að benda á fyrsta
hestinn, sem ættbókarfærð-
ur er eftir að G.B. hættir
starfi sem hrossaræktarráðu-
nautur, en það er nr. 562.
Hann heitir Blatekur frá Álf-
hólahjáleigu og er nú sagður
rauðblesóttur og glófextur! Ég
hygg að þettg sé ágætt dæmi
um það, hvernig G.B. hefur
farizt úr hendi að semja þenn-
an hluta Ættbókarinnar. Eitt
atriði er þó, sem sennilega má
fyllilega treysta, það er, að
þegar kynbótahestar hafa ver-
ið fluttir út, þá er nákvæm-
lega getið um, hvert þeir hafa
verið seldir og hverjir hafa

flutt þá út. Virðist nú útflutn-
ingur stóðhesta vera orðið
veigamesta atriðið í þessari
ættbókarfærslu G.B . Okkur.
sem óhuga höfum á ræktun ís-
lenzka hestsins fyrir íslend-
inga, finnst útflutningur kyn-
bótahrossa all varhugaverður.
Sé það svo, að í Ættbókina
séu skráðir eingöngu beztu
hestar, sem fram koma, þá er
það líka staðreynd, ao' um
fjórðungur þeirra er fluttur
út. Þetta geta menn fullvissað
sig um við lestur Ættbókarinn
ar. Mörgum mun finnast. að
hér sé um óheillavænlega þró-
un að ræða.
Prentvillur eru ófáar í rit-
inu, svo sem oft vill verða, og
er varla ástæða til þess að elta
þær allar. Skal ég þó nefna fá-
einar. Nr. 285 er sagður fædd
ur árið 1948, en er sýndur ár-
ið 1945. Nr. 436 er fæddur ár-
ið 1932, sendur árið 1955. Sam
kvæmt þessu er hesturinn 23
vetra. í lýsingu segir, að hest-
urinn sé „liðlegt faestefni". Nr.
401 er sagður eiga son, sem
Kolbakur heitir, og er hann
sagOur nr. 544. Nr. 544 er hins
vegar allt annar hestur, og Kol
bak þennan hvergi í Ættbók
inni að finna.
Ég hef nú rakið ýmsilegt,
sem mér finnst að þessstri bók.
og þykir sjálfsagt mörgum nóg
fcomið. Þrátt fyrir þá galla,
sem nefndir hafa verið, þá er
Ættbókin um niargt merkilegt
heimildarrit. Má t.d. nefna, að
nálega allir ættbókarfærðir
hestar hafa verið mældir og
niðurstöður birtar í Ættbók-
inni. Úr efni þessu má vinna
á margvíslegan hátt, og refcja
breytingar, sem orðið hafa á
íslenzka hestinum á liðnum
áratugum. Einnig er nær und-
antekningalaust sfcýrt frá lit
hestanna, og má ætla, að þeg-
ar ættbók yfir hryssur liggur
fyrir, megj fá margar upplýs-
ingar, sem geta stuðlað að auk
inni þekkingu á litarerfðum
hesta. Því tel ég, að þrátt fyr-
ir galla, sé fengur a& þessari
bók, og á höfundur þakkir skil
ið fyrir að koma Ættbókinni
í verk.
Verkir, þreyta í baki ?
DOSI beltin hafa eytt
þrautum margra.
ReyniS þau.
fc
EMEDIAH.F
LAUFÁSVEGI Í2 - Siml 16510