Tíminn - 18.05.1971, Blaðsíða 6

6
TIMINN
ÞRIÐJUDAGUR 18. maí 1971
Afkastagreiðslur skapa dréttlæti
rísa í sambandi við afkasta-
grei'ðslur eru Mn lágu grunn
laun, sem fylgja þeim, sem
dæmi má nefna laun iðnaðar-
manna í málmiðnaði hér í
Svíþjóð. Samkvæmt samningi
þeim sem enn er unnið eftir
og gilti til 31. 1. 1971 eru lág
marksgrunnlaun 6,80 s. kr. -Á
þeim launum er þó ekki unn-
ið, heldur kemur til lágmarks
uppbót, 2,12 s. kr. á tímann,
þannig að lágmarkstímakaup
iðnaðarmanna er starfað hefur
6 ár í iðninni getur orðið 8,92
kr. á túnann. Tölur þessar eru
miðaðar við Málmey, en latm
eru misjöfn eftir svæðum. en,
hér eru þau þrjú. Sambæréóff'
laun á hinum tveim verðlags
svæðunum eru 8,56 kr. og 9,
33. Laun þeirra er starfað hafa
skemur en 6 ár eru lægri og
eftir aldri og eru hjá 16 ára
verkamanni í málmiðnaði 3,
48 kr. 3,66 kr., og 3,84 kr^
á tímann, eftir verðlagssvæð-
um.
Hærri laun en þetta eru vfð-
ast hvar greidd, en þá konUK
til samningar verkalýðsfélaga,j
sem starfandi eru innan stærrij
fyrirtækja og kallast verkstæð-
isklúbbar. Þeir semja um
grunnlaun og akkorð og má
geta þess að raunveruleg laun
hér eru sjaldnast undir 13 kr.
á tímann, í góðum akkorðum
upp í 20 kr. á tímann.
Almennt hafa fslendingar
hér yfir 14 kr. á tímann. Tré-
smiðir í byggingariðnaði vinna
eftir öðrum samningum, én þarj
hafa laun fslendinga verið fráí
12 kr. til 24 kr. á tímann. Sam-i
eiginleg reynsla okkar er s«
að afköstin skipta ekki mestn.í
heldur akkorðin og þeir semi
með þau hafa að gera. Þar tffi
kemur að þeir, sem koma sér
vel við verkstjóra (með dugn-
aði, ósérhlífni eða öðru) ern
öðrum fremur heppnir með að
fá góð akkorð. Skapa þessar;
afkastagreiðslur oft ranglátam
mismun launa, enda hafa þærJ
í stað þess að vera verkalýðn-j
um að gagni, orðið að svipu f!
hendi atvinnurekenda.
Annað vandamál tvíþætt,hef.
ur og fylgt þessu, en það er
tilhneiging atvinnurekenda til
að losa sig við starfsmenn yfir
50 ára gamla, sem eiga rétt
á háum grunnlaunum, og ráða
í staðinn unga menn á lágum
Framhald á bls. 10.
Heima á íslandi er nú æ
meir áberandi í blöðum og at-
vinnulífi skrif og umræður um
„bónus“ „akkorð" og tekjur
miðað við afköst, vegna þess
arar uggvænlegu þróunar vil
ég rifja upp íslenzk akkorðs
mál og geta þeirrar þróunar,
sem þau mál hafa tekið hér í
Svíþjóð að undanfömu. Fyrsta
dæmi, sem er táknrænt fyrir
stóran hluta akkorðsvinnu und
anfarinna ára. Rafmagnsdeild
Sameinaðra verktaka á Kefla
víkurflugvelli bauð nokkrum
rafvirkjum að leggja raflagnir
í blokk á flugvellinum. Var til
boð deildarinnar miðað við
kostnað raflagna í samskonar
blokk er byggð hafði verið
áður. Rafvirkjar þeir, sem unnu
verlcið, lögðu gífurlega hart að
sér, og útkoman varð sú að
akkorð þetta gaf um tvöföld
laun. Við næstu blokk bauð
því að sjálfsögðu rafmagns-
deildin rafvirkjunum það verk
fyrir nær helmingi lægra verð,
með því að rafvirkjarnir
þekktu lagnir hússins töldu
þeir að enn væri hægt
afköstin. Með því að
álla fram tókst þó ekki betur
fil en svo, að akkorð þetta gaf
aðeins venjuleg tímalaun.
Ástæðan var sú að með lækk
uðu akkorði dvínaði áhuginn og
þreytan fór að segja til sín.
Dæmi þetta skýrir vel hver er
tílgangurinn með akkorðs-
greiðslum. Þ.e.a.s. mestu hugs
anleg afköst fyrir minnstu
mögulega greiðslu. Annað
dæmi um þróun akkorðs. Múr
arar byggja upp uppmælinga
taxta (akkorð) og er hann þann
ig að meðalmúrari nær heldur
hærri launum ef hann leggur
sig fram. Hægfara, þreyttir eða
gamlir, ná tímalaunum með
því að halda sig vel að vinnu
og duglegir ná mjög góðum
tekjum. Það sem síðan gerist
er það, að uppmælingataxtinn
hækkar ekki í samræmi við
launahækkanir almennt og loks
var komið svo, um 1967 að jafn
vel hörkuduglegir múrarar áttu
fullt í fangi með að ná tíma
launum.
íslenzkir rafvirkjar semja
fyrir nokkrum árum um upp-
mælingataxta og var hann hafð
ur opinn þannig að ef í ljós
kom að laun eftir honum urðu
of há í einhverjum lögnum
áskyldu meistarar sér'rétt til
lækkunar, rafvirkjar áskildu
sér hinsvegar rétt til hækkun
ar í lögnum sem laun urðu of
lág í. Þessi samningur er því
afbragssamningur og til fyrir
myndar ef á annað borð er
unnið í akkorði eða eftir upp
mælingu. Hættan er aðeins sú
að hópur ungra rafvirkja, sem
samhentir vinna í einu verki,
geta sprengt mælinguna, síð-
an benda meistarar á þetta
dæmi og telja sálfsagt að
lækka greiðsluna á þessum lið,
því reynslan hafi sýnt að hægt
sé að vinna verkið á miklu
styttri tíma en gert hafi verið
ráð fyrir í uppmælingatextan
um, útkoman verður því smám
saman sú, að aðeins ungir og
hraustir menn ná þeim afköst
Séð yfir skipasmíðastöð Kochums,
um er nægja til launauppbóta.
Nú vil ég ekki á nokkurn hátt
hátt dæma eða gagnrýna þá
aðila er ég hefi nefnt hér að
framan, heldur tek ég þetta til
að lýsa hvernig þróunin hefur
verið. Akkorðs-, bónus- eða upp
mælingagreiðslur eru því alls
ekki eftirsóknarverð né æski
leg greiðsluform, þar sem eðli
þeirra er að leiða til mikilla
afkasta fyrir minnsta hugsan
lega greiðslu.
Meðan enn er dvalið við ís-
lenzkar aðstæður vil ég ein-
dregið mótmæla þeirri hug-
mynd, sem fram hefur komið
í sambandi við bónusgreiðslur
verksmiðjufólks, að það njóti
góðu áranna, en taki á sig
byrði mögru áranna, eins og
mun hafa komið fram í grein
Heimis Hannessonar í Degi á
Akureyri nýlega. Hvemig á að
meta góðu árin, er það góð
stjóm verksmiðjanna, mikil
framleiðsla eða hátt markaðs-
verð? Mögru árin væru þetta
þá öfugt, og væri þá til dæmis
harkalegt fyrir verksmiðjufólk
ið að sætta sig við lág laun
vegna lélegrar stjómar veik-
smiðjanna.
Hag launþega verður bezt
borgið með föstum launum og
sem allra minnstum aukasamn-
ingum.
Þegar borin er saman þróun
þessara mála á íslandi og í
Svíþjóð er nauðsynlegt að ís-
lenzkir launþegar geri sér
ljóst, að íslenzk verkalýðshreyf
ing, baráttumál og aðferðir er
að miklu leyti byggt á reynslu
verkalýðs hinna Norðurland-
anna. Afkastagreiðslur hafa í
fjöldamörg ár átt sér stað í
þessum löndum, og voru raun
ar teknar upp vegna kröfu
verkalýðsfélaganna a.m.k. hér
íslendingar, sem starfa hjá Kochums i Málmey.
í Svíþjóð. Eftir áratuga reynslu
af afkastagreiðslum eru nú kröf
ur sænsks verkalýðs þær, að
hætt verði slíkum greiðslum og
tekin verði upp föst mánaðar
laun í staðinn.
Undanfarin tvö ár, hafa hér
verið vinnudeilur og mörg ó-
lögleg verkföll og sameiginleg
aðalkrafa hefur verið, burtu
með akkorðin, föst mánaðar-
laun. Hjá námufyrirtæki í Norð
ur-Svíþjóð var til reynslu
greidd mánaðarlaun í eitt ár
og að því liðnu var hótað upp
sögnum og verkfalli ef akk-
orðslaun yrðu tekin upp aftur.
Hvarvetna eru afkastagreiðslur
á undanhaldi, og þegar hafa
þær verið felldar niður á mörg
um vinnustöðum.
Meðal þeirra vandamála, sem