Tíminn - 27.05.1971, Blaðsíða 8

TÍMINN
FIMMTUDAGUR 27. maí 1971
Tíminn hefur farið þess á
leit við mig, að ég skýrði með
nokkrum orðum frá því, að
hvaða málum ég telji þýðing-
armest að irnnið verði í mínu
kjördæmi á næsta kjörtíma-
bili. Er mér ljúft að verða við
því þó að mér sé á hinn bóg-
inn ljóst, að ekki verði efnið
tæmt í einni blaðagrein né
heldur nokkurt viðfangsefni
rætt til neinnar hlítar.
■ Frpðir menn ,sem ekki er
ástæða til að rengja, telja, að
hvergi á landinu séu lægri
meðal tekjur á íbúa en í Norð-
urlandskjördæmi vestra. Ekki
er ófyrirsynju þótt við, sem
hér eigum heima, veltum því
fyrir okkur af hverju þetta
stafi. Er orsökin e.t.v. sú, að
hér sé lakara undir bú, til
sjávar og sveita, en annars
staðar gerist? Naumast verður
það talið. Skagafjörður og
Húnaþing eru frá náttúrunnar
hendi, blómlegar landbúnaðar-
byggðir. Þar eru mikil og víða
samfelld ræktarlönd en að
baki byggðinni víðlendar heið-
ar, vaxnar kjarrgróðri fyrir
sauðfé, þó að með úrtökum sé
og ofgera megi. fbúar þeirra
þéttbýlisstaða, sem frá upp-
hafi hafa að verulegu leyti
byggt afkomu sína á marg-
háttaðri og nauðsynlegri þjón-
ustustarfsemi við landbúnaðar-
héruðin, hafa búið við tiltölu-
lega örugga og jafna afkomu.
Þau þorp hafa hins vegar tak-
markaða vaxtarmöguleika
nema fleiri stoðum sé rennt
þar undir burðarás atvinnu-
starfseminnar. Sá atvinnu-
grundvöllur hefur reynzt
ótraustur vegna þess, að skort
hefur aðstöðu til nægrar hrá-
efnisöflunar. Af þeim sökum
hefur, undanfarin ár, gætt
verulegs atvinnuleysis á Siglu-
fírði, Hofsósi, Skagaströnd og
að nokkru á Sauðárkróki. Þar
er fengin megin skýringin á
því, hvers vegna meðaltekjur
eru svo lágar í Norðurlands-
kjördæmi vestra.
Nú hefur sú „hagfræði-
kenning" heyrzt, að nauðsyn-
legt sé að viðhalda nokkru at-
vinnuleysi til þess að hamla
gegn efnahagsspennu í þjóð-
félaginu. Þetta er siðlaust
sjónarmið og raunar neðan við
það mark, að vera umræðu-
hæft. Atvinnuleysi bitnar
ávallt á því fólki, sem einskis
má í missa og það er höfuð
skylda hverrar ríkisstjórnar,
að kosta alls til að útrýma
þeirri smán, hvar sem á henni
örlar. En í þeim efnum er
ekki einhlítt að horfa aðeins til
líðan'1’ '•timr’-'- ""'óðinni fjölg-
ar með hvorju ári:)'' sem H*ur,
Landsbyggðin á ekk' >■ m
því, að það fólk, scm þar vex
upp, þurfi að hrekjast burtu,
af því að það skorti lífsbjarg-
arskilyrði heima fyrir. Þess
vegna þarf gróskan í atvinnu-
lífi hvers byggðarlags að vera
stöðug og jöfn.
Ég held, að þeir kaupstaðir
og kauptún hér í kjördæminu,
sem til þessa hafa að mestu
byggzt upp af sjávarútvegi,
hljóti að gera það að tals-
verðu leyti enn um sinn. Sú
skoðun sýnist lika rikjandi á
þessum stöðum því þar klífa
menn þrítugan hamarinn til
þess að eignast fiskiskip og
efla aðstöðu til fiskverkunar.
En gengi sjávarútvegsins velt-
ur öðru fremur á aflabrögðum.
Þann grundvöll þarf að
tryggja svo sem kostur er. Því
má útfærsla landheiginnar
ekki dragast nema hið allra
minnsta. Hún er brýnt lifs-
hagsmunamál ekki aðeins út-
gerðarstaðanna í þessu kjör-
dæm; þjóðarinnar allr-
ar, svo mjög sem afkoma henn-
Magnús H. Gíslason 3. maður á lista Framsóknarfl. í Norðurl.kjörd. vestra
ar byggist á sjávarútvegi og
svo hlýtur að verða fyrst um
sinn a.m.k. En jafnframt því,
sem undirstaða útgerðarinnar
er þannig efld, þarf að stefna
að því að fullvinna aflann sem
allra mest á hverjum stað.
Með því vinnst tvennt: verð-
mæti vörunnar eykst að mikl-
um mun og vinnslan skapar at-
vinnu. í skjóli þeirrar grósku,
sem aukin og þróttmikil út-
gerð skapar, þróast svo alls
konar iðnrekstur, sem ýmist
byggist á beinni eða óbeinni
þjónustu við útgerðina, eða
starfar á öðrum sviðum. Þeir
þéttbýlisstaðir, sem ekki styðj-
ast við útgerð, hljóta, auk
beinnar og margháttaðrar þjón
ustu við landbúnaðarhéruðin,
að grundvalla afkomu sina á
ýmiss konar iðnrekstri. Er þar
í mörg hom að líta, ef skiln-
ingur ríkir hjá ráðamönnum
og skipulag er á framkvæmd-
um.
En þegar byggja á upp
trausta og varanlega atvinnu-
starfsemi í einum landshluta
má ekki handahóf ráða fram-
kvæmdum. Fátt hefur verið
okkur íslendingum dýrara en
skipulagslaus fjárfesting. Fá-
menn og tiltölulega fátæk þjóð
í stóru landi, kafin óleystum
verkefnum, hefur engin efni á
því að láta skyndigróðrasjónar-
mið ábyrgðarlausra. lukkuridd-
ara ráða verkefnavali. Þann at-
vinnurekstur, sem til er á
hverjum stað og lífvænlegur
getur talizt, ber að efla. En
hann nægir okkur ekki. Okk-
ur vantar verkefni heima fyr-
ir, sums staðar handa því fólki,
sem er þar búsett, alls staðar
handa viðkomunni. Það við-
fangsefni verða lieimamenn
og ríkisvaldið að leysa í sam-
einingu. Við verðum að líta á
kjördæmið sem eina heild.
Togstreyta mllli einstakra
byggðarlaga er skaðleg. Væri
fjarstætt, að ráðamenn frá
kaupstöðum og kauptúnum hér
í kæmu saman :il
f''"id.tr og ræddu með sér
livernig haga skuli framtíðar-
uppbyggingu atvinnulífsins á
hverjum stað, þannig að hvert
byggðarlag styddi annaö?
Mætti ekki ætla, að sá grunn-
ur ,sem þannig yrði lagður af
mönnum, sem gjörkunnugir
enx aðstæðum og þörfum sinna
heimkynna reyndist traustari
en einhver áætlanadrög, gerð
af piltum suður í Efnahags-
stofnun eða öðru slíku fólk'.
sem er í engri snertingu við
sjálfa kviku viðfangsefnanna?
Ég held það. Og er einnig
þeirrar skoðunar, að farsælast
sé að atvinnureksturinn sé
fyrst og fremst í höndum
heimamanna sjálfra. Það er
áreiðanlega skynsamlegra fyr-
ir ríkisvaldið að styðja við bak
ið á fyrirtækjum, sem þannig
eru rekin en að ausa milljón-
um og milljónatugum af al-
mannafé til aðvífandi spekú-
lanta, sem þykjast, að fengn-
um slíkum fjárstuðningi, reiðu-
búnir að ráðast í atvinnurekst
ur úti á landsbyggðinni, flytj-
Magnús H. Gíslason, Frosta-
stöðum, Skagafirði. — Fædd-
ur að Frostastöðum 23. marz,
1918. Stundaði nám við Laug-
arvatnsskólann, bændaskólann
á Ilólum og Garðyrkjuskólann
að Reykjum. — Félagsmála-
störf: Sat um árabil í aðal-
stjórn Sambands ungra Fráni- ‘
sóknarmanna, formaður F.U.F.
í Skagáfirði óg síðár 'Fráiú'-
sóknarfél. Skagfirðinga. Hefur
setið í miðstjórn Framsóknar-
flokksins, fyrst af hálfu yngri
manna og síðan eldri. Ilefur
gegnt erindrekastörfum fyrir
Frainsóknarflokkinn. Stundaði
blaðamennsku við Tímann á
árunum 1958—1961. Hefur
setið nokkrum sinnum á Al-
þingi, sem varaþingmaður. Tók
mikinn þátt í ungmennafélags-
hreyfingunni og sat um skeið
í stjórn Ungmennasamb. Skaga
fjarðar. Formaður karlakórsins
Heimir um árabil. Hefur
starfað að sveitarstjórnar-
málum og samvinnumálum.
Rekur búskap að Frostastöð-
um ásamt þremur bræðrum
sínum. Hefur, síðari árin, jafn
framt annast bókhaldsstörf hjá
Vegagerð ríkisins á Sauðár-
króki. Kvæntur Jóliönnu Þór-
arinsdóttur frá Ríp í Hegra-
nesi.
andi hagnaðinn burtu, ef vel
gengur, en svo hlaupandi
frá öllu, ef eitthvað gef-
ur á bátinn. Eftir sitja
heimamenn m?ð fyrirtæki i
rústum og ríkisforsjónin end-
anlega búin að glata þeim
fjánnunum, sem hún raun-
verulega hafði að láni frá al-
menningi. Þessháttar fjárfest-
ing er verri en engin, liún er
skaðvænleg.
íslenzk bændastétt hefur
mjög átt í vök að verjast und-
anfarin ár. Tvennt veldur þar
mestu um: Sívaxandi dýrtíð.
sem spennt hefur verðlag á
rekstrarvörum bænda upp úr
öllu valdi og g: sbrestur. Það
er ekki á valdi bænda að leysa
verðlagsvandamálið. Þeir hafa
gert sínar tillögi n talað fyr-
ir daufum eyrum. Gegn afleið-
ingum kólnandi veðráttu geta
þeir e.t.v. beitt að einhverju
leyti nýjum úrræðum. Um þau
þurfa þeir sjálfir að hafa for-
ystu. Ég hygg, að víða geti
hentað að koma á félagsskap
um ræktun og fóðuröflun.
Myndu þá verða tekin til rækt-
unar sem stærst samfelld
landssvæði, sem :gju vel við
samgöngum og þar sem kal-
hætta væri minni en annars
staðar. Jafnframt þyrftu að
rísa upp heykögglaverksmiðj-
ur, þar sem henta þætti. Við
það ynnist þrennt: bændur
fengju það bezta fóður, sem
völ er á, kjarnfóðurkaup gætu
minnkað að miklum mun og
fóðúröflun yrði tryggari en
hún er nú, en nægjanlegt og
gott fóður er grundvöllur bú-
skaparins.
íslenzk landbúnaðarfram-
leiðsla er of einhæf, svo til
einvörðungu nautgripa- og
sauðfjárafurðir. Mjólkurafurð-
ir verða naumast fluttar út svo
nokkru nemi. Öðru máli gegnir
með sauðfjárafurðir. Ullarvör-
ur og gærur eru nú þegar
mikil og vaxandi útflutnings-
grein. Dilkakjöt mætti einnig
■ » út möð árangri ef fram-
léiðslukostnaður á íslandi væri
vlð eitthvert hóf. Nauðsyn ber
ta sfmt sé{n°áður fil" að fjölga
búgreinum. Hví ekki að huga
betur að holdanautunum? Eng-
inn vafi er talinn leika á því
af þeim, sem bezt mega um
vita, að þar eigum við ónotaða
möguleika. Er ekki tími til
þess kominn að nýta þá? Fiski
rækt er komin á góðan rekspöl
hjá Húnvetningum. Skagfirð-
ingar sýna þar meira sinnu-
leysi. Þar er flest óunnið á
þeim vettvangi. En það eru
ekki aðeins árnar, sem búa yfir
miklum möguleikum til fisk-
ræktar. Hér er einnig mergð
vatna, sem ætti að mega rækta.
Ýmsar þjóðir hafa feikna tekj-
ur af fiskirækt. Því skyldi ekki
ísl. bændur geta það einnig?
Á síðari árum hefur það
færzt í vöxt, að ýmsir „utan-
sveitarmenn" reyni að ná eign-
arhaldi á góðum laxveiðijörð-
um. Það er hin nýja stétt fili-
steanna, sem Jónas frá Hriflu
varaði eitt sinn svo rækilega
við. Við bændur vil ég segja:
Forðizt þvílíka. Asni, klyfjað-
ur gulli, getur verið álitlegur
gestur. En hann hefur fyrr boð
ið hættunni heim. Það er ekki
skynsamlrgt að láta í skiptum
fvrir hann þau verðmæti, sem
halda áfram að mala gull,
löngu eftir að asninn er dauð-
ur og asnagullinu eytt.
Sveitirnar hafa staðið mjög
höllum fæti gagnvart þéttbýl-
inu hvað menntunaraðstöðu
unga fólksins áhrærir og er
svo enn. Sveit bornin njóta
yfirleitt minni kennslu. Þau
hafa átt undir högg að sækja
með að geta loki'* skyldunámi.
Og þó að það hafi lánazt þá
hafa dyrnar til frekara náms
verið lokaðar mörgum þeirra.
Þetta stafar af skorti á skól-
um. í aldarfjórðung hafa ver-
ið í gildí fi-:eðslulög, sem enga
raunhæfa þýðingu hafa haft
fyrir fjöldann allan af ungling
um dreifbýlisins. Nú er í
burðarliðnum ný skólalöggjöf.
Ætla má, að þar stefni ýmis-
legt til bóta. En okkur hefur
í raun og veru ekki vantað
löggjöf. Okkur hefur skort
framkvæmdir. Að því stefnir,
að lands- og gagnfræðapróf
verði skilyrði fyrir öllu frek-
ara námi. Það þýðir í reynd,
að sá unglingur, sem ætlar í
iðnnám, búnaðarnám, svo að
dæmi séu nefnd, verður áður
að hafa lokið þessu lykilprófi.
Ríkisvald, sem gerir slíkar
kröfur, hlýtur um leið að
binda sig þeirri ckyldu, að sjá
öllum ungmennum fyrir mögu-
leikum til þessarar fræðslu.
Til þess þarf ekki aðeins stór-
fellda aukningu á skóla-
húsnæði heldur einnig fjár-
hagsstuðning við dreifbýlisung-
lingana. Ef enginn á lengur að
fara að verða gjaldgengur til
neinna starfa í þjóðfélaginu
nema harr hafi notið ákveðinn
ar menntunar verður ríkisvald-
ið að sinna þessum skyldum
sínum. Sé það vanrækt, þá er-
um við að gera fjöldann allan
af unglingum dreifbýlisins að
eins konar utangarðsfólki.
Mikið skortir á, að vegamál-
in hér í kjördæminu séu í
viðunandi horfi. Víða á aðal-
leiðum þarf að endurbyggja
vegakafla s.s. í Vallhólmi,
AusturEylendi, Fljótum, svo
að eitthvað sé nefnt, og um
Húnaþing gegnir sama máli.
Ótrúlegt kann að Þykja, að
enn séu til heilar sveitir svo
til veglausar en þó er það svo.
Eða hvað segja menn t.d. um
Skaga og Reykjaströnd? Gegn-
ir raunar furöu, að enn skuli
haldast byggð í þeim sveit-
um, sem una mega slíkum sam
gönguerfiðleikum. Viðhaldsfé
til veganna er um of numið
við nögl. Það nægir víða ekki
til að halda þeim í horfi, hvað
þá að vegakerfið batni og
styrkist, eins og vera þyrfti.
Hinar stórfelldu vegafram-
kvæmdir í útjöðrum Rcykja-
víkur eru sjálfsagt þarfar og
nauðsynlegar e:. víðar er nú
guð en í Görðum og seint
hygg ég að sækist að endur-
byggja aðalvegina með þeim
íburði, sem þar er viðhafður.
Má og á milli vera.
Ég hef hér að framan vik-
ið að nokkrum þáttum mann-
félagsmálanna og þó einkum
tveimur: Atvinnu- og mennta-
málum. Heilbrigð, vel rekin og
næg atvinnustarfsemi er grutid
völlur þess, að mannlíf geti
haldizt við og þróazt með eðli-
legum hætti á hverjum stað.
Menntunin r að gera menn að
nýtari og betri þjóðfélagsþegn
um og færari um að takast á
við og leysa þau verkefni, sem
lífið færir þeim í fang. Á
margt fleira mætti að sjálf-
sögðu drepa en einhvers stað-
ar verður að setja endapunkt-
inn.
Það liggja engin eðlileg rök
til þess, að íbúar Norðurlands-
kjördæmis vestra þurfi að una
lakari lífsafkomu en almennt
gerist með þjóðinni. Atvinnu-
og afkomuskilyrði eru hér góð
til lands og sjávar, fólkið
áhuga- og athafnasamt. Komi
til eðlileg aðstoð ríkisvaldsins
þarf engu að kvíða. Vissulega
hafa mörg framfaraspor verið
stigin en betur má ef duga
skal. Nú skiptir mestu að haf-
izt sé handa af einlægni, festu
og ábyrgðartilfinningu að
treysta og byggja ofan á þann
atvinnugrundvöll. sem fyrir er,
því að þar sem efnahagsafkoma
manna er góð og traust fylgja
í kjölfarið nauðsynlegar fram-
farir á öðrum sviðum.