Tíminn - 28.05.1974, Blaðsíða 23

Þriðjudagur 28. mai 1974.
TÍMINN
23
Hvita — dúfa.
(Skozk þjóðsaga)
Einu sinni var bóndi,
sem átti kind, er hann
nefndi Hvitu-Dúfu.
Þegar jólin nálguðust,
ætlaði hann að slátra
henni i jólamatinn. Þeg-
ar Hvita-Dúfa heyrði orð
hans, ákvað hún að
strjúka, og það gerði
hún.
Ekki hafði hún langt
gengið, þegar hún mætti
nauti. Nautið sagði við
hana: ,,Sæl vertu,
Hvita-Dúfa, hvert ert þú
að fara?
,,Ég er I gæfuleit,
sagði Hvita-Dúfa. ,,Það
átti að fara að slátra
mér i jólamatinn, svo að
ég sá þann kost vænstan
að strjúka.”
,,Það er bezt, að ég
komi með þér,” sagði
nautið. ,,Ég veit, að þeir
ætluðu að fara eins með
mig.”
,,Já, ég er til i það,”
sagði Hvita-Dúfa. ,,Það
er alténd skemmtilegra
að ferðast ekki einn sins
liðs.”
Svo héldu þau áfram,
þar til þau mættu hundi.
„S æ 1 vertu.
Hvíta-Dúfa!” sagði
hundurinn.
„Sæll vertu, seppi!”
„Hvert ertu að fara?”
sagði hundurinn.
„Ég er að strjúka. Ég
heyrði sagt, að mér ætti
að slátra.”
„Nú, ég hef sömu sögu
að segja,” sagði hundur-
inn. „Ég fer með ykk-
ur.”
„Komdu þá,” sagði
Hvita-Dúfa.
Þau héldu nú áfram,
þar til þau mættu ketti.
„S æ 1 v e r t u ,
Hvita-Dúfa!” sagði
kötturinn.
„Sæl kisa!”.
„Hvert ert þú að
fara?” spurði kötturinn.
„Ég er i gæfuleit,”
sagði Hvita-Dúfa. ,,Þeir
ætluðu að slátra mér i
Brynjólfur biskup
Sveinsson
AAenn í öndvegi:
Þessum bókaflokk,
Menn i öndvegi, um ein
stök mikilmenni i
íslandssögu er trúlega
einkum ætlað að verða
umframlestur með al-
þýðiegum söguritum
og sögukennsiu
skólanna. En spursmál
er hvort bækurnar erú
rétt úr garði gerðar til
þessara nota i sinu stóra
broti, hátiðlega svarta
og gyllta bandi. Færu
þær ekki betur i ein-
földum ódýrum pappirs-
kiljum?
Fimm bækur eru komnar út i
flokknum á nokkrum undan-
förnum árum, og fjalla þær um
Gissur jarl, Skúla fógeta, Jón
Loftsson og Jón biskup Arason
auk hinnar nýju bókar i haust um
Brynjólf Sveinsson, allt alkunnar
hetjur úr sögukennslunni. Af
þeim er það ekki nema kannski
Gissur jarl sem réttingar þarf viö
frá þeim hlut sem honum hefur
jafnan veriö ætlaöur i alþjóð-
legum sögufræðum. Enda er
þessum bókum ekki ætlað að inna
af hendi neina sjálfstæða rann-
sókn eða frambera nýja skoðun
viðfangsefnanna: þeim nægir að
rifja upp hin viðteknu fræði, auka
og skýra lýsingu þeirra á sögu-
hetjunum, öld þeirra og afrekum.
Það er nú trúlegt að bækur sem
þessar eigi eða geti átt sér visan
allstóran lesendahóp með öllum
þeim áhuga á sögu, bæði lands-
sögu og persónusögu sem hér
hefur viðgengist, og geta meir að
segja að sinu leyti stuðlað að þvi
að viðhalda honum með nýjum
lesendum. En þá er vitanlega
mikilsvert að þær séu gerðar er
aðgengilegastar þeim lesendum
sem helst hafa gagn af þeim, bæði
efnislega og i útgáfu. Það er samt
furðu algengt að bækur sem
efnisins vegna gætu hentað
mætavel handa t.d. skólafólki
meðfram reglulegum náms-
bókum þeirra i ýmsum greinum
séu útgefnar og verðlagðar alveg
án tillits til þessa markaðar. Ég
veit satt að segja ekkert um við-
gang þessa bókaflokks á mark-
aðnum. En efnisins vegna virðist
mér að bækurnar eigi fyrst og
fremst erindi við unga og nýja
lesendur og séu liklegastar að
koma þeim að gagni i sem
einfaldastri ódýrastri gerð. Og
slikar bækur þurfa að sinu leyti
alls ekki að vera neitt tötralegar
Einveldisþegn
eða þjóðernissinni
Nýja ritið i flokknum,
Brynjólfur biskup Sveinsson eftir
Þórhall Guttormsson, er i
hentugan tima fram borið að þvi
leyti til að i haust gaus eins og al-
kunna er upp beinlinis sjúklegur
áhugi á sögu Brynjólfs biskups og
Ragnheiðar dóttur hans. Þeir
sem það kusu áttu sér greiðan að-
gang að skynsamlegri vitneskju
um efnið jafnframt hinni upp-
blásnu andaspeki. Þórhallur
Guttormsson rekur i frásögn sinni
skýrt og skilmerkilega æviatriði
Brynjólfs, og þá einnig söguna af
hinu rómaða heimilisböli hans,
eftir heimildunum, svo langt sem
þær ná. En lýsing hans hróflar i
engu við hefðbundinni mynd hins
hetjulega biskups, visinda- og
skólamanns, kirkjuleiðtoga og
landsföður, lætur sér nægja að
endurtaka þvi sem næst óbreytta
lýsingu skólabókanna. Úr þvi að á
annað borð var ráðist i að semja
rit um Brynjólf biskup er auð-
vitað eftirsjá i þvi að ekki skuli
freistað persónulegra átaks,
nokkurrar sjálfstæðrar rann-
sóknar á efninu. Það hefði t.d.
verið gaman að fá einhverja
nánari vitneskju um skólanám og
kennsluár hans i Danmörku, af-
stöðu til fornra islenskra fræða,
eða þá pólitiskt hlutverk hans i
biskupsdómi og afstöðu til
einveldisins og danska valdsins. t
þvi efni virðist hugur höfundar
vera á reiki, hvort biskup heldur
var i fyrsta lagi dyggur og
drottinhollur einveldisþegn, eða
raunsær stjórnmálamaður i and
ófi gegn yfirgangi konungs-
valdsins, eins og ýmsir hafa talið.
En kostur þessarar bókar er
sem sé að hún dregur saman með
læsilegum hætti aðgengilega vit-
neskju um ævi og öld biskups —
þótt að skaðlausu hefði mátt lina
þá aðdáun á honum sem hér er
viða lýst, ef i staðinn kæmi að ein-
hverju leyti sjálfstætt mat á sögu
hans. Þvi verður þá ekki heldur
neitað að mannlýsing biskups
verður miklu skýrari i skáldsögu
Guðmundar Kambans um hann,
Skálholti, sem að sinu leyti var
reist á ýtarlegri sögulegri rann-
sókn, en Þórhallur fylgir að miklu
leyti skilningi Kambans á efninu
t.a.m. á Ragnheiðarmálum.
Biskupsdóttir
legin var
Hinn mikli áhugi á raunasögu
biskupsdótturinnar er svo rann-
sóknarefni fyrir sig, hvernig
hann hafi þróast og ávaxtast i
munnmælum og skáldskap.
Kamban lýsir undir lok sögunnar
raunum Daða af þvi að sjá ástar-
sögu þeirra Ragnheiðar dregna i
svaðið i sögusögnum sem geri
hans hlut sem verstan, flagarans
vonda sem táldró hina saklausu
biskupsdóttur. Þann skilning
lagði lika gamla Torfhildur Hólm
i efnið i sögu sinni um Brynjólf
biskup sem á sinum tima mun
hafa verið viðlesið og vinsælt rit.
Torfhildur hleypur hins vegar
öldungis yfir eiðtöku Ragnheiðar
i sögunni. Ætli mynd hinna
rómantisku ofsóttu elskenda
komi til fyrr en i Eiðnum eftir
Þorstein Erlingsson? Sama skiln-
ingi lýsti svo Kamban i miklu við
tækara sálfræðilegu og sögulegu
samhengi i Skálholti, sem
áreiðanlega verður hans varan-
legasta verk og likast til endanleg
Lofum
Heimilis
ánægjan
eykst
með
Tímanum
,,skáldleg ráðning” hinna sögu-
legu atburða.
Ragnheiðar saga Brynjólfs-
dóttur frá i haust er samt að sinu
leyti heimild um það hvernig
alþýðlegur áhugi á efninu og
verk hinna fyrri höfunda ávaxtast
i einhvers konar bókmenntalegri
„undirvitund” með þjóðinni.
Asamt þeim áróðri sem fyrir
bókinni var hafður og undir-
tektum sem hún hlaut er hún lika
þannig heimild um menningar-
ástand sem sannarlega er isjár-
vert.
© Guðmundur
honum hefði enzt aldur til. Hann
var bóndi á Kirkjubóli frá 1932-
1959 og áti þar heima alla ævi, að
undan teknum árunum 1959-1962,
þegar hann var bókavörður við
Bæjarsafn Hafnarfjarðar.
Þegar Guðmundur var um
tvitugt bauð frændfólk hans i
Ameriku honum þangað vestur til
framtiðarveru og buðust
enn fremur til þess að kosta hann
1 skóla þar. Af þessu varð þó ekki,
og mun þar mestu hafa valdið, að
föður Guðmundar féll þungt að
þurfa að sjá á eítir syni sinum
vestur yfir hafið og sagði sem
var, að það væri nógu margt af
sinu fólki þangað komið, en syst-
kin Böðvars höfðu öll farið vestur,
að einni systur undan skilinni.
Fyrir þvi eru nægar heimildir, að
það var fyrst og fremst náið sam-
band þeirra feðganna, Guð-
mundar og Böðvars, sem olli þvi,
að Guðmundur tók þann kost að
ilengjast á æskustöðvum sinum. 1
fyrsta lagi segir Guðmundur
þetta sjálfur berum orðum i
viðtali, sem Sunnudagsblað
Timans birti við hann sumarið
1968, en auk þess heíur frændi
hans og vinur, — sá hinn sami
sem vitnað er til á einum stað hér
að framan — látið þessa getið við
undirritaðan, og mun þvi
naumast þurfa fleiri vitna við um
þetta atriði.
Um hitt má aftur á móti spyrja,
hver þroskaferill Guðmundar
Böðvarssonar hefði orðið, ef hann
hefbi gerzt lærdómsmaður vestur
1 Ameriku. Enginn þarf að efast
um, að hann hefði orðið skáld, en
hvernig hefði skáldið i honum
þróast? Slikar spurningar eru
aubvitað út i hött, þvi enginn er til
þess að svara. Hitt er vist, að þá
hefðu islezkar sveitir orðið einu
stórskáldi fátækari. Það hefði þá
verið einum manningum færra til
þess að yrkja islenzka jörð og
islenzkan ljóðakur jöfnum
höndum.
Hér skulu nú taldar þær bækur,
sem komu frá hendi Guðmundar
Böbvarssonar, svo og hvernig
þær komu fyrst út:
Ávallt
fyrstur
r
a
morgnana
Kysstimigsól ............. 1936
Hinhvituskip.............. 1939
Álfar kvöldsins .......... 1941
Undir óttunnar himni ..... 1944
Kristallinn i hylnum ..... 1952
Kvæðasafn ................ 1956
Dyr i vegginn (Skáldsaga ) .. 1958
Minn guð og þinn.......... 1960
Saltkorn i mold 1......... 1962
Saltkorn i mold II........ 1965
Landsvisur ............... 1963
Hriðarspor ............... 1965
Innan hringsins .......... 1969
(Síðasta ljóðabók skáldsins).
Atreifur og aðrir fuglar .... 1971
Konan sem lá úti ......... 1972
,,-og fjaörirnar fjórar” . 1973
(Siðasta bókin, sem kom út að
höfundi sinum lifandi.
Auk þessara frumsömdu verka
kom svo árið 1968 út þýðing Guð-
mundar Böðvarssonar á Tólf
kviðum úr Gleðileiknum guðdóm-
lega eftir Dante.
Eins og allir mega sjá, er hér
ekki neitt smáræðis verk á ferð-
inni. Þetta eru hvorki meira né
minna en seytján bókatitlar, og
þar er litið um endurprentanir.
Kvæbasafn er að sjálfsögðu
endurprentun eldri ljóðabóka, og
skáldsagan Dyr i vegginn kom
aftur út i haust i bókinni ,,-og
fjaðrirnar fjórar”, en i þeirri bók
er lika margt, sem aldrei hafði
áður birzt opinberlega. Hriðar-
spor eru samantekt eldri ljóða, en
þó eru þar einnig kvæði, sem ekki
höfú áður komið út i bók. Það er
þvi ljóst, — enda löngu vitað og
viðurkennt — að afköst
Guðmundar Böðvarssonar sem
rithöfundar voru með ólikindum.
ekki sizt þegar þess er gætt, að
hann var jafnan störfum hlaðinn,
eins og titt er um islenzka
bændur, jafnvel þótt þeir leggi
ekki stund á smiðar jafnframt
búskapnum. .
„Er kyrrist um
i smiðju...”
Þessar linur eru fátæklegri en
verðugt væri, enda varla annars
að vænta, þvi að skáldskapur Guð
mundar Böbvarssonar er bæði
mikill að vöxtum og margslung-
inn að innri gerð. Mér er það
fullkomlega ljóst, að engu sem
hér hefur verið drepið á, hafa
veriö gerð fullnægjandi skil og of
mörgu hefur verið alveg sleppt.
En þótt ævistarf Guðmundar
Böðvarssonar væri mikið, bæði að
vöxtum og gæðum, þykir mér
ekki eiga illa við að ljúka þessu
greinarkorni með þvi að birta hér
niburlagserindið úr ljóði hans
Kvöld i smiðju. Þá kveðju mættu
allir tslendingar taka til sin, hvar
sem þeir eru nibur komnir og
hver sem dagleg störf þeirra eru:
Svo vinnist þér á morgun
þab sem vannst ei mér i dag.
— Það verða skal að lokum
hinzta kveðjan,
er kyrrist um i smiðju
og kemur sólarlag
og kulnað sindur liggur
kringum steðjann.
—VS
O Á víðavangi
leika þess flokks og forystu-
manna hans. Málefnastaða
Sjálfstæöisflokksins var mjög
veik, foringjadeilurnar og
margs konar óánægja hefur
rikt i flokknum að undanförnu.
Samt vinnur hann mikinn
sigur. Skýringin er ekki sízt sú
mikla sundrung, sem hel'ur
rikt meðal andstöðuflokka
Sjálfstæöisflokksins að uiidan-
förnu, og að llannibal og
Björn skyldu rjúfa stjórnar-
samstarfið. Þá hefur sú
skvring einnig heyrzt, að
varnarmálaafstaða kjósenda
liafi veitt Sjálfstæðisflokknum
mikinn byr i kosningunum,
þótt kosið væri um sveitar-
stjórnarmálefni.
Og ekki iná gleyma
garminum hoiium Katli.
Bjarni Guðnason var
þurrkaður út i þessum
kosningum. —TK
Trilla til sölu
þriggja tonna, með disel-vél. —
Upplýsingar i sima 93-6192, ólafsvik.