Tíminn - 13.10.1974, Blaðsíða 21

20 TÍMINN Sunnudagur. 13. október. 1974. Sunnudagur. 13. október. 1974. TÍMINN 21
FYRST HÁVAÐINN GAT ORÐIÐ TÍZKA,
ÆTTI ÞÖGNIN LÍKA AÐ GETA ORÐIÐ ÞAÐ
Rætt við Gylfa Baldursson, forstöðumann heyrnardeildar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur
VIÐ ERUM STÖDD í
heyrnardeild Heilsu-
verndarstöðvarinnar í
Reykjavík/ og það er for-
stöðumaður deildarinnar,
Gylfi Baldursson, sem
ætlar að fræða okkur um
þá starfsemi sem hér fer
fram. Og sitthvað fleira
kann að bera á góma.
Fyrst liggur þá fyrir að
víkja að upphafinu.
Fyrirbygg jandi
aðgerðir
— Er þessi deild hér jafngömul
Heilsuverndarstööinni, Gylfi?
— Nei, þaö er hún ekki. Fyrsti
vísirinn að henni varð til fyrir
forgöngu kvennaklúbbs nokkurs
hér i borg, Zontaklúbbs Reykja-
vikur, á árunum 1961 og ’62, en
það var ekki fyrr en 1966, sem
hægt er að segja að deildin taki
raunverulega til starfa.
— Og siðan hefur hún auðvitað
vaxið hröðum skrefum?
— Það er nú dálitið eftir þvi
hvernig á málið er litið. Vist hefur
deildin bólgnað út, en þó ekki eins
ört og viö hefðum viljað, sem hér
vinnum, en aftur á móti alltof ört
að mati annarra, meðal annars
þeirra, sem peningamálunum
stjórna. En sé tekið miö af þeirri
þjónustu, sem við eigum að veita,
þá vantar okkur aukið húsrými,
meiri peninga og fleira starfsfólk.
Sá stakkur, sem okkur hefur ver-
ið skorinn, hefur hindrað, að viö
gætum sinnt hverjum einstaklingi
eins vel og nauðsynlegt er, eöa
eins vel og hann á fyllsta rétt á, ef
við viljum heldur nota það'orða-
lag.
— Ihvr jU cr starfsemi deildar-
innar aðallega fólgin?
— Segja má, að verkefni okkar
hér séu þrlþætt. 1 fyrsta lagi eru
það fyrirbyggjandi aðgerðir, viö
reynum að koma I veg fyrir
herynardeyfu, en sé hún samt
sem áður orðin staðreynd,
reynum við að meta og mæla
hvert einstakt tifelli og sjá til
þess að fólkið fái einhverja bót.
Og sé þaö ekki unnt, reynum við i
þriðja lagi aö hjálpa fólki með
heyrnartækjum og þjálfun.
Hinar fyrirbyggjandi aðgerðir
eru að sjálfsögðu veigamesti
þátturinn I starfsemi okkar, þvi
að ef þar væri nógu rækilega að
unnið, yrði sáralitið af öðrum
verkefnum. En þvi miður er langt
frá að hægt sé að koma i veg fyrir
öll tilfelli heyrnardeyfu.
— Viltu ekki nefna eitthvert
dæmi um fyrirbyggjandi-
aðgerðir?
— Jú, með ánægju. Við höfum
mikið fært út kviarnar i sambandi
við hávaða frá iðnaði, og gerðum
á siðasta ári stórt átak á þeim
vettvangi. Auk þess höfum við
mjög lengi annazt eftirlit og
heyrnarmælingar i skólum, I þvi
skyni að ná til allra barna hér á
Reykjavikursvæðinu, sem ekki
standast þær kröfur, hvað
heyrnina snertir, sem gera
verður til allra skólabarna, ef þau
eiga að fylgjast með jafnöldrum
sinum. Siðan er þessum börnum
visað hingað til rannsóknar, og
þaö kemur oft fyrir, að þau þurfa
að fá sérstaka læknismeðferð,
eftir að skoðuninni hér er lokið.
Fræðsla og áróður
Við reynum að ná til allra, sem
telja má, að séu i yfirvofandi
hættu, til þess að hægt sé að koma
þeim til hjálpar, áður en heyrnar-
deyfan er orðin verulegt vanda-
mál. Þetta gerum viö meöal
annars með eftirliti I skólunum,
fylgjumst með fólki sem vinnur i
hávaðasömum iðnaði, og þannig
mætti lengur telja. Auk þess
rekur svo alltaf annað slagið á
fjörur okkar fjöldamörg tilfelli
önnur, sem reynt er að sinna eftir
föngum.
— En hvað um fræðslu og
áróður?
— Jú, jú, þetta hvort tveggja
hefur mikiö að segja. Ég get nefnt
eitt nærtækt og átakanlegt dæmi,
sem sýnir ljóslega, hvernig getur
farið, þegar annað hvort eða
hvort tveggja þetta skortir.
Þegar rauðu hundarnir gengu
hér 1963-’64, gerði fólk sér
almennt ekki grein fyrir þvi,
hvilik hætta fylgdi þessum
sjúkdómi fyrir þungaðar konur,
eða þá öllu fremur fyrir börnin
sem þær gengu með. Og þetta átti
ekki einungis við um almenning.
Jafnvel heilbrigðisstéttir, — þar á
meðal sumir læknar — voru ekki
nægilega á varðbergi fyrir
þessari hættu.
Nú eru á skrá hjá okkur hér
meira en fjörutiu einstaklingar
með heyrnardeyfu, sem tvimæla-
laust á rætur sinar að rekja til
faraldursins, sem geisaöi hér
1963-’64. Og mörg þessara tilfella
eru mjög alvarleg. Þannig eru
rúmlega tuttugu þessara barna
nú f heyrnleysingjaskóla, þar sem
þau gætu ekki stundað nám i
venjulegum barnaskóla sökum
herynarleysis.
Eftir þetta var gert stórt átak
til þess að uppfræða almenning og
heilbrigðisstéttir um það, hvernig
bregðast skyldi við, þegar rauöir
hundar yrðu næst á ferðinni. Sá
faraldur hefur nú þegar gengið
yfir, og vonandi eigum við ekki
eftir að sjá aðrar eins afleiðingar
af honum, og þær sem hinn
faraldurinn skildi eftir sig.
Hávaðinn vex.
— Þú nefndir áðan hávaða-
saman iðnað. Er ekki þar einmitt
mjög vaxandi vandamál?
— Jú.Mælingarsýna, að hávaði
I svokölluðu menningarsamfélagi
fer sifellt vaxandi með hverju ári
sem liður. Og aðgerðir til þess að
tempra hávaðann og vernda
heyrnina með eyrnahlifum og
öðru sliku, virðast tæplega nægja
til þess að halda i horfinu. Með
öörum orðum: Þrátt fyrir allar
varúðarráðstafanir virðast
heyrnarskemmdir fara vaxandi.
— tslendingar eru vist ekki
eftirbátar annarra þjóða á þessu
sviði fremur en mörgum öðrum?
— Niðurstöður þeirra
rannsókna sem við gerðum —
einkum i fyrravetur — sýndu, að
ástandið i okkar hávaðasama
iðnaði hér á landi, er vægast sagt
ekki gott. Mér liggur við að segja
að það sé geigvænlegt. Það má
segja, að næstum hver maður,
sem vinnur á hávaðasömum
vinnustað, sé kominn með
mælanlegtheyrnartap eftir tvö til
þrjú ár. Þetta er hryggileg
staðreynd, ekki sizt þegar þess er
gætt, að hægt hefði verið að koma
I veg fyrir meira en niutiu
hundraðshluta þessara
skemmda.
— Hvaða ráð hefðu helzt dugað
til þess?
— t fyrsta lagi að draga úr
hávaðanum eins mikiö og nokkur
kostur er, en til þess eru mörg
ráð. 1 öðru lagi að nota hlifar,
eyrnartappa eða annað þvium-
likt, alltaf þegar unnið er i
hávaða, sem fer yfir hættu-
mörkin. En þau mörk er auðvelt
að mæla, enda er þaö gert á
vegum heilbrigðiseftirlitsins hér.
— Sennilega er ekki ýkjalangt
siöan fólki varð almennt ljóst,
hvilik hætta þvi getur stafað af
hávaða?
— Það má vel vera og er raunar
fullvist. En smám saman er fólki
aö verða ljóst, að þetta er hættu-
legur hlutur. Aftur á móti er ég
ekki viss um, að vinnuveitendur
almennt hafi áttað sig á þvi,
hvernig þeir peningar renta sig,
sem varið er til þess að koma i
veg fyrir skaða af völdum
hávaða. Það er alveg sama,
hversu miklu fé kann að vera
ráðstafað i þessu skyni, það
skilar sér alltaf — einhvern
veginn. Arangurinn verður meöal
annars aukin afköst, bætt liðan og
betra skap starfsfólksins, svo
eitthvað sé nefnt.
Hávaðahljómsveitir stór-
skemma heyrn
— En hvað viltu segja um
skemmtiiðnaðinn, svokallaða?
Eru þaö ekki fleiri en gamla
fólkiö, sem þola illa aö vera inni i
öldurhúsum, þegar hávaðinn er
hvað mestur þar?
— Jú, það þarf ekki gamalt fólk
til þess. En gallinn á sumu unga
fólkinu er sá, að það þolir við,
jafnvel þótt þaö sé á sama tima
að skemma heyrn sina.
Við rannsökuðum einu sinni
heyrnina hjá nokkrum popp-
stjörnum, ég held að það hafi
verið eitthvað fjörutiu eöa
fimmtiu strákar, sem undir rann-
sóknina gengust. Þeir höfðu allir
leikið i hljómsveitum i lengri eða
skemmri tima en voru þó ungir
að árum. í úrtakinu, sem við
tókum til úrvinnslu, var enginn
eldri en tuttugu og fimm ára.
Þarna mældist heyrnarskerðing,
sem var sambærileg við þaö sem
þekkist hjá mönnum, sem hafa
unnið I hávaðasömum iön-
greinum i tuttugu ár, eða jafnvel
lengur. Það er full ástæða til þess
að fylgjast náið með þeim
heynarskemmdum, sem hljóm-
sveitir valda, ef þær komast af
með álika mörg ár og annar
hávaði þarf marga áratugi, til
þess að valda sambærilegu tjóni.
— Hefur athygli manna ekki
lika beinzt að þessari tegund
hávaða?
— Jú, ekki er þvi að neita. For-
ráðamenn Reykjavikurborgar
hafa mjög velt þessum hlutum
fyrir sér, og það stendur til að
koma á fót ýtarlegri reglugerð
um það, hvernig vernda beri
starfsfólk á skemmtistöðum.
Starfsfólkið er hér auðvitað i
mestri hættu, þvi að það er
stöðugt i hávaðanum, en ef það
væri vel verndaö, kemur sú vernd
gestunum lika til góða.
— Hafa mönnum ekki dottið I
hug einhverjar sérstakar að-
gerðir til þess að vinna gegn
skaðsemi sliks hávaða
— Jú, mikil ósköp. Það vantar
ekki. að menn hafi lagt höfuð sin i
bleyti, og stungið upp á einu og
öðru en málið er ekki eins auð-
leyst og það virðist i fljótu bragði
1 fyrsta lagi er trúlegt, að opin-
ber ihlutun verði illa séð, ef hún
stangast á við vilja mjög margra
og hugmyndir þeirra um frelsi
einstaklingsins. Sjálfsagt er ekki
hægt að þröngva þögninni upp á
menn, sem heldur vilja vera i
ærandi hávaða, en hinir, sem þola
hann miður, eiga lika sinn rétt
Mér sýnist, sem hér sé fyrst og
fremst uppeldislegt vandamál á
ferðinni. Það verður að reyna að
venja fólk hægt og hægt við betri
og skynsamlegri lifnaðarhætti.
Hávaðinn er tizkufyrirbrigði, og
tizkan er sterk. En ef hávaði
getur orðið tizka, ætti þögnin að
geta orðið það lika. Hér, eins og
viða annars staðar, er spurningin
sú, I hvaða átt við viljum beina
tizkunni og almenningsálitinu.
Hér þyrfti líka að vera tal-
kennsla
— En svo við vikjum aftur beint
að deildinni hérna: Eru það ein-
göngu vandamál i sambandi við
heyrn — eða heyrnarleysi — sem
þið glimið við hér?
— Svo má það nú heita. Að visu
slæðist hingað inn tilfelli þar sem
talkennsla er aðalatriðið, en
sannleikurinn er sá, að við höfum
verið svo önnum kafnir viö aö
áðan, gefa ekki rétta mynd af
ástandinu, eins og það raunveru-
lega er, þvi að innan þess hóps
eru talsvert margir, sem hafa
næstum eða alveg eðlilega heyrn.
En á móti kemur svo hitt, að út
um allt land er margt manna,
sem ekki hefur fengið neina
þjónustu á þessu sviði, þrátt fyrir
ærna þörf á þvi. Við vitum ekki
hvor hópurinn er stærri, en
grunur minn er þó sá, að þeir séu
fleiri, sem ekki hafa komið til
okkar, en þyrftu að gera það,
heldur en hinir, sem eru á skrá
hjá okkur, án þess að heyrn
þeirra sé skert svo nokkru nemi.
Alvarlegasta
vöntunin
— Þú gazt þess áðan, að ykkur
vantaði fleira fólk og meira hús-
rými. Hversu margt starfsfólk er
hér á deildinni?
— Við erum tiu alls, en sumir
starfa ekki hér fullan vinnudag.
Sé hins vegar gengið út frá heil-
um dögum, má segja, að hér séu
átta manneskjur i fullu starfi. Ef
vel ætti að vera, þyrftum við aö
vera þrefalt fleiri.
Það sem okkur vantar mest er
fólk með ýmis konar sérmenntun
á þessu sviði. Einkum er skortur-
inn tilfinnanlegur i sambandi við
það verkefni okkar, sem við
getum kallað „heyrnarhæfingu”.
Þar er um að ræða fólk, sem ekki
fær bata með læknismeðferð eða
öðrum ráðum, en verður að sætta
sig við að nota heyrnartæki. Þetta
fólk þarf yfirleitt alltaf mikla
leiðsögn og aðhlynningu, ef vel á
að vera, og sú þjónusta ætti helzt
ekki að vera veitt af öðrum en
sérm'enntuðu fólki. Þótt við út-
hlutum nokkrum hundruðum
heyrnartækja á hverju ári, þá
vitum við það lika, að mörg
þeirra koma ekki að fullum
notum, meðal annars vegna þess,
að við höfum ekki getað sinnt
þörfum hvers einstaklings eins og
þurft hefði að vera.
— Eru dálítil brögð að þvi að
fólk fái sér dýr og vönduð
heyrnartæki, en kunni svo ekki
með þau að fara?
— Já, það er talsvert algengt —
og er reyndar ekki óeðlilegt. Mik-
ill meirihluti þess fólks, sem fær
heyrnartæki, er orðið aldrað, og
þar af leiðandi oft farið að slakna
með minni og næmi. Oft eru
handstyrkurinn og áþreifingin
lika tekin að bila, fólk nær ekki að
stilla tækin rétt, og hefur þess
vegna aldrei full not af þeim.
Mikill hluti þessa fólks þyrfti dag-
lega handleiðslu, en hana getum
við að sjálfsögðu ekki veitt.
— Vitið þið hvar islendingar
eru á vegi staddir i samanburði
við aðrar þjóðir, hvað snertir
tiðni heyrnardeyfu?
— Nei, það vitum við ekki með
neinni vissu. Við höfum hvorki
haft tima né tækifæri til þess að
kanna það tölulega. Hins vegar
þykist ég hafa það á tilfinning-
unni, að vandamál okkar á þessu
sviði sé mjög sambærilegt þvi
sem gerist hjá nágrannaþjóðum
okkar. Og ég hef ekki orðið var
við nein „sérislenzk fyrirbrigði” i
þessum efnum, sem eingöngu eigi
við um okkur.
Verum á veröi
— Við minntumst áðan á iðnað-
armennina, en varla eru þeir eina
stéttin, þar sem heyrnarskeröing
er atvinnusjúkdómur?
— Nei, það er alveg rétt. Þær
atvinnugreinar eru margar, þar
glirfia viö heyrnardeyfuna, að tal-
kennsla hefur aö mestu leyti
fariðfyrir ofan garð og neðan hjá
okkur. Hitt er annað mál, að það
væri i alla staði fullkomlega eðli-
legt, að talkennsla færi fram á
vegum deildarinnar, og það I
miklum mæli, þvi að sann-
leikurinn er nú einmitt sá, að
erfiöleikar með heyrn og mál
fylgjast oft að. Slakt málfar
stafar oft af lélegri heyrn. Tal-
kennslan er eitt af þvi sem okkur
vantar hér á deildinni, til þess að
við getum með góðri samvizku
sagt, að þjónustan sem við
veitum fólki, sé fullnægjandi.
— Er fók sem þjáist af heyrnar-
skorti læknaö hér á deildinni?
— Við getum i rauninni ekki
talið það verkfni okkar að lækna
heyrnardeyfu. Þegar við höfum
fundið sjúklinginn og rannsakað
hann, er hann venjulega sendur
til sérfræðings (háls- nef- og
eyrnalæknis), þar sem hann
fær læknismeðferðina, Þegar
þeim áfanga er lokið, kemur
sjúkiingurinn aftur hingað, og við
göngum úr skugga um það með
mjög nákvæmum mælingum
hvort læknismeðferðin hefur
boriö tilætlaðan árangur. Hér á
deildinni er yfirlæknir Erlingur
Þorsteinsson, sérfræöingur i háls-
nef- og eyrnasjúkdómum. Hann
skoðar hvern sjúkling sem
hingað kemur og þannig fer hér
fram bæði læknisskoðun og
heyrnarmælingar
Aðsóknin er mikil.
— Hversu margir einstaklingar
koma hingað árlega til ykkar?
—Ég hef ekki þá tölu hjá mér
nú og hér—ekki alveg upp á
einingu. Við sjáum rösklega
þúsund ný andlit hér á hverju ári,
en heimsóknirnar — það er að
segja fólk, sem kemur hingað til
þess að fá verulega þjónustu —
eru um þrjú þúsund á ári. Og eru
þá ekki taldir með smámunir,
eins og þegar fólk kemur til þess
að fá nýja rafhlöðu i heyrnar-
tækið sitt, eða þarf að láta laga
eitthvað smávegis.
— Með þessu, og að „nýju and-
litunum” meðtöldum, hljótið þið
að hafa afskipti af talsvert
mörgu fólki?
— Hjá okkur eru á skrá á milli
átta og niu þúsund Islendingar.
— Það er óneintanlega talsvert
stór hópur.
— Rétt er það. Og þó væri hann
áreiðanlega mun stærri, ef hér
væri um rikisfyrirtæki að ræða.
Heyrnardeildin hér er nefnilega
borgarstofnun, svo undarlegt sem
það kann að virðast, á meðan
sambærileg stofnun á vegum rik-
isins er hreint og beint ekki til.
— Þá er auðvitað ætlazt til þess
að þið þjónið Reykvikingum fyrst
og fremst?
— A pappfrnum heitir það svo,
en hitt er jafnvíst, að við úthýsum
ekki neinum, sem til okkar leitar.
Aftur á móti getum við ekki at-
hafnað okkur, til dæmis leitað i
skólum, nema hér á Reykjavíkur-
svæðinu. Við höfum lengi barizt
fyrir þvi að rikið taki þessa starf-
semi upp á sina arma, en slikir
hlutir taka langan tima, „kerfið”
. er þungt i vöfum.
— Eru þess dæmi að fólk komi
hingað til þess að leita sér lækn-
inga, en reynist svo ekki vera
með neina heyrnardeyfu?
— Já, já, það er einmitt bless-
unarlega mikið um slik tilfelli.
Þúsundirnar, sem ég var að nefna
Gvlfi Baldursson
sem hávaðinn fer yfir mörkin.
Vélstjórar á skipum til dæmis eru
I sérlega mikilli hættu, enda eru
heyrnarskemmdir mjög tiðar I
þeirra hópi. Til skamms tima var
það talið mjög hollt að þessu leyti
að vinna til sveita, — bændur
þóttu hafa bezta heyrn þeirra
stétta, sem rannsakaðar voru. En
slðustu tiu árin hefur hávaðinn i
sveitunum aukizt svo gifurlega,
að heyrnarskemmdir af þeim
ástæðum fara þar hraövaxandi.
Bændur vinna orðið sáralitið án
þess að notast við hávaðasaman
vélakost.
— Getur ekki skyndilegt hljóö,
eins og til dæmis byssuskot,. haft
skaðleg áhrif á heyrn?
— Jú, hvort það nú er. Það er
alveg sama hvort I hlut á fullorö-
inn mður sem fer meö byssu að
drengur sem sprengir púður-
kerlingu eða kinverja. Báðir eru
þeir undir þá áhættu seldir, að
hinn snöggi hvellur skemmi
heyrn þeirra. Viö fáum alltaf
annað slagið tilfelli, þar sem hægt
er að rekja heyrnarskemmdina
beint til slikra hluta. Og það
skyldu menn leggja vel á minnið,
að það heyrnartap, sem orsakast
af hávaða, er ólæknanlegt. Það
getur meira aö segja verið mjög
erfitt aö bæta sér þaö upp með
heyrnartæki.
— Það er þá ekki vanþörf á að
vara fólk við hættunni?
— Nei, sú visa verður ekki of oft
kveðin. Hér er um það að ræða að
byrgja brunninn áður en barnið
dettur i hann, þvi að það er svo
litiö hægt að gera eftirþað. Hins
vegar held ég, að vitneskjan um
þessa hættu sé nú orðin svo
útbreidd, að hér sé fremur sinnu-
leysi en vanþekkingu um að
kenna.
Ef til vill stafar sinnuleysið
aðallega af þvi, að heyrnardeyfa
er ósýnilegur og óáþreifanlegur
hlutur, auk þess sem sjálft
vandamálið fer oft ekki að gera
vart við sig fyrr en mörgum árum
eftir að þaö byrjaði að myndast á
bakvið tjöldin. Það verður
mörgum á að hugsa sem svo: Ég
hef ekki enn tapað heyrninni svo
mikið, aö það valdi mér neinum
óþægindum, mér hlýtur að vera
óhætt i dag — og sjálfsagt á morg-
un lika.
En svo þegar loks á að draga af
sér slenið og gera eitthvaö i
málinu, þá er þaö oröið um
seinan. -VS.
M:,- 0
Skipasmiðar og vinna I vélarrúmi skipa er „hávaðasöm vinna”, sem
veldur miklu álagi á mannlega heyrn. — Þessi mynd er tekin í sænskri
skipasmiðastöð.