Fréttablaðið - 05.10.2005, Blaðsíða 36

Seðlabankinn hækkaði stýrivexti um 0,75
prósentustig í gær, 4. október. Stýrivextir
bankans rru þá komnir í 10,25 prósent og hafa
hækkað um tæp fimm prósentustig frá því í
maí á síðasta ári. Var þetta meiri hækkun en
spáð hafði verið af starfsfólki fjármálafyrir-
tækja.
„Með því að taka svo stórt skref að þessu
sinni tekst vonandi að sannfæra einstaklinga,
fyrirtæki og fjármálamarkaðinn um að Seðla-
bankanum sé full alvara með að halda verð-
bólgu sem næst verðbólgumarkmiði bankans
á næstu tveimur árum og til lengri tíma þótt
það kunni um tíma að koma hart niður á ýms-
um atvinnugreinum,“ sagði Birgir Ísleifur
Gunnarsson, fráfarandi seðlabankastjóri,
þegar hann kynnti hækkunina. Markmið
Seðlabankans er að halda verðbólgu sem
næst 2,5 prósentum, en hún mældist 4,8
prósent í september.
Sá ferill sem fer af stað þegar stýri-
vextir hækka þangað til ákvörðunin
hefur áhrif á verðbólgu kallast miðlun-
arferli peningamálastefnunnar. Pen-
ingamálastefna er sú stefna sem seðla-
bankinn fylgir til að ná markmiðum
sínum. Rannsóknir sýna að það tekur
allt að tvö ár að vaxtahækkun komi að
fullu fram í minnkandi innlendri verð-
bólgu. En áhrif á suma þætti koma
fram strax til dæmis á væntingar.
FYRST ÁHRIF Á FJÁRMÁLAKERFIÐ SVO
FÓLKIÐ
Þórarinn G. Pétursson, hagfræðingur
Seðlabankans, segir að fyrsti hluti
miðlunarferlisins sé í gegnum fjár-
málakerfið. Almennt séð valdi ófyrir-
séð hækkun stýrivaxta því að langtíma-
vextir hækka, verð á eignum lækkar,
peningamagn í umferð dregst saman
og gengi innlends gjaldmiðils styrkist.
Þessi áhrif komi yfirleitt mjög fljótt
fram, innan nokkurra mánaða, en áhrif-
in séu hins vegar breytileg og ráðist af
þáttum eins og stöðu hagkerfisins,
væntingum almennings og trúverðug-
leika Seðlabankans.
„Með því að hafa áhrif á vexti,
eignaverð, gengi innlends gjaldmiðils
og peningamagn í umferð hefur pen-
ingastefnan áhrif á hegðun einstak-
linga eftir mismunandi leiðum,“ segir
Þórarinn í grein um miðlunarferli
Seðlabankans sem birtist í Peningamál-
um í desember 2004.
Með öðrum orðum þá leiðir hækkun
vaxta til þess að hagstæðara verður að
spara og óhagstæðara að skulda – til
dæmis yfirdráttarlán, sem teljast til
skammtímaskulda. Neysla í dag er orð-
in hlutfallslega dýrari miðað við neyslu
í framtíðinni. Þar gætir áhrifa vaxta-
hækkana fljótt í fjármálakerfinu.
Óljósara er með langtímaskuldir þar
sem mikið af þeim er með föstum vöxt-
un en þau lán sem eru með breytilegum
vöxtum hækka væntanlega fljótlega
eftir vaxtahækkun. Birgir Ísleifur
sagði í samtali við Markaðinn að Seðla-
banki Íslands ætti í sambærilegum
vanda og Seðlabanki Bandaríkjanna;
vextir af langtímalánum færu ekki upp
þrátt fyrir hækkun stýrivaxta.
Vaxtahækkun hefur þannig áhrif á
ákvarðanir einstaklinga varðandi út-
gjöld. Þar sem ráðstöfunartekjur
minnka dregur að öllu jöfnu úr útgjöldum
fólks. Svipaða sögu er að segja um áhrifin á
fyrirtækin. Eins er almenna reglan sú sam-
kvæmt hagfræðinni að eignir, eins og hluta-
bréf og húsnæði, lækki við vaxtahækkun.
Dýrara er að fjármagna íbúðarkaup og eftir-
spurn minnkar í kjölfarið. Þar sem þessar
eignir eru stór hluti af eignum flestra ætti
neysla að dragast saman þar sem auður hefur
minnkað.
HAGNAÐUR FYRIRTÆKJA MINNKAR
Ef gengi hækkar eins og raunin varð við
óvænta hækkun stýrivaxta Seðlabankans nú
þá leiðir það til þess að innfluttar vörur og
þjónusta verða hlutfallslega ódýrari en áður
miðað við innlendar vörur. Það beinir eftir-
spurninni út úr hagkerfinu með breyttri sam-
setningu neysluútgjalda. Ef einstaklingar
hins vegar skulda í erlendri mynt en hafa
tekjur í krónum þá verður vaxtabyrðin léttari
þegar gengi krónunnar styrkist. Þessi áhrif
geta svo aftur dregið úr áhrifamætti peninga-
stefnunnar.
Þórarinn G. Pétursson segir að yfirleitt
valdi vaxtahækkun seðlabanka því að fjár-
festingar og umsvif fyrirtækja dragast sam-
an. Hjá þeim fyrirtækjum sem fjármagni sig
með bankalánum, eða eftir öðrum leiðum sem
tengdar eru þróun innlendra skammtíma-
vaxta, hækki lántökukostnaður og hagnaður
minnki. Þó beri að hafa í huga að sum fyrir-
tæki, til dæmis þau sem hafa lítið af skamm-
tímaeignum eða -skuldum, verði líklega fyrir
litlum beinum áhrifum af vaxtabreytingum.
Þórarinn segir því að peningastefnan hafi
áhrif á útgjaldaákvarðanir fyrirtækja eftir
margvíslegum leiðum. Erfitt sé að segja fyrir
um hversu mikil þessi áhrif séu og stundum
gætu þau verið öfug. Líklegt sé að þau ráðist
meðal annars af því hvernig væntingar fyrir-
tækja verði fyrir áhrifum peningastefnunnar.
ÁHRIF Á EFTIRSPURN OG VERÐBÓLGU
Þegar allar ákvarðanir einstaklinga og fyrir-
tækja í landinu eru lagðar saman eru áhrifin
þau að eftirspurn dregst saman í kjölfar
hækkunar stýrivaxta. Teknar eru ákvarðanir,
almennt séð, um það að draga úr útgjöldum
og neyslu. Þetta getur svo aftur haft áhrif á
aðra einstaklinga sem jafnvel urðu ekki fyrir
neinum beinum áhrifum af peningamála-
stefnunni. Heildareftirspurnin dregst saman
eða vex ekki jafn hratt og áður.
„Aðeins á því framleiðslustigi þar sem inn-
lend eftirspurn samsvarar framleiðslugetu
hagkerfisins getur verðbólga orðið stöðug,“
MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2005 MARKAÐURINN12
Ú T T E K T
Stýrivextir Seðlabanka Íslands hækkuðu í gær. Það getur tekið allt að tvö ár þar til áhrifin eru að fullu
komin fram. Þetta er prófraun peningastefnunnar að mati Birgis Ísleifs Gunnarssonar. Verði verðbólg-
an áfram langt frá markmiðum Seðlabankans bíði trúverðugleiki bankans skaða sem erfitt verði að
endurheimta. Björgvin Guðmundsson útskýrir hvernig vaxtaákvarðanir hafa áhrif út í hagkerfið.
Trúverðugleiki Seðlabankans að veði
Verðbólgumarkmið Seðla-
bankans var tekið upp í
lok mars árið 2001. Seinni
helming síðustu aldar var
rekin svokölluð fastgeng-
isstefna af ýmsu tagi sem
miðaði við gengisskrán-
ingu íslensku krónunnar.
Seðlabankinn hafði nær
ekkert sjálfstæði og var
stjórnað með íhlutun rík-
isstjórna og ráðherra.
Hins vegar voru engar
forsendur til að stíga það
skref sem stigið var árið
2001 þar sem umgjörð
peningamála var mjög
frábrugðin því sem nú er.
Sem dæmi voru ekki fjár-
málamarkaðir eins og nú
þekkist og skipulegur
millibankamarkaður fyrir
gjaldeyri tók fyrst til
starfa árið 1993. Árið 1995
voru svo fjármagnsflutn-
ingar gefnir frjálsir. Fljót-
lega eftir áramótin 2001
reyndist Seðlabankanum
erfitt að framfylgja fast-
gengisstefnu sinni og var
lögum um bankann breytt
í kjölfarið. Gengi krón-
unnar látið ráðast á
gjaldeyrismarkaði og
verðbólgumarkmið tekið
upp.
GEIR HALLGRÍMSSON OG DAVÍÐ ODDSSON Pólitísk afskipti af Seðlabankanum voru mikil þegar Geir settist í stól
seðlabankastjóra árið 1986. Þá var afkoma sjávarútvegsins lykilatriði í íslensku efnahagslífi og tók peningamálastefnan mið
af því. Nú þegar Davíð tekur við seinnihluta október hafa pólitísk ítök í Seðlabankanum minnkað mikið. Þó skipar forsætis-
ráðherra seðlabankastjóra og bankaráð er skipað af Alþingi, enda er þetta ríkisbanki.
Markmið og verkfæri Seðlabankans
1 9 0 4 - 1 9 4 5
Hagstjórnarmarkmið: stöðugt
verðlag.
Millimarkmið: Fastgengi miðað við
gullfót eða pund.
Stýritæki: Forvextir víxla hjá
Landsbankanum, síðar alls kyns
höft.
1 9 4 5 - 1 9 6 0
Hagstjórnarmarkmið: stöðugt
verðlag, stöðug atvinna.
Millimarkmið: Sveigjanlegt fast-
gengi m.v. Bretton Woods.
Stýritæki: Höft á flestu mögulegu.
1 9 6 0 - 1 9 7 2
Hagstjórnarmarkmið: stöðug at-
vinna, stöðugt verðlag.
Millimarkmið: Sveigjanlegt fast-
gengi m.v. Bretton Woods.
Stýritæki: Gengisskráning krón-
unnar og höft á fjármagnsmarkaði.
1 9 7 2 - 1 9 8 9
Hagstjórnarmarkmið: stöðug at-
vinna.
Millimarkmið: jafnvægi í rekstri
sjávarútvegsfyrirtækja.
Stýritæki: Gengisskráning krón-
unnar og höft á fjármagnsmarkaði.
1 9 8 9 - 2 0 0 1
Hagstjórnarmarkmið: stöðug verð-
bólga, stöðug atvinna.
Millimarkmið: fastgengi krónunnar
við myntkörfu.
Stýritæki: Gengisskráning krón-
unnar og vextir á millibankamark-
aði 1989-1998. Vextir í endurhverf-
anlegum viðskiptum eftir 1998.
Lausafjárkvaðir 1999-2000.
2 0 0 1 -
Hagstjórnarmarkmið: stöðug verð-
bólga – verðbólgumarkmið.
Millimarkmið: Tveggja ára verð-
bólguspá Seðlabankans.
Stýritæki: Vextir í endurhverfan-
legum viðskiptum.
Hagstjórnarmarkmið er lokamarkmið sem peningamálastefnunni er ætlað að ná.
Millimarkmið eru atriði sem skipta miklu mál i fyrir framgang hagstjórnarmarkmiðs eins og til dæmis verðbólguspá
Seðlabankans.
Styritæki eru atriði sem eru undir beinni stjórn Seðlabankans og hann notar til að ná markmiðum sínum.
Helsta stjórntæki
Seðlabankans er
svokölluð endur-
hverf verðbréfavið-
skipti við lána-
stofnanir. Í endur-
hverfum kaupum
lánar Seðlabankinn
fé gegn veði í verð-
bréfum og gengur
lánið til baka að 7
dögum liðnum.
Hvati viðskiptanna
er að lánastofnanir
þurfa stundum laust
fé í takmarkaðan
tíma og geta fengið
það frá Seðlabank-
anum. Seðlabank-
inn hefur þá áhrif á
vaxtastigið í land-
inu með því að
ákveða vextina í
þessum viðskiptum.
Lánastofnanirnar
þurfa svo að lána
féð áfram á jafnhá-
um eða hærri vöxt-
um til viðskiptavina
til að tapa ekki á
viðskiptum við
Seðlabankann.