Tíminn - 07.04.1976, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 7. april 1976.
TÍMINN
11
Tilfinningarnar
Ivar Lo dró einnig upp mynd af
samtökum bænda i bókinni, m.a.
segir hann frá aðalfundi i stjórn
sláturhúss.
— Dráttarvélin leysti uxann og
hestinn m jög skyndilega af hólmi,
segir hann. Það var erfitt fyrir
marga að breyta samkvæmt þvi.
Gamlir uxakúskar, sem gerðust
ökumenn dráttarvéla, gleymdu
sér stundum og hrópuðu á vélina, Ivar Lo-Johansson.
Sænski rithöfundurinn
Ivar Lo-Johansson er
nýlega orðinn 75 ára. t
tilefni þessara tima-
móta birtu landbúnað-
arblöð i Sviþjóð og Nor-
egi greinar og viðtöl við
hann, en Ivar Lo-Jo-
hansson hefur verið
nefndur höfundur alþýð-
unnar og á tryggan les-
endahóp meðal bænda-
fólks á Skandinaviu.
Ivar Lo-Johansson er sá höf-
undur sænskur, sem lætur betur
en öðrum að lýsa þjóðfélaginu.
Enginn rithöfundur á hans aldri
þar hefur verið eins vel að sér um
samtið sina.
Með útgáfu skáldsögu sinnar
„Góða nótt jörð” 1933 lagði hann
af mörkum mikilvægan skerf til
lýsinga á lifi ánauðugra leiguliða.
Þau 12 ár sem siðan liðu unz
leiguliðaskipulagið var afnumið
1945, skrifaði hann sex bækur um
þetta efni. 1 bókum sinum varð
hann málssvari leiguliðanna, og
hann safnaði efni með þvi að
fylgjast með starfsmönnum sam-
taka landbúnaðarverkamanna á
ferðum þeirra um sveitirnar.
„Ég hafði satt að segja gnægð
efniviðar i þjóðfélagsleg rit,”
segir Ivar Lo-Johansson. En mér
fannst mikilvægast að skrifa um
leiguliðana, þvi forfeður minir
voru i þeirra hópi, kynslóð fram
af kynslóð. Þetta var efni, sem
mig hafði lengi langað til að
skrifa um, en beið með þangað til
ég fann að ég réði við það.
1943 lagði Ivar Lo-Johansson
lokasteininn i minnisvarða sinn
um leiguliðaskipulagið með sam-
timaskáldsögunni „Dráttarvél-
in”, sem fjallar um sænskan
landbúnað.
Ég skrifaði ekki meira um
landbúnaðarverkamenn, segir
rithöfundurinn. Það efni lá mér
ekki lenguráhjarta eftir aðleigu-
liðafyrirkomulagið var úr sög-
unni. Bókum minum var i mikl-
um mæh stefnt til höfuðs þessu
kerfi. Nú geta aðrir höfundar tek-
ið við og skrifað um nútima land-
búnaðarverkamenn. En enginn
slikur hefur enn komið fram.
„Dráttarvélin”
„Dráttarvélin” er skáldsaga,
sem fjallar um sænskan landbún-
að i upphafi seinni heimsstyrjald
arinnar. Þar segir m.a. frá vél-
væðingu búskaparins á búgarði i
Sörmland. Lesandi einn gaf ná-
kvæmni Ivars Lo-Johanssons
góðan vitnisburð með þessari at-
hugasemd: „Ég pantaði bókina
ogfékk hana senda, og mér finnst
ég vera orðinn vel að mér i drátt-
arvélaakstri. En sem ástarsaga
fannst mér bókin eins og brand-
ari, sem ég ekki skildi.”
Ég lagði mikla undirbúnings-
vinnu i bókina, segir Ivar Lo-Jo-
hansson. Ég var illa að mér i
sumum þáttum nútima landbún-
aðar. Ég heimsótti dýralæknahá-
skólann og fylgdist með aðgerð-
um á dýrum, ég kynnti mér kvik-
fjárrækt, og fylgdist með starf-
semi mitima mjólkurbúa og land-
búnaðarstofnana. Fyrir kom að
égfórmeð lest suður á Skán til að
ganga úr skugga um smáatriðið i
sambandi við vél, sem ég hafði
skrifað um. Min skoðun er sú að
rétt beri að fara með staðreyndir
i bókum. Ef lesendur komast að
þvi að svo er ekki, veröa þeir
einnig efablandnir i sambandi við
sálfræðilega þætti skáldsögunn-
Hvers vegna
skrifa svo fáir
um landbúnað
og sveitalíf
nú á dögum?
eins og þeir höfðu áður gert við
dráttaruxann.
Þegar er Ivar Lo skrifaði
Dráttarvélina var honum ljóst
hvað hagræðing gæti haft að
segja fyrir ræktunina. „Maður
hefur svo mörg atriði i huga”,
lætur hann ráðsmanninn segja
um ákvörðun um að leggja rækt-
að land undir skóglendi. „En eitt
atriði vantar. Það er siðferðilegt
og eiginlega ætti að spyrja þá
dauðu hvort maður hafi rétt til að
láta land, sem brotiö hefur verið
með svita þeirra, fara i órækt.
Það sem gert verður að skóglendi
verður aldrei aftur að ræktuðum
akri.”
— Maðurinn er ekki aðeins
vera með hagkvæmnissjónarmið,
hann hefur lika tilfinningar, segir
höfundurinn.
Allar leiguliðabækur minar
fjalla um landbúnað. En þar með
segi ég ekki að þær flokkist með
bændaskáldsögum, segir hann.
Berfættur
Menn verða að vera heima i
umhverfinu eigi þeir að geta gert
góðar samfélagslýsingar, hefur
Ivar Lo skrifað.
— Ég held ekki að menn geti
skrifað af innlifun um umhverfi,
ef þeir hafa ekki hlaupið þar um
berfættir, segir hann nú. Á okkar
timum fara flestir beint af skóla-
bekk, setjast við skrifborðið og
gerast rithöfundar án þess að
hafa reynslu úr atvinnulifinu.
Þessvegna er gott að sumir fara
að dæmi Rússa og leita út i at-
vinnulffið til að kynnast nýju um-
hverfi og nýju fólki. En venjulega
verða þeir og mildir, þegar þeir
skrifa um verkamenn. Þeir eru
hræddir við að verða taldir oflát-
ungslegir.
Þegar i ferðabók sinni „Andlit
stétta minna” 1930 fjallaði Ivar
Lo um þróun landsbyggðar i
borgir og flutning sveitaæskunn-
artil stórborgarinnar. „Deyjandi
viðfeðmar borgir” er kaflaheiti,
úr þeirri bók sem segir mikið um
innihaldið.
Á Kóngsgötu
Hann reit itarlegar um þetta
efni i skáldsögunni „Kóngsgata”
1935, bók, sem vakti mikinn úlfa-
þyt, ekki sizt vegna þess að hann
tók fyrir vændi og kynsjúkdóma.
— Ég kom til Stokkhólms þeg-
ar ég var sautján ára,og fimmtán
árliðu þangað til ég skrifaði bók-
ina, segir Ivar Lo. En ég gekk
með hana i maganum allan tim-
ann.
— Mér er minnisstætt þegar ég
fékk hugmyndina að bökinni.
Einn daginn mætti ég sveita-
stúlku á Kóngsgötunni, sem hélt á
blaðinu sem gefið var út i heima-
byggð hennar undir hendinni.
Seint um kvöldið sá ég hana koma
eftir Kóngsgötunni allt annarra
erinda.Nokkrumdögum siðar sat
ég á veitingahúsi viö Kóngsgötu
og sá að gatan var sá öxull, sem
öll Sviþjóð snerist um.
„Kóngsgata” er á margan hátt
uppeldisskáldsaga eins og fyrri
bækur Ivars Lo. Adrian, en svo
heitir ein aðalsöguhetjan, leitar
gjarnan á vit bóka, en finnst að
þær segi honum litið. Hann finnur
ekkert i þeim, sem er likt hans
eigin lifi.
— Ég held að það sé einmitt
þetta sem komi manni til áð
skrifa, segir Ivar Lo. Aö maður
finnurekki bók um sjálfan sig eft-
ir annan rithöfund. Þessa tilfinn-
ingu hafði ég. Bækurnar, sem ég
las voru um allt annað en mina
eigin reynslu.
Aðbúnaður aldraðra
og Sigauna
Bækur hans um aðbúnað aldr-
aðra og um Sigauna voru einnig
um vandamál samtiðarinnar.
— Ég hef i raun og veru aldrei
skrifað um annað en það sem hef-
ur snert mig persónulega, segir
hann. Móðir min var á elliheimili
siðustu æviárin. Það var erfitt að
koma af stað umræðum um að-
stöðu aldraðra þvi ég hafði engin
samtök bak við mig. Orsök þess
að ég tók málefni Sigauna fyrir,
var sú að mér fannst ég hafa
Sigauna i mér. Mér féli vel i
þeirra hópi, ég bjó hjá þeim i hús-
vagni og var náinn vinur þeirra.
Nú er litið um skáldsögur, sem
fjalla um málefni landsbyggðar-
innar. Þær bækur, sem koma út,
fjalla sjaldnast um þróun siðustu
ára. Þess vegna hefur útgáfufyr-
irtæki landbúnaðarins auglýst
keppni um verðlaunaskáldsögu
um „Fólkið i sveitum nútimans”.
Ivar Lo telur það framtak lofs-
vert.
Að skrifa
um nútimann
— Það hlýtur að vera hægt að
skrifa jafnmikið um sænskt
sveitalif nú og áður. Ytri aðstæð-
ur hafa breytzt mikið. Ég hef oft
undrazt að ekki skulu ritaðar
betri lýsingar á lifi landbúnaðar-
verkamanna samtimans. Aðlög-
unin gagnvart stórborgunum er
enn sem fyrr vandamál.
En hann leggur áherzlu á að rit-
störf eru erfið vinna. Sjálfur
skrifar hann bækur sinar þrisvar
fjórum sinnum áður en hann er
ánægður með þær. Hæfileikar eru
auðvitað nauðsynlegir, segir
hánn, en iafnmikilvægt er að hafa
orku og prautseigju.
Og hann gerir ekki ráð fyrir að
hafa skrifað siðasta orðið ennþá.