Tíminn - 03.06.1977, Page 21

Föstudagur 3. júni 1977
21
Helgi Benónýsson:
LANDHELGISMÁLIÐ
Deyr fé — deyja frændur —
deyr sjálfr it sama,
en or&stir deyr aldregi
hveims sér gó&an getur
Saga tslands getur merkra
atburða, sem komiö hafa
fyrir þjóöina allt frá landnáms-
öld til vorra daga, jafnframt
manna sem með viturleik og
ráðsnilld hafa ráðið fram úr
þeim vanda er þá var við að
fást. Sagan hefur gert þá
fræga, fyrir mannvit og góð úr-
ræ&i, og jafnframt getiö ýmissa
frásagna um atburði er draga
fram hinar verri hli&ar mann-
gildis hinna ýmsu manna er vi&
eru tengdir.
hafa mörg gert hinar gó&u hliöar
Skáld nútimans hafa
mörg gert hinar góöu hliðar
sér a& yrkisefni, og vakiö athygli
manna á atgervi peirra, og má
þar til nefna ári& 1000, þegar
Olafur Tryggvason tók 4 helztu
syni islenzkra höf&ingja sem gisla
úti I Noregi og sendi menn til ts-
lands vegna lögtöku kristinnar
trúar. Bló&iö sauö i tslendingum
við ofriki konungs, og lá við að
þingheimur beröist, þar til aö ein-
hver fann þaö rá&, aö láta lög-
sögumann landsins finna úrræði
sem réði fram úr vandanum. Um
hann ortu skáld nútimans. ,
,,Þá stóð hann Þorgeir á Þingi er
við trúnni var tekið af lýði”.
Þorgeir Ljósvetningago&i hugs-
aöi ráö sitt, hann lagöist undir
feld i búð sinni i 3 daga, meðan
blóðið kólnaði hjá þingheimi, og
heimfýsin bar hugann frá inn-
byrðis átökum, bardagalöngunin
dvinaði. Þá reis goöinn úr rekkju
og sagði: „Viö skulum hafa ein
lög i landi hér eins og veriö hefir
si&an alþingi var stofnaö, játa
kristna trú. Heiðindóm má hver
hafa á heimili sinu og aðrar
kreddur hans, átölulaust.” Þing-
heimur geröi sér þennan úrskurö
a& gó&u og skyldu sáttir aö kalla.
Nokkrum árum síöar, sendi
annar konungur Norömanna,
Olafur Haraldsson, Islenzkan far-
mann, Þórarin Nefjólfsson til Is-
lands, þeirra erinda aö tslending-
ar játuöust undir konung Norö-
manna og geröust þegnar hans,
en til vara aö gefa konungi
Grimsey. Noregur var þá aöal-
viöskiptaland tslands og sam-
neyti islenzkra farmanna mjög
mikiö viö Norömenn og konungs-
dýrkun allmikil hjá tslendingum,
einkum höföingjum landsins, s.s.
Guömundi Eyjólfssyni á Mööru-
völlum I Hörgárdal o.fl. Megin-
þorri landsmanna var andvígur
öllu samneyti viö Noregskonung.
Þeim var minnisstæ&ur flótti for-
eldra og annarra tslendinga
undan ofriki Haraldar hárfagra,
manna og fjárlát og landflótti
undan ofrfki hans.
Þaö verður þvi hlutskipti Einars
Þveræings, bróöur Guömundar á
Möövuvöllum, aö gefa sendi-
manni svar, sem frægt er I sögu
tslands.’Einar segir „Vinir kon-
ungs viljum viö allir vera, en
einskis fangsstaöar viljum viö
veita honum I landi vori, þvi i
Grlmsey má ala her manns”.
Konungi var því málaleitan
þessi til einskis, en Þórarinn var
stimplaður sem landráöamaöur,
allt fram á okkar daga.
En sagan endurtekur sig, eins
og nú skal greina. Siöar færöi
Gissur jarl, Noregskonungi, goö-
orö tslands á silfurdiski, eftir aö
hafa gengiö af flestum andstæö-
ingum sínum dauöum.
682 árum si&ar, eöa 1944 ööluö-
umst viö aftur sjálfstæöi, eftir
rúmrar aldar baráttu. Mestan
ljóma þeirra tima ber nafn Jóns
Sigurðssonarforseta, sem baröist
i fremstu röð margra vel þekktra
manna i baráttu þjóðarinnar fyr-
ir sjálfstæði.
tsland liggur I Norður-Atlants-
hafinu við einhver auðugustu
fiskimið heims, og haföi þá 3ja
miina landhelgi. Þangaö sóttu
flestar fiskveiöiþjóöir Evrópu,
búnar beztu tækjum og skipastól,
sem völ var á, og árlegum'endur-
bótum, svo fullkomnum, aö sýni-
legtvar.aö þau mundu geta þurr-
ausiö fiskimi&in á örfáum árum.
Þá hefja íslenzkir útgeröar-
menn og sjómenn baráttu fyrir
stækkun landhelginnar. Land-
helgissamningnum frá 1901 er
sagt upp, og landhelgin er færö út
i 4 mllur 1951. Hófst þá verzlunar-
striö viö England, sem stóö til
1955, þá ráku Englendingar sig á
þá staöreynd aö viö gátum vel án
þeirra viöskipta veriö.
Ariö 1956 komst til valda vinstri
stjórn, undir forustu Hermanns
Jónassonar. Eitt af fyrstu verk-
um hennar var aö segja upp hin-
um eldri landhelgissamningum,
og færa landhelgislinuna út 1 12
milur. Þá hófst hiö fyrra þorska-
strlö.
Galdramenn Vestfjaröa höföu
fundiö upp hiö skæ&asta vopn,
klippurnar, sem aö minum dómi
varö aöalvopniö, sem sigur
vannst meö I þorskastrl&unum
báöum meö ötulli notkun þess I
höndum landhelgisgæzlunnar, þvi
aö þar voru menn sem bæöi
kunnu aö beita vopnum og stýra
skipum, svo a& heimsfrægt varö.
Voru Islenzku varöskipsmennirn-
ir mjög rómaöir fyrir vasklega
vörn, viö eitthvert mesta her-
skipaveldi heims.
Hermann Jónasson haföi traust
fylgi framsóknarmanna og Lúö-
vlk Jósepsson, sjávarútvegsráö-
herra, stóö meö Alþýöubandalag-
iö nærri óskipt aö málinu, en
sama var ekki hægt aö segja um
Alþýöuflokkinn, sem þó I fyrstu
virtistfylgja málinu af einhug, en
þegar til úrslita kom bilaöi fylgi
hans, þegar Hermann neita&i aö
bjóöa veröbólgudraugnum til
borös meö sér. Því á Alþýöusam-
bandsþinginu 1958, neituöu full-
trúar þingsins, aö reyna samn-
ingslei&ina, meöan á landhelgis-
deilunni stóö, Hermann Jónasson
sagöi þá af sér stjórnarstörfum.
Alþýöuflokksmenn tóku viö stjórn
landsins I skjóli Sjálfstæöis-
flokksins. Afleiöing þess varö hin
fræga viöreisnarstjórn.
Hún samdi viö Englendinga um
aö halda 12 mllna landhelgi, en
Englendingum var leyft að vei&a
innan hennar til 1965. Var samiö
meö þeim skilyröum aö ekki
mættu Islendingar færa út land-
helgi slna I framtíöinni nema meö
leyfi Haagdómstólsins. Þar meö
var búiö aö vísa dómum um land-
helgina úr landi. En á innlendum
vettvangi, var veröbólgudraugn-
um boðiö til veizlu, þvl aö fyrsta
verk þessarar stjórnar, var aö
veröfella krónuna um 64% á hálfu
ööru ári. Aö Alþýöuflokkurinn
skyldu gefa sig I þá stjórn, sem
féfletti almenning sem annaö
hvort ætlu&u aö nota sparifé sitt
til húsbygginga e&a til náms.
Gamalmenni, sem um langan
tlma höföu safnaö sér fé til elli-
ára, voru hraklega leiknir, meö
þessum ráöstöfunum. Sjóöir, sem
atvinnurekendur áttu og höföu
veriötilstyrktar þeim, uröu verö-
litlir og eins opinberir sjóöir.
Þessar rá&stafanir voru svo
hrikalegar fyrir alla sparifjáreig-
endur i landinu, aö I raun og veru
voru þær hreint arörán.
Fyrirtæki, sem ég átti i og
stjórnaöi, átti inni I opinberum
sjóöum 15/2. 1960 kr. 2.200.000,00.
Þær uröu ekki nema rúmlega
þriöjungur verögildis á erlendum
vettvangi eftir gengislækkunina,
Erlendar skuldir rikisins, meira
en tvöfölduöust, og gjaldþrot
blasti viö.
Erlend fiskiskip sópu&u land-
grunniö meö nýtízku togútbúnaöi,
en Islenzku togararnir voru lltiö
annaö en tvítug skip, sem gengu
hratt úr sér. Eina endurnýjun
skipa hérlendis var sildveiöiflot-
inn, en sildinni var fljótlega eytt,
og skipin höföu lítiö verkefni. Hin
minni islenzku fiskiskip veiddu
inn á fjöröum og flóum alveg upp
i fjöru, enda svo komið að Faxa-
flóinn var alveg orðinn fiskilaus
svo að Benedikt Gröndal og Jón
Árnason fengu vart i soðið. Þá er
loks gripið til þess ráðs að friða
flóann fyrir tog- og dragnót.
Eitt af verkum viðreisnar-
stjórnarinnar var Alveriö I
Straumsvik, en þaö er aflei&ing
samdráttar fiskiflotans. Atvinnu-
leysi blasti viö og sjáanlega lltil
framleiösla vegna fiskþurröar viö
Island. Þá var gripiö til þess ráös
aö selja erlendum aöila rafmagn
úr íslenzkum fallvötnum. Samn-
ingar um rekstur og rafmagns-
sölu til Alversins I Straumsvík er
sýnishorn þekkingarskorts á
verksviöi stórvirkjunar, bæöi
verö á orku, umhverfisvernd og
afsali réttinda til dómsvalds yfir
ágreiningsatriðum. Atvinnuleys-
iö var geigvænlegt, á sl&ustu ár-
um viöreisnarstjórnar. Viö si-
felldar áskoranir stjórnarand-
stööunnar er loks fariö aö undir-
búa endurnýjun fiskiskipaflotans,
en viö alþingiskosningarnar 1971
missti viöreisnarstjórnin fylgi sitt
og afleiöingin varö stjórnarskipti.
Vinstri stjórn tók viö, undir for-
sæti ólafs Jóhannessonar. Eitt-
hvert fyrsta verk þeirrar stjórnar
var uppsögn landhelgissamnings-
ins 1961 og útfærsla landhelgislln-
unnar I 50 mllur, og var samiö viö
Breta um aðlögunartlma til 2ja
ára fyrir minni togara og tak-
markaöan fjölda. Samkomulag
þetta var gjört 13. nóv. 1973 og féll
úr gildi 13. nóv 1975. Atvinna
landsmanna og gjaldeyrisöflun
byggöist mjög mikiö á sjávaraf-
uröum, og var útfærsla landhelg-
innar þvi þjóöarnauösyn. Tilvera
þjóöarinnar sem menningarþjóö-
ar var algerlega undir útfærsl-
unni komin, en svo var komiö
vegna sóknar hinna stærri þjóöa
aö fiskiflotar þeirra voru nær
búnir aö útrýma hinum ýmsu
nytjafiskum okkar.
Fjórir flokkar meö mismun-
andi stjórnmálasko&anir stó&u aö
vinstri stjórninni. Þeir studdu
dyggilega aö útfærslu, en hins
vegar um önnur mál, sem snertu
hagsmuni flokkanna, varö oft
mikill ágreiningurm og hlupu
sumir þingmenn maraþonshlaup
milli flokka á þeim árum, en for-
ingjar þeirra voru traustir og
stóöu aö málefnasamningnum
meö sóma. Vil ég sérstaklega
geta þar Magnúsar Torfa Ólafs-
sonar, sem reyndist málefnum
flokks sins traustur og viröingar-
veröur foringi.
Meöal fiskveiöaþjóöa óx 200
milna landhelgi fylgi, þvi uröu
stjórnarskipti, meöan á landhelg-
isdeilunni stóö. Sjálfstæöisflokk-
urinn bau&st til aö fylgja 200
mllna linunni. Framsóknarflokk-
urinn, sem taldi höfuömáliö friö-
un fiskimiöanna viö strendur
landsins, samþykkti aö fylgja
þeim sem þar aö vildu vinna. Þá
voru ótraustar stoöir undir sam-
vinnu hinna flokkanna, og friö-
unin þoldi enga biö.
Þaö varö þvl samvinna milli
tveggja stærstu flokkanna um
máliö um aö gefa ekki eftir I land-
helgi Islands og fylgja friöun
fiskimiöanna fast eftir.
En þaö varö aö hefja samninga
viö Þjóöverja til þess aö berjast
ekki á tvennum vigstöövum, enda
tókust samningar viö þá og Belga
um ufsa- og karfavei&ar ásamt
smávegis af þorski.
13. nóv. 1975 var 2ja ára samn-
ingur Breta um veiöar I landhelgi
útrunninn, og engum enskum tog-
ara leyft aö veiöa innan landhelg-
innar eftir þann tlma. Þá hefst
orrustan um landhelgina. Annars
vegar hinn litli islenzki varð-
skipafloti, en hins vegar einhver
stærsti og öflugasti herskipafloti
heims. Varöskipin mæta meö
vestfirzku klippurnar, sem nú
voru hiö skæ&asta vopn, og þeim
beitt meö snilld af varöskips-
mönnum, en þar mun hafa veriö
valinn mabur I hverju rúmi, enda
gátu þeir sér ódauölegan oröstir
me&al siglingaþjó&a, sem mun
ver&a minnzt meðan land er
byggt.
Ólafur Jóhannesson, yfirvöld
flotans, gætti þess, aö meö lögum
væri fariö viö vörnina og allrar
varúöar gætt. Eitt hiö skæ&asta
vopn, er Englendingar beittu i
baráttunni, voru fjölmiðlarnir.
Þeir dreiföu alls konar söguburði
um islenzku var&skipsmennina.
Þeir væru ribbaldar og sjóræn-
ingjar, og geröu beinlinis árásir á
ensku skipin I þeim tilgangi aö
sökkva þeim. Islenzka rlkis-
stjórnin sendi út frá erlendum
fjölmiölum sjónarmiö Islands, en
veldi Englendinga var mikiö, svo
aö ókleift reyndist aö koma sum-
um þeirra áfram.
Loks gáfust Englendingar upp.
Fyrir tilhlutan Nor&manna var
haldinn fundur um mána&amótin
mal/ júni 1976 meö stórsigri Is-
lands, Þaö munu fáir stjórnendur
þessa lands geta státaö af betri
málalokum.
Samninginn geröi Einar
Ágústsson utanrlkisráöherra Is-
lands og Anthony Crosland után-
rikisráöherra Bretlands, 1. júni
1976 i Osló. Minnisstæ&ur dagur i
sögunni. Eftir samningsgerö
þessa er lokiö landhelgisdeilunni
viö Englendinga. Eftirleiöis skal
Efnahagsbandalagið fara meö
samninga milli þessara ríkja.
Enskir kaupmenn og i&juhöldar
höföu mikil viöskipti viö Islend-
inga á þessum árum. Þau skiptu
milljöröum króna. Þaö voru þvi
stórhagsmunir beggja, aö friö-
samleg viöskipti héldust milli
landanna, en þó gátu sumir þess-
ara aðila tekiö þátt I fjölmiöla-
árásinni á landiö meðan á land-
helgisdeilunni stóö. Hér heima
varö lltiö vart viö málflutning
fyrir málstaö Englendinga, enda
mundi hann lítt hafa verið heyrö-
ur af almenningi. En þó komu
fram 3 Nefjólfssynir og fengu á-
heyrn I heildsalablö&unum hér I
Reykjavik. Þeir komu fram meö
stórásakanir á forustumann land-
helgisvarna, Olaf Jóhannesson,
og var þaö sýnilega gert til þess
aö hann heföi öörum hnöppum aö
hneppa en aö sinna slnu mikil-
væga starfi landhelgisgæzlunnar.
Var tekiö undir þær ásakanir I
enskum fjölmiðlum, enda vel
þegiö af þeim. Þetta reyndist
uppspuni frá rótum, en gefur
sýnishorn af þegnskap þeirra,
sem þar aö unnu.
Þegar lokiö var samningum viö
Englendinga, hættu árááirnar á
Ólaf Jóhannesson, en þeim var
snúið á Einar Agústsson, þar sem
hann var samningamaður við
Efnahagsbandalagið um við-
skiptamál landsins og jafnframt
landhelgismálið, þvi að framveg-
is fer það með þau mál innan
þeirra vébanda.
Árásin var sýnilega gerö af
þeim Nefjólfssonum I sama til-
gangi, og þar var beitt bankamál-
um. Sem sé lán til utanrikisráö-
herra, sem var þó ekki meira en
einn fjóröi hluti húsverös, á sama
tima og ibúöalán til eins stór-
hverfis i Reykjavlk höföu verið
allt aö 4/5 hlutar verös. Eins og
almenningi mun vera ljóst, verö-
ur utanrikisrá&herra aö hafa
sæmilegan húsakost, til þess aö
geta vansalaust tekiö á móti er-
lendum gestum, án þess aö veröa
landi slnu til minnkunar.
Landhelgismáliö er til lykta
leitt með sæmd, og má þakka
þeim, sem þar stóöu fremstir i
fylkingarbrjósti, þá farsælu og
heilladrjúgu lausn, og mun sagan
geyma afrek þeirra manna, sem
þar lögöu til sinn manndóm og
hyggjuvit landi og þjóö til heilla á
örlagastund.
Lokadaginn 1977
Helgi Benónýsson.
Orkustofnun
óskar að ráða bifvélavirkja eða mann
vanan viðgerðum.
Umsóknir með upplýsingum um aldur og
fyrri störf sendist Orkustofnun, Lauga-
vegi 116, Reykjavik, fyrir 8. júni.
Orkustofnun.
Ný verzlun í
HAFNARFIRÐI
U=L/EIIJAnHOT
Lækjargötu 32
SELJUM:
Málningu — Málningarvörur — Fittings — Rör, svört og galv.
Danfoss stillitæki — Allt til hitaveitutenginga
Opiö i hadeginu og laugardaga kl. 9-12 — Næg bílastæöi
11 I Veri^ velkomin — Reynið viðskiptin
U=lÆI(IAmiOT
Lækjargötu 32 — Simi 50-449
Pósthólf 53 — Hafnarfirði