Tíminn - 29.12.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. desember 1978
K-ajiiiin*.
7
Kaupfélögin eiga
Sambandiö og það
á að þjóna þeim
Athugasemdir við grein
Gunnars Kristmundssonar
f
Gunnar Kristmundsson á Sel-
fossi birti grein i Timanum
þriöjudaginn 12. desember 1978,
sem hann nefnir „Samvinnu-
hreyfing á villigötum”. í þess-
ari grein virðist mér sem
Gunnar hafi valiö aö vera stór-
orður til þess aö vekja athygli á
hlutum sem honum finnst miður
fara hjá samvinnuhreyfingunni
og þannig vekja umræöu.
Gunnar telur aö samvinnu-
hreyfingin sé á villigötum aö þvi
er mér viröist af greininni af
eftirtöldum ástæöum:
l.Allir eru ekki jafnir i Sam-
vinnuhreyfingunni.
2.Sambandiö hefur vanrækt á
siðari árum aö stofnsetja og
efla atvinnurekstur um lands-
byggöina og er ekkert sam-
einingartákn fyrir eflingu
samvinnustarfs á Selfossi.
3. Húsakynni Sambandsins i
s Reykjavik eru alltof iburöar-
mikil og stór. í þeim starfa
„kóngar” sem ekki gera
annaö en útvega fjármagn, en
hugsa litiö um aö greiöa fyrir
fólki og bæta reksturinn.
„Kóngarnir” hafi umhverfis
sig „hirö”, sem þeir greiöa
hærra kaup en tíðkast annars
staðar á landinu og auk þess
hlúa þeir sérstaklega að
„hiröinni” meö þvi' aö veita
þeim sérstök vildarkjör i
viðskiptum.
4. Forystumenn Sambandsins
eru ekki i nægjanlega miklu
sambandi viö kaupfélögin úti
á landi.
Mikil uppbygging —
en kaupfélögin eiga
að ráða
Ég ætla aö gera nokkrar
athugasemdir viö ofangreindar
fullyrðingar Gunnars.
Hvað varöar fyrsta atriöiö aö
allir séu ekki jafnir i samvinnu-
hreyfingunni, þá er mér ekki
nægjanlega ljóst hvernig
greinarhöfundur hugsar þetta
atriði. Allir félagsmenn hafa
eitt atkvæöi, en mér viröist á
greininni sem hér sé aöallega
átt við launamál starfsmanna
samvinnuhreyfingarinnar og
misræmi i launum eftir félög-
um.
Ég vil mótmælá þeirri
staöhæfingu aö samvinnuhreyf-
ingin haf i vanrækt á siöari árum
að fjárfesta utan höfuöborgar-
svæöisins. Þvert á móti tel ég aö
aldrei hafi verið unniö eins mik-
ið að uppbyggingu iönaöar á
vegum Sambandsins úti á
landsbyggöinni og á siöustu ár-
um og má þar nefna stórfellda
uppbyggingu verksmiðja Sam-
bandsins á Akureyri, ásamt
rekstri iðnfyrirtækja á Sauöár-
króki, Egilsstööum og I Borgar-
nesi. Sambandiö hefur fengiö
margar beiönir um stofiisetn-
ingu atvinnufyrirtækja viða aö
af landinu. Yfirlýst stefna sam-
bandsstjórnar er aö iön-
fyrirtækjum til fullvinnslu land-
búnaöarvara skuli dreift um
landsbyggöina, en miöstöö
vinnslu hráefnis verði á Akur-
eyri.
Núeru margir á þeirri skoöun
aö Sambandiö eigi alls ekki aö
eiga og reka fyrirtæki viös veg-
ar um landið, nema sérstakar
aöstæður krefjist þess. Þaö sé
réttari stefna aö kaupfélögin
sjálf eigi aö standa aö uppbygg-
ingu atvinnurekstursins á sinu
félagssvæöi og það sé hlutverk
Sambandsins aö þjóna
kaupfélögunum og styöja viö
bakiö á þeim.
Meginástæöan fyrir þessari
skoöun er sú aö meö aukinni
þátttöku Sambandsins í rekstri
samvinnuhreyfingarinnar úti
um allt land, þá er veriö aö auka
áhrif Sambandsins sjáifs ogefla
miöstýringu. Afleiöingin yröi
trúlega sú aö hvert einstakt
kaupfélag heföi minni áhrif á
uppbyggingu byggöarlagsins.
Gunnar segir aö Sambandiö
hafi brugðist aö þvl leyti aö
sameina sunnlenska krafta á
Selfossi. Hér kemur inn I mynd-
inaa vilji greinarhöfundar til
þess aö framgangur hans
byggöarlags veröi sem mestur.
Þaö er enginn vafi á þvl aö
kaupfélögin I Vlk og á Hvolsvelli
vilja þaö sama, en samvinna
þessara þriggja kaupfélaga
hefur veriö mikil og árangurs-
rik og má þar nefna „3K” sem
dæmi.
Ég held ekki aö þaö heföi
veriö rétt stefna ef Sambandiö
heföi byggt upp iðnrekstur á
Selfossil staö kaupfélagsins. Ef
allt frumkvæöi þarf aö koma frá
Sambandinu ogþaö á aösjá um
atvinnumál hvers byggöarlags,
þá telégað samvinnuhreyfingin
sé komin á hættulega braut.
Forsenda þess að Sambandiö er
til, er auövitaö sú aö þaö þjóni
kaupfélögunum sem eiga þaö,
en a lltaf má deila um hvernig til
tekst.
Annars má benda á þaö aö
Sambandiö hefur gert mikiö til
aö efla atvinnulif á félagssvæði
Kaupfélags Arnesinga og má
þar nefna atvinnuuppbyggingu I
Þorlákshöfn og Ullarþvottastöö
I Hverageröi.
Stéttarfélagið
vettvangur launamála
— auka ber tengslin
Gunnar lýsir I stórum oröum
„kóngaráöuneyti” Sambands-
ins, en þar notar hann þá aöferð
aö slá fram spurningum eins og
hvort ekki sé hægt aö nýta
fjármagniö betur, hvort
„kónga”-iráöuneytiö sé nógu
vel vakandi I störfum slnum —
til aö gefa I skyn aö ekki sé allt i
lagi. Ég tel miklu hreinlegra ef
Gunnar skrifaöi hvaö honum
þætti ábótavant og reyndi aö
setja fram eigin hugmyndir um
hvernig samvinnuhreyfingin á
aö starfa.
Annars finnst mér megininn-
takiö vera þaö aö Sambandiö
greiöi hærri laun en tíðkast
annars staöar á landinu og veiti
þar aö auki starfsmönnum sín-
um sérstök vildarkjör I
viðskiptum. Nú veit ég ekki
hvernig launakjörum sam-
vinnustarfsmanna almennt er
háttað, en til þessa hafa laun
sambandsstarfsmanna almennt
ekki verið talin það há, aö
ástæöa væri til öfundar. Ég tel
það vera nauösynlegt aö endur-
skoöa launamál samvinnu-
starfsmanna, en þvi hefur löng-
um veriö haldiö fram aö einka-
fyrirtæki greiddu hærri laun en
samvinnufyrirtæki, þrátt fyrir
að starfsfólkiö sé I sama stéttar-
félagi.
Rétti vettvangurinn til aö
ræöa um launamál samvinnu-
hreyfingarinnar er viökomandi
stéttarfélag og þaö er ef til vill
tlmabært fyrir samvinnustarfs-
menn aö fá sjálfir samningsrétt
I sínum málum.
Gunnar ræddi einnig um þaö
aö forystumenn Sambandsins
væru ekki I nægjanlegu miklu
sambandi viö kaupfélögin.
Forystumenn samvinnuhreyf-
ingarinnar gera sér grein fyrir
mikilvægi þessa þáttar, en
trúlega hefur þessum þætti ekki
veriö sinnt sem skyldi þrátt
fyrir góöan ásetning. Aformaö
er aö stjórnarformaöur Sam-
bandsins og forstjóri heimsadti
öll sambandsfélögin nú á næst-
unni og nú þegar hafa þeir
heimsótt kaupfélög á Austur-
landi.
Þaöer aö minu mati nauösyn-
legt aö þvilikar heimsóknir
veröi reglulegar, þannig aö
ten gsl viö kaupf élög in o g féla gs-
menn veröi meiri.
Ef til vill er meginástæöan
fyrir gagnrýni Gunnars sú aö
þaö vantar nægjanleg tengsl
milli kaupfélaganna og Sam-
bandsins. Starfsmenn
kaupfélaganna eru farnir aö lita
áSambandiö sem stofnun þeim
ókunna og framandi og þeim
gleymist aö kaupfélögin eiga
Sambandiöog kjósa stjórn þess.
Ég hef reynt aö svara grein
Gunnars málefnalega og sér-
staklega bent á þaö ósamræmi I
málflutnigi þeirra, sem vilja aö
Sambandiöeigi aöefla hin ýmsu
byggðarlög meö þvf aö koma
þar á fót atvinnurekstri, en
samtfmis kvarta yfir aö Sam-
bandiö sé oröiö of stórt og
áhrifamikiö.
Er búvit bænda
vanmetið?
Þaö er enginn vafi á þvl aö
stórlega má spara I rekstri
landbúnaöar á okkar landi, eins
og reyndar I fleiri greinum, ef
vilji og vit er fyrir hendi. Ef
stórfækka á bændum, þá veröa
trúlega búskussarnir látnir
hætta fyrst, þeir sem ekki geta
rekið hallalaus bú og eru
draslarar. Þaö fækkaöi vlst
töluvert við það.
Þá yrði hætt að ausa fjár-
magni I draslarabúskap og
skuldakónga, fé sem aðrir
skapa og leggja I lánasjóöi, sem
BÚnaöarbankinn sér um. Trú-
lega stórdregur úr styrkjum og
lánum til ræktunar, bygginga og
annarra framkvæmda I sveit-
um, úr því samdráttarstefna er
tekin upp og heilu hrepparnir
drabbast niður og þaö á fyrsta
verðlagssvæði.
Það má með sanni segja aö
Islendingar gangi vlöa illa um
eignir sinar, ausi fé til allra átta
og gæti lltt aö.hvernig þaö skilar
sér til baka, eöa hvaöa arð þaö
gefur.
Þetta á vlða viö.Þaö er talað
um að byggja þriöja bændaskól-
ann.Eitthvaö kostar þaö. Þegar
bændum fækkar, væri trúlega
eðlilegra að fækka bænda-
skólunum. Þar mætti spara.
Nemendur sem sækja um inn-
göngu i bændaskóla ættu aö
uppfylla hliöstæö skilyrði og
nemendur Stýrimannaskólans
aö hafa unniö minnst tvö ár viö
landbúnaöarstörf og vita þar af
leiöandi til hvers þeir eru aö
læra. Þaöættisem sé aö mennta
bændaefni, en ekki óþekktar-
stráka úr Reykjavik, sem
foreldrarnir eru aö koma af sér,
eða aðra sem aldrei veröa
bændur. Draga mætti saman
seglin I skrifstofubákninu i
Reykjavik, sem hengir hatt sinn
á snaga landbúnaöarins.
Teiknistofu landbúnaöarins
mætti trúlega leggja niöur og
Sæöingarstööina á Hvanneyri
einnig.
Þeir bændur sem ekki hafa vit
á vali búfjár mundu hætta.
Hinir sjá um sig.
Þannig mætti lengi telja.
Milljaröatugir mundu sparast
meö slikum ráöstöfunum. Og
þetta er víst þaö, sem stefnt er
aö, I þaö minnsta ef þeir ráöa,^
sem vilja bændur dauða eöa í
þaö minnsta burt af jórðunum.
Síöan semdu bændur viö rikiö
og framleiddu einir fyrir allan
innanlandsmarkað. Þaö er mál
annarra hvort þeir láta aöra
framleiða til útflutnings.
Framleiðslugjald lagt á
brúttó-framleiöslu búvara er
Siðari hluti
vlst hugsaö sem stjórnunartæki
og yröi ekki notaö nema þegar
um miklar umframvörur er aö
ræöa. Þetta gjald ætti aldrei aö
leggjast á bú af vísutölustærö
eöa minna og vera lágt, af næstu
5-10 kúgildunum, svo aö góöir
bændur yrðu ekki staraffaöir á
óeölilegan hátt. Það væri þá næi
að leggja þeim mun hærri skatt
á þaö sem fram yfir þessa bú-
stærö yrði, þó alltaf veröi aö
taka tillit til þess hve mikiö er
óselt af afurðum.
Fóöurbætisskatt tel ég I meira
lagi vafaáaman. Bændur gefa
búfé sinu til eðlilegra afuröa og
líta eftir holdafari. Skattpíning
hlýtur aö auka á vanda og gera
framleiðsluna dýrati. Hitt er
annað mál, aö viö eigum aöeins
aö flytja inn þaö korn, sem
okkur vanhagar um og blanda
okkur fóöur sjálfir og láta
Islenskt fóöur sitja I fyrirrúmi..
Allan búrekstur I landinu ætti
að endurskoöa og skipuleggja
Itöl mætti gera I jaröir og leggja
þar með ráð á hvaö hámarksbú-
Valgarður L.
Jónsson
Eystra-Miðfelli
stærð getur oröið á hverri jörö.
Þetta yröi gert meö þaö I huga,
aö ekki myndist pestarstiur
vegna þrengsla. Afnema veröur
með öllu illa meöferö dýra,
þyngja viðurlög og framfylgja
þeim og hjálpa bændum til aö
komast út út skuldabasli og
vera vel á verði, aö menn ani
ekki úti búskap af þekkingar-
leysi, vanefnum og getuleysi.
Aðstoöa þarf og hjálpa ungu
efnilegu fólki, til aö taka viö af
því eldra.
Rlkiö á aö kaupa jaröir af
gömlu fólki, sem ekki á fólk til
aö taka viö, siöan aö leigja ungu
efnisfólki jaröirnar . Verum
minnugir þess, aö I raun eigum
viö Islendingar allt Island og
miöin öll i félagi. Eignaréttur
einstaklinga á Islensku landi
heyrir fortiöinni til og er
reyndar óþarfaokurstarfsemi.
Það er enginn aö tala um aö
banna mönnum að eiga eöa
kaupa, ef þeir hafa vilja og efni.
Menn mega einnig gefa þjóö-
inni eignir sinar. Þaö er vel
metiö.
Þegar þessi hreinsun væri af-
staðin, þyrfti tæpast aö rlfast
lengur um offramleiöslu bú-
vara. Um fram allt, haldiö þeim
á stööugu veröi, þvilægsta, sem
mögulegt er. Þaö er allra hagur.
Núverandi rikisstjórn á
þakkir skildar fyrir aö afnema
söluskatt af búvöru. Hún var
snögg aö kippa þessu I lag, þó
þaö tækist ekki öörum góöum
mönnum. Sömuleiöis á hún
þakkir fyrir aö beita sér fyrir,
aðbændum veröi endurgreiddur
útflutningsskattur sem af þeim
vartekinn á innlegg siöasta árs.
Vonandi kemur þaö allt til baka.
Ég vona sannarlega aö þess-
ari stjórn megi vel takast viö aö
lagfæra landbúnaöarmálin og
þá ekki slður landsmálin öll.
Þar er áreiöanlega nóg verk aö
vinna og ég trúi aö hugur fylgi
máli. Þá mun vel takast. Viö
skulum aö endingu muna þaö,
aö án landbúnaöar er ísland
sem eyöisker á hjara veraldar.