Tíminn - 20.06.1979, Blaðsíða 10

10
MiOvikudagur 20. júnl 1979
Miúvikudagur 20. júni 1979
11
25 ára vígsluafmæli
Áburðarverksmiðju ríkisins
Hinn 22. mal 1979 voru liöin 25
ár siöan forseti íslands Hr. Asgeir
Asgeirsson lagöi hornstein aö
Aburöarverksmiöjunni I Gufunesi
og landbúnaöarráöherra Stein-
grimur Steinþórsson vlgöi verk-
smiöjuna formlega til starfa.
Aö baki þessa atburöar lá mikiö
starf margra manna I mörg ár.
Forsögu þessa atburöar veröur
e.t.v. best lýst I stuttu máli meö
texta þeim, sem ritaöur var á
pergamentvafning þann sem inn-
siglaöur var I hornstein verk-
smiöjunnar hinn 22. mal 1954, síö-
ari kynslóöum til upplýsinga. Þar
er þetta ritaö:
Pergamentsvafningurinn
„Forseti Islands, herra Asgeir
Asgeirsson, hefur I dag, 22. mai
1954, lagt hornstein aö þessari
áburöarverksmiöju, sem reist er
til aö framleiöa meö orku fall-
vatna úr lofti og legi áburö, er
auka mun gróöurmátt Islenzkrar
moldar.
Stjórn Aburöarverksmiöjunnar
h.f. skipa þeir Vilhjálmur Þór,
formaöur, Ingólfur Jónsson, Jón
Ivarsson, Jón Jónsson og Pétur
Gunnarsson.
1 rlkisstjórn Islands eru nú
Ólafur Thors forsætisráöherra,
dr. Kristinn Guömundsson utan-
rlkisráöherra, Bjarni Benedikts-
son dómsmálaráöherra, Skúli
Guömundsson fjármálaráöherra,
Ingólfur Jónsson viöskiptamála-
ráöherra og Steingrlmur Stein-
þórsson landbúnaöarmálaráö-
herra.
Borgarstjóri Reykjavlkur er
Gunnar Thoroddsen.
Framkvæmdastjóri félagsins
er Hjálmar Finnsson.
Dr. Charles O. Brown, 335
Madison Avenue, New York, hef-
ur ráöiö skipan verksmiöjunnar.
Verkfræöifyrirtækiö Singmaster
& Breyer, Braybar Building, New
York, undir forstööu Frank G.
Breyer og G.E. Sonderman, hefur
gert uppdrætti aö framleiöslu-
tækjum og fyrirkomulagi véla.
Almenna byggingafélagiÖ h.f.,
Reykjavlk, undir forstööu Arna
Snævarr, hefur gert uppdrætti aö
verksmiöjumannvirkjum I sam-
vinnu viö áöurnefnt verkfræði-
fyrirtæki. Halldór H. Jónsson hef-
ur gert uppdrætti aö skrifstofu-
byggingu verksmiöjunnar.
Harold Van Ness hefur veriö yfir-
verkfræöingur og verksmiöju-
stjóri viö byrjunarrekstur verk-
smiöjunnar, en viö hana hafa
starfaö verkfræöingarnir
Jóhannes Bjarnason, Runólfur
Þóröarson og Steingrlmur
Hermannsson. Yfirstjórn bygg-
ingaframkvæmda hefur haft meö
höndum Jón Jónsson. Múrara-
meistari hefur veriö Asmundur
Vilhjálmsson, en yfirsmiöur Ólaf-
ur Asmundsson.
Þetta er mesta verksmiöju-
mannvirki sem reist hefur veriö á
lslandi til þessa tlma, og hafa
margir menn lagt þvl gott liö.
Von um aö koma upp áburöar-
verksmiöju hefur búiö I brjóstum
Islendinga um langt árabil. Fyrir
tæplega tveim áfatugum, 1935, lét
rikisstjórn Hermanns Jónassonar
fyrst athuga aöstæöur fyrir sllka
verksmiöju og flutti frumvarp um
byggingu hennar á Alþingi, en
þaö fékk ekki afgreiöslu. ööru
sinni var máliö kannaö og lagt
fyrir Alþingi frumvarp um áburö-
arverksmiöju áriö 1944, er
Vilhjálmur Þór var atvinnumála-
ráöherra. Enn hlaut máliö ekki
afgreiöslu, en athugun fróöra
manna var haldiö áfram. Ariö
1948 kom máliö fyrir Alþingi sem
stjórnarfrumvarp og var afgreitt
sem lög 10. mal 1949. Fyrstu
stjórn verksmiöjunnar skipuöu
Steingrimur Steinþórsson,
formaöur, Jón Jónsson og Pétur
Gunnarsson. Voriö 1950 tók
Bjarni Asgeirsson sæti Stein-
grlms i stjórninni.
Til þess aö afla fjár til fram-
kvæmda var leitaö til efnahags-
samvinnustofnunar Bandarikj-
anna, og þriöja jóladag 1950 til-
kynnti sendiherra Bandarlkjanna
á íslandi, Edward B. Lawson, aö
stofnunin heföi ákveöiö aö leggja
áburöarverksmiöjunni liö meö
framlögum og lánum. Heföi verk-
smiöjan ekki risiö svo skjótt, eí
hún heföi ekki notiö drengilegrar
aöstoöar Bandarlkjanna.
A öndveröu ári 1951 var skipu-
lagi verksmiöjunnar breytt I
hlutafélagsform og Vilhjálmur
Þór tók viö formennsku stjórnar-
innar, sem þá var skipuö þeim
Gunnlaugi Briem, Jóni Jónssyni
og Pétri Gunnarssyni. Voru nú
hafnir samningar viö hin banda-
risku verkfræöifyrirtæki, gengiö
frá vélakaupum vestan hafs og
austan, og verksmiöjunni ákveö-
inn staöur i Gufunesi. Fyrsta
föstudag I sumri, 25. aprll 1952,
rauf þáverandi landbúnaöarráö-
herra, Hermann Jónasson, svörö
fyrir grunni fyrsta verksmiðju-
hússins og hóf formlega byggingu
verksmiöjunnar, sem risiö hefur
á tveim árum.
1 dag er Aburöarverksmiöjan
h.f. vigö af landbúnaöarráðherra,
Steingrlmi Steinþórssyni, og tek-
ur formlega til starfa. Megi gæfa
fylgja henni, og megi hún um
ókomin ár efla hag og auka ham-
ingju islenzku þjóöarinnar”.
i upphafi rekið sem hluta-
félag
Byrjunarrekstur verksmiöj-
unnar gekk vel. Má þaö þakka
góöri hönnun verksmiðjunnar svo
og þvi hversu fljótt og vel, óþjálf-
aöir Islenskir starfsmenn í verk-
smiöjuefnaiönaöi, verkfræöingar,
verkstjórar og gæslumenn tækja
og véla tileinkuöu sér nauösynleg
vinnubrögö viö hina margbrotnu
framleiöslu, sem fram fer i þessu
iönveri.
Frá þvi snemma árs 1951 starf-
aöi Aburðarverksmiðjan sem
hlutafélag. Hlutafé nam 10
milljónum króna. Eignarhlutur
rikisins nam 60% eöa 6 milljónum
króna en hlutur annarra aöila —
samvinnufélaga, Reykjavlkur-
borgar og ýmissa einstaklinga og
fyrirtækja — var 40% eöa 4
milljónir króna. Stjórn fyrir-
tækisins var skipuö I hlutfalli viö
hlutafjáreign, 3 stjórnarmenn
kosnir af alþingi og 2 stjórnar-
menn kjörnir af öörum hluthöf-
um.

Hlutiaf stjórn Aburöarverksmiöju rikisins: Taliö fró vinstri: Jóhannes Bjarnason, verkfræöingur,
Gunnar Sigurösson, bóndi, Baldur Eyþórsson, framkvæmdastjóri, Björn Sigurbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri, Gunnar Guöbjartsson, formaöur Stéttarsambands bænda, og Hjálmar Finnsson,
framkvæmdastjóri Aburöarverksmiöjunnar frá upphafi.
stofnkostnaöur verksmiöjunn-
þegar hún tók til starfa var 130
milljónir króna. Hlútafjárfram-
lag nam 7,7% stofnkostnaöar en
32,3% voru fengin aö láni frá:
1. Mótviröissjóöi (Marshall aö-
stoö viö Island) 77,0 millj. kr.
2. Import Export Bank U.S.A.
16,3 millj. kr.
3. Alþjóðabanka U.S.A. 14,0millj.
kr.
4. Ýms skammtíma, innlend lán
12,7 millj. kr.
Upprunaleg afköst verksmiöj-
unnar voru miöuö viö 18.000 smá-
lesta ársframleiöslu af „Kjarna”
áburöi eöa 6.000 smálestir af
hreinu köfnunarefni. Afkastageta
hins fullbyggða iöjuvers reyndist
hins vegar 33% meiri eöa 24.000
smálestir af „Kjarna” á ári eöa
8.000 smálestir af hreinu köfnun-
arefiú
A árinu 1950, þegar undirbún-
ingur aö hönnun Aburöarverk-
smiöjunnar var hafinn, var gerö á
vegum Stéttarsambands bænda
svokölluö 10 ára landbúnaöar-
áætlun sem geröi ráö fyrir 70%
aukningu ræktaös lands á árun-
um 1950-1960.
Miðaö viö köfnunarefnisnotkun
áriö 1950 heföi samkvæmt þessari
áætlun þurft aö nota aðeins 4.000
smálestir hreins köfnunarefnis til
áburöar áriö 1960 eöa 2/3 hluta
upprunalega áætlaðrar afkasta-
getu verksmiöjunnar.
Staöreyndin varö hinsvegar sú
aö áriö 1957 var notkun komin upp
i 6.400 smálestir og áriö 1962 i
tæpar 9.000 smálestir.
Afkastageta verksmiöjunnar
var þvi fullnotuð af Islenskum
landbúnaöi áriö 1962 I staö áætl-
unar um aö afkastageta hennar
fullnægöi þörfum landbúnaöarins
allt fram til ársins 1980.
útflutningur á áburði árið
1955.
Áburðarverksmiöjan hóf út-
flutning á áburöi I febrúar áriö
1955 og hélt þvi áfram áriö 1956, á
framleiöslumagni umfram þá-
verandi þarfir islensks landbún-
aöar. Vegna orkuskorts sem þá
tók viö minnkuöu afköst verk-
smiöjunnar og tók fyrir útflutning
þar til aukin raforka fékkst til
framleiöslunnar þegar Stein-
grlmsstöö tók til starfa áriö 1960.
Slöan 1961 hefir enginn útflutn-
ingur átt sér staö, þar sem
islenskur landbúnaöur hefir siðan
þurft á allri framleiöslu verk-
smiöjunnar aö halda.
Runólfur Þóröarson, verk-
smiöjustjóri Aburöarverk-
smiöjunnar.
I upphafi starfsemi verksmiöj-
unnar annaðist Aburöarsala
rikisins innanlandssölu á fram-
leiösluvöru verksmiöjunnar, en
Aburöarsalan haföi einkasölu á
áburði samkvæmt lögum frá 1935.
Frá 1. nóbember 1961 var
Aburöarverksmiðjunni falinn
rekstur Aburöarsölu rikisins. Var
þá breytt um innflutningsaöferö
og mikiö magn áburöar flutt inn
laust I Gufunes en sekkjað þar af
hagkvæmnisástæöum.
Um nokkurt skeiö höföu veriö
uppi raddir um aö ekki væri rétt
aö hlutafélagi, eins og Aburöar-
verksmiöjan var, væri falin um-
sjá einkasölu á áburöi, og/eöa aö
framleiösla áburöar væri I hönd-
um hlutafélags sem notiö heföi
rikisábyrgöa á lánum til bygging-
ar verksmiðjunnar.
Meö lögum No. 69, 28. mal 1969
var Aburöarverksmiöjunni h.f.
breytt i rikisfyrirtækiö Aburöar-
verksmiöja rfkisins. Rikissjóöur
innleysti þá hlutafjáreign ann-
arra hluthafa en rikisins sam-
kvæmt mati, sem lögin geröu ráö
fyrir aö framkvæmt yröi.
Meö lögum No. 43, 16. april 1971
var ákveðiö aö Áburöarverk-
smiöja rlkisins hafi á hendi
einkasölu á áburöi og engum öðr-
um en henni heimilt aö framleiöa
né flytja til landsins tilbúinn
áburö. Lög þessi mæltu einnig svo
fyrir aö Aburöarsala rlkisins
skyldi lögö niöur.
Allt frá þvl á fyrstu starfsárum
verksmiöjunnar voru athuganir
jafnan i gangi varöandi aukna
fjölbreytni á framleiösluvörum
verksmiöjunnar, til aö mæta
þörfum og kröfum landbúnaöar-
ins. Beindust athuganir þessar
einkum aö framleiöslu áburöar er
innihéldi þrjú plöntunæringar-
efni, köfnunarefni, fosfór og kali,
svo og aö kornastærö Kjarna-
áburöar yröi viöhlltandi.
Óstööugt efnahagslif landsins
kraföist stööugra endurskobana á
áætlunum, en réttmætar kröfur
landbúnaöarins um aö blandaöur
áburöur yröi á boöstólum mögn-
uöust.
Áriö 1969 var ákvöröun tekin
um aö reisa skyldi verksmiöju til
framleiöslu blandaös áburöar til
viöbótar framleiðslu grófkornaös
Kjarna áburöar. Samningur um

þessa stækkun var undirritaöur
25. mars áriö 1970. Verksmiöja sú
sem hér var samiö um var reist á
árunum 1971 og 1972 og tók til
starfa I ágúst 1972.
Með nýrri sýruverksmiðju
aukast heildarafköst um 20
þús. smálestir
Afkastageta þessarar verk-
smiöju er 65.000 smálestir áburö-
ar á ári. Sú afkastageta er þó ekki
enn aö íullu nýtt. Til þess aö svo
megi veröa þarf aö rlsa I Gufu-
nesi ný og stærri saltpéturssýru-
verksmiðja en sú, sem starfrækt
hefir verið I 25 ár.
Meö byggingu nýrrar salt-
péturssýruverksmiöju skapast
grundvöllur fyrir fullri nýtingu á
afkastagetu verksmiöjunnar,
sem framleiöir blandaöan áburö,
og auk þess mundi hinn gulbrúni
reykur verksmiöjunnar hverfa.
Akveöið hefir veriö aö afla á
þessu ári tilboöa i nýja salt-
péutrssýruverksmiöju.
Núverandi afköst Áburöar-
verksmiðjunnar eru sem næst 43.-
45.000 smálestir á ári. Viö tilkomu
nýrrar saltpéturssýruverksmiöju
ættu heildarafköst verksmiöjunn-
ar aö aukast upp I 65.000 smálest-
ir á ári.
Auk þess aö framleiða fyrir
landsmenn 45.000 smálestir
áburöar á ári, sér verksmiöjan
fyrir öllu ammonlaki sem frysti-
iönaöur landsmanna krefst, súr-
efni sem járniönaðurinn þarfnast,
vatnsefni til feitisherslu, nokkru
fljótandi köfnunarefni og salt-
péturssýru til ýmissa þarfa.
Meginhlutverk Áburöarverk-
smiöju rlkisins er aö sjá lands-
mönnum fyrir þvi áburöarmagni
sem landsmenn óska eftir ár
hvert. Þetta er gert meö fram-
leiöslu og innflutningi áburöar.
Ariö 1978 voru seldár I landinu
68.000 smálestir áburöar, þar af
2/3 innlend framleiösla og 1/3
innflutt vara.
Þróun I notkun áburöar á Is-
landi hefir veriö stórstlg á þeim
25 árum sem liöin eru siðan
Aburöarverksmiöjan hóf fram-
leiöslu slna. Frá þvi á árinu 1953
fram á áriö 1978 hefir notkun
hreinna áburðarefna aukist þann-
ig:
Köfnunarefni: úr 3.592 tonnum i
15.007 tonn eöa rúmlega fjórfald-
ast
Fosfórsýra: úr 1.708 tonnum I
8.126 tonn eöa tæplega fimmfald-
ast
Kalí: úr 1.398 tonnum i 5.970 tonn
eöa rúmlega fjórfaldast.
Ariö 1953 voru seld 21.908 tonn
áburðar i landinu. Ariö 1978 nam
heildarsalan 68.040 tonnum. Sá
áburöur sem nú er notaöur er
efnarikri en sá sem áöur var not-
aöur og þvl hefir heildartonna-
magn aukist minna en magn
hreinna efna sem notuö hafa
veriö.
Margt hefir breytst I Islensku
þjóöllfi á siöastliönum aldarfjórö-
ungi.
Svo hefir einnig veriö um
starfssvið og svip Aburöarverk-
smiöjunnar.
Fjöldi starfsmanna fyrir 25 ár-
um var um 100 manns, en er nú
vegna aukinna verkefna nær 200
manns.
Reist hafa verið ýms mannvirki
á þessu timabili, svo aö heildar-
svipur verksmiöjusvæðisins er nú
allt annar en hann var fyrir 25 ár-
um siöan.
Markmið og stefna fyrir-
tækisins hin sama.
En þó aö ytri aðstæöur hafi
breytst þá hefir markmiö og
stefna fyrirtækisins ekki breytst i
þvi er lýtur aö islenskum land-
búnaöi.
Aburöarverksmiöja rlkisins
leitast viö af fremsta megni nú
sem áöur aö veita þeim atvinnu-
vegi, sem hún starfar fyrir, alla
þá þjónustu og fyrirgreiöslu, sem
i hennar valdi stendur, innan
þeirra marka sem henni eru sett
hverju sinni af þjóöhagsástæöum
eöa rikisstjórn.
Stjórn Aburöarverksmiðju
rikisins sem kosin er af Alþingi til
4 ára I senn skipa nú:
Formaöur Gunnar Guöbjartsson,
formaöur Stéttarsamb. bænda,
Varaformaður Hjörtur Hjartar,
framkvæmdastjóri, Baldur Ey-
þórsson, framkvæmdastjóri, Dr.
Björn Sigurbjörnsson fram-
kvæmdastjóri Guömundur
Hjartarson, bankastjóri. Gunnar
Sigurösson bóndi. Jóhannes
Bjarnason verkfræöingur.
Framkvæmdastjóri er Hjálmar
Finnsson. Verksmiöjustjóri er
Runólfur Þóröarson.
m

1 [ 1 1 ■ æ | m t', {}.
1
i L ■- $'• ■*<«> jf 'Vl tjPf*1