Fréttablaðið - 19.05.2007, Blaðsíða 34

E
kki eru nema fáein-
ar vikur síðan ung-
menni í Kaupmanna-
höfn efndu til harka-
legra mótmæla gegn
aðgerðum stjórnvalda
þegar Ungdómshúsið á Norðurbrú
var rýmt og síðan rifið fáeinum
dögum síðar. Dögum saman ríkti
nánast stríðsástand í borginni og
ákveðinn hluti mótmælenda vílaði
ekki fyrir sér að beita ofbeldi, eins
og að kasta grjóti í lögregluþjóna
og kveikja í bifreiðum.
Á mánudaginn mátti sjá sams
konar myndir á ný frá Kaup-
mannahöfn, en að þessu sinni var
verið að mótmæla niðurrifi á hálf-
brunnu húsi í fríríkinu Kristjaníu
þar sem gamlir hippar og fólk sem
telur sig ekki falla vel að samfé-
laginu hefur skapað sér athvarf.
Þetta hús var reyndar varla
nema timburkofi, jafnan kallaður
„Cigarkassen“ eða Vindlakassinn
af íbúum Kristjaníu. Hann brann
að hluta fyrir fimm árum og hefur
staðið mannlaus síðan, þótt úti-
gangsfólk hafi stundum leitað sér
þar athvarfs. Í rauninni stóð að-
eins eftir grindin ein.
Viðbrögðin við niðurrifinu urðu
miklu meiri og harðari en stjórn-
völd og lögregla reiknuðu nokk-
urn tímann með. Sannkallað stríðs-
ástand skall á í Kristjaníu og
næsta nágrenni þegar mótmæl-
endur flykktust að, reistu götu-
vígi og kveiktu í þeim, kveiktu í
bifreiðum og köstuðu grjóti í lög-
regluna.
Bæði íbúar Kristjaníu og þeir
sem skipulögðu mótmæli vegna
Ungdómshússins hafa hins vegar
svarið af sér alla ábyrgð á ofbeld-
inu sem beitt var. Þeir segjast ekki
hafa hvatt til ofbeldis. Þvert á móti
hafi þeir hvatt fólk til að mótmæla
með friðsamlegum hætti.
„Þetta virðist vera aðallega ný
kynslóð mótmælenda, fólk sem
kemur hingað gagngert til að mót-
mæla stjórnvöldum og lögreglu
og hikar ekki við að beita ofbeldi.
Þetta er mjög nýtt hérna í Dan-
mörku,“ segir Jón Hnefill Jakobs-
son, sem er búsettur í Kaupmanna-
höfn og hefur fylgst grannt með
málefnum Ungdómshússins og
Kristjaníu undanfarið.
„Þetta er fólk sem skipuleggur
aðgerðir mikið til á netinu og með
sms-skilaboðum. En lögreglan veit
hverjir forsprakkarnir eru og það
virðist duga þessi gamla taktík að
taka burtu höfuðpaurana.“
Íbúar Kristjaníu mótmæltu vissu-
lega aðgerðum lögreglunnar og
beittu til þess ýmsum öðrum að-
ferðum en ofbeldi. Meðal annars
gerðu þeir sér lítið fyrir og reistu
kofann á ný í skjóli nætur. „Þetta er
bara Kristjaníuhúmor,“ sagði einn
íbúa Kristjaníu um þær aðgerðir í
viðtali við danska dagblaðið Polit-
iken í vikunni. „Við gerum svolítið
at í fólki til að leggja áherslu á að
þetta var óþarfa valdníðsla.“ Yfir-
völd segjast ætla að rífa niður ný-
bygginguna við tækifæri.
Valdníðslan felst í því að stjórn-
völd ætli sér að grípa fram fyrir
hendur íbúa Kristjaníu og í raun
taka stjórnina í eigin hendur. Íbúar
fríríkisins treysta ekki stjórnvöld-
um og telja einsýnt að lögreglan,
borgarstjórnin og ríkisstjórnin
ætli til lengri tíma litið að svipta
Kristjaníubúa þeirri sérstöðu sem
þeir hafa haft síðustu áratugina.
Sérstaðan felst ekki síst í því að
inn á við er stjórnskipan Kristjan-
íu byggð á opnu íbúalýðræði sem
virkar þannig að allar ákvarðanir
eru teknar á sameiginlegum íbúa-
fundi, og ef einhver vill til dæmis
flytja þangað þarf hann að fá sam-
þykki til þess á slíkum fundi.
Hver íbúi greiðir sömuleiðis fast
mánaðargjald, eins konar leigu, í
sameiginlegan sjóð sem meðal ann-
ars er notaður til að greiða skatt til
ríkisins og fyrir viðhaldi og endur-
nýjun.
Íbúarnir reka fjölmörg fyrirtæki
af ýmsu tagi, ekki síst veitinga-
rekstur, handverksiðnað og verk-
stæði af ýmsu tagi. Þarna eru einn-
ig nokkrir leikskólar enda stór hluti
íbúanna á barnsaldri.
Skoðanir fólks á Kristjaníu og
íbúum þess, sem nú eru um 800 tals-
ins, hafa hins vegar alla tíð verið
skiptar. Margir líta á þetta litla
þorp í hjarta Kaupmannahafnar
sem hreina paradís þar sem mann-
líf getur þrifist með allt öðrum
hætti en venja er til í nútímasam-
félagi. Öðrum er Kristjanía stór
þyrnir í augum. Þeir sjá ekki betur
en að þarna dafni hreinasti ólifn-
aður og íbúarnir þykist geta verið
„stikkfrí“ frá samfélaginu, skyld-
um þess og sköttum.
Þarna hafa meðal annars búið
nokkrir Íslendingar, einkum á ár-
unum um og upp úr 1980 en ekki er
vitað til þess að neinn Íslendingur
búi þar nú.
Kristjanía var stofnuð haustið 1971
þegar hópur ungmenna lagði undir
sig yfirgefnar herbúðir á Kristjáns-
höfn stutt frá miðbænum í Kaup-
mannahöfn. Frá upphafi var það yf-
irlýst stefna íbúanna að Kristjanía
skyldi vera „fríríki“, sérstakt sam-
félag utan við dönsk lög og dansk-
ar reglur. Því til áréttingar stend-
ur skrifað stórum stöfum enn í dag
innan á aðalhliði Kristjaníu: „Þú ert
nú að fara inn í Evrópusambandið“.
Þótt sérstaða Kristjaníu sé tölu-
verð er þó engan veginn rétt að
tala um „fríríki“ nema í afar tak-
mörkuðum skilningi. Landsvæðið
allt og gömlu byggingarnar, sem
herinn notaði áður fyrr, eru til
dæmis enn í eigu danska ríkisins.
Íbúarnir greiða skatt eins og
aðrir íbúar Danmerkur, hvort sem
þeir sækja vinnu utan Kristjaníu
eða stunda eigin atvinnurekstur
innan svæðisins. Sum fyrirtækin
í Kristjaníu eru opinberlega skráð
og um þau gilda sömu skattaregl-
ur og um önnur dönsk fyrirtæki,
en sérstaðan felst að nokkru í
því að óskráðum fyrirtækjum er
heimilt að starfa innan Kristjaníu.
Af þeirri starfsemi er hins vegar
greiddur sameiginlegur skattur á
nafni Kristjaníu.
Árið 1989 voru sett sérstök lög um
Kristjaníu þar sem íbúunum var
formlega veitt heimild til sjálf-
stjórnar á vissum sviðum, en jafn-
framt gerðar kröfur til þeirra um
að sinna viðhaldi svæðisins og
húsakostsins þar. Árið 2004, þegar
hægri stjórn var tekin við völd-
um í Danmörku, voru síðan sett
ný lög sem gera ráð fyrir tölu-
verðum breytingum í Kristjan-
íu á næstu árum, þótt engan veg-
inn sé gert ráð fyrir því að leggja
niður Kristjaníu. Í lögunum segir
að markmiðið sé að setja almenna
umgjörð um „nýja þróun á svæð-
inu, með svigrúm fyrir fólk til að
lifa annars konar lífi innan ramma
almennra laga“.
Jafnframt var umsjón svæðis-
ins flutt frá varnarmálaráðuneyt-
inu til fjármálaráðuneytisins og
hefur síðan verið á hendi Slots
og Ejendomsstyrrelsen, stofnun-
ar sem heyrir undir fjármálaráðu-
neytið og hefur á sinni könnu um-
sýslu með höllum og öðrum fast-
eignum danska ríkisins.
Á vegum þessarar stofnunar
var fljótlega hafist handa við að
skipuleggja framtíð Kristjaníu-
svæðisins, og er gert ráð fyrir að
endurnýja húsakostinn að stórum
hluta, hreinsa upp menguð svæði
og vernda sögulegar minjar frá
því danski herinn hafði þarna að-
stöðu.
Nú í haust náðist, að mati stofn-
unarinnar, samkomulag við full-
trúa Kristjaníu um þátttöku
þeirra í þessum fyrirhuguðu fram-
kvæmdum, en eftir áramót varð
ljóst að almennt voru íbúar Kristj-
aníu engan veginn sáttir við áform
stjórnvalda. Íbúafundur hafn-
aði þessum samningi. Eftir það
hefur allt verið í járnum og íbú-
arnir virðast margir hverjir telja
aðgerðir lögreglunnar nú á mánu-
daginn einungis lið í að brjóta
samstöðu þeirra á bak aftur.
Kristjanía brátt
á tímamótum
Fríríkið Kristjanía komst í fréttirnar nú í vikunni þegar harkaleg mótmæli
brutust þar út eftir að danska lögreglan hófst handa við að rífa þar niður
leifar af hálfbrunnum kofa. Guðsteinn Bjarnason fer yfir sögu og framtíðar-
horfur Kristjaníu.