Fréttablaðið - 17.11.2007, Blaðsíða 18

18 17. nóvember 2007 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
UMRÆÐAN
Vísitala neysluverðs
Hinn séríslenski húsnæðisliður vísitölu
neysluverðs skaðar íslenskt efnahagslíf
og á ríkan þátt í vítahring skulda-
aukningar og verðbólgu.
Fréttatilkynning Hagstofunnar um
vísitölu neysluverðs í nóvember kristall-
ar þessa staðreynd, en þar segir:
„Síðastliðna tólf mánuði hefur vísitala
neysluverðs hækkað um 5,2% en vísitala
án húsnæðis um 1,9%.“
Afleiðing þess að telja verðhækkun á húsnæði
beint í vísitölu neysluverðs er að verðbólga
mælist hærri en hún er í raun og veru. Samsetn-
ing vísitölunnar felur þannig í sér innbyggðan
hvata fyrir lánastofnanir að lána meira og leiðir
beint til aukinna vaxtatekna þeirra í krafti
verðtryggingarinnar, en aukin lán hafa verð-
hvetjandi áhrif á fasteignamarkaði. Þessi hvati
leiðir síðan af sér meiri þenslu og meiri
viðskiptahalla.
Vaxtahækkanir Seðlabankans verða þannig
ekki í samræmi við efnahagslegan raunveruleika.
Án húsnæðisliðarins væri verðbólgan vel innan
verðbólgumarkmiðs, skammtímavextir lægri og
gengi krónunnar lægra. Það hefði aftur letjandi
áhrif á lánastefnu fjármálastofnana, drægi úr
peningamagni í umferð og myndi hjálpa til
við að draga úr viðskiptahalla. Tölfræði-
tjónið sem unnið er á íslensku hagkerfi
vegna þeirrar þráhyggju að telja húsnæði
með þeim hætti sem gert er byggir á
röksemdafærslu sem hvorki getur talist góð
hagfræði né góð tölfræði. Blandað er saman
eðlisóskyldum tölum í útreikningum.
Húsnæðisliður vísitölu neysluverð ætti
frekar að byggja á vogun fjármögnunar-
kostnaðar húsnæðis og húsaleigu. Enda eru
leiga og afborganir lána greiddar mánaðar-
lega, en húsnæðiskaup eru fjárfestingar
sem þorri almennings ræðst í einu sinni til
tvisvar um ævina. Skýringin er væntanlega sú að
þegar Íbúðalánasjóður og forveri hans Húsnæðis-
stofnun sátu ein að húsnæðislánamarkaði var
aðgengi að húsnæðislánum takmarkað og
hámarkslán fastsett og breyttust lítið. Allan
tíunda áratug síðustu aldar stóð húsnæðisverð að
mestu í stað og varð þessi liður í vísitölunni til
þess að sýna verðbólgu lægri en hún var í raun og
veru. Reddari gærdagsins hefur þannig snúist í
andhverfu sína. Aftenging vísitölu húsnæðis-
verðs úr almennri neysluvísitölu er því orðin
brýnt hagsmunamál.
Höfundur er formaður Framsóknarfélagsins á
Akranesi.
Tölfræðitjónið af húsnæðislið
FRIÐRIK
JÓNSSON
En alla hina dagana?
Allir urðu miklir íslenskumenn í
gær, og var haft á orði að fólk hefði
„óverdósað“ á Jónasi, svona í tilefni
dagsins. Sum kvikmyndahúsin þýddu
meira að segja titla kvikmynda í
tilefni dagsins. Miðað við útkomuna
yrði það greinilega lítið mál að þýða
þessa titla alla daga ársins, því í nær
öllum tilfellum var litlu til
kostað. Hversu erfitt er
að þýða Mr. Woodcock
sem Hr. Woodcock eða
Rogue Assassin sem
Rogue leigumorðingi?
Þýddi titillinn sem stóð
upp úr var Borðtennis-
bull, sem væntanlega
nær bæði að lýsa titli
og anda myndarinnar
fullkomlega.
200 ára gamall
Hamrahlíðarkórinn söng „Hann á
afmæli í dag“ þegar gestir komu
sér fyrir á tónleikum í gær af tilefni
þess að tvö hundruð ár voru liðin
frá fæðingu Jónasar Hallgrímssonar.
En margir eru ósáttir við það að tala
um þann dag sem afmælisdag, enda
Jónas ekki það furðuverk að vera tvö
hundruð ára gamall. Eyþór Arnalds
tók í sama streng og Hamrahlíðar-
kórinn á bloggsíðu sinni í gær, þar
sem hann sagði „til lukku með árin
200“. Var hann að óska Jónasi til
lukku með aldirnar tvær?
Bara 150 ára
Fimmtíu árum eftir
fæðingardag Jónasar
fæddist Jón Sveins-
son, eða Nonni,
á Möðruvöllum í Hörgárdal. Það
hefði því verið hægt að byggja upp
jákvæðan samkeppnisanda á milli
íbúa í Hörgárdal og Öxnardal; á milli
Nonnamanna og Jónasar manna, þar
sem keppst væri um hver ætti besta
skáldið. Það fór þó ekki svo, heldur
týndist fæðing Nonna í Jónasar-
deginum. Væntanlega hugsuðu
ekki mikið fleiri en Zontakonur á
Akureyri og aðstandendur
Nonnahússins til Pater
Jóns og verka hans í
tilefni dagsins. Það er
kannski ekki nógu fínt
á degi íslenskrar tungu
að halda á lofti nafni
manns sem skrifaði á
þýsku.
svanborg@frettabladid.isA
ðalhagfræðingur Seðlabankans sagði nýlega í afar
skarpri grein í Morgunblaðinu að sjálfstæða peninga-
stefnu og fljótandi gengi fyrir jafn lítið land og Ísland
mætti kalla hagfræðilega tilraunastarfsemi. Bjargföst
skoðun hans var þó sú að tilrauninni væri ekki lokið.
Gagnstæð sjónarmið koma fram hjá framkvæmdastjóra
atvinnulífsins í Fréttablaðinu í gær. Hann segir að nauðsynlegt
sé að breyta samkomulagi ríkisstjórnarinnar og Seðlabankans um
verðbólgumarkmið, eigi atvinnulífið að standa undir núverandi
launakostnaði og komandi kjarasamningum.
Svar framkvæmdastjóra Alþýðusambandsins er að tilslökun um
verðbólgumarkmið þýði lækkun vaxta, sem aftur hefði í för með
sér gengislækkun með þar af leiðandi hækkun á innflutningsverði.
Það sætti verkalýðsfélögin sig ekki við.
Hér lýstur saman tveimur gagnstæðum sjónarmiðum. En þau
hverfast um stefnuna í peningamálum sem ákveðin var árið
2001. Seðlabankinn fékk þá aukið sjálfstæði til þess að beita
aðgerðum í peningamálum í þeim tilgangi að tryggja stöðug-
leika. Ríkisstjórnin og Seðlabankinn settu sameiginlega niður 2,5
prósenta verðbólgumarkmið.
Frá því þessar ákvarðanir voru teknar hefur verðbólga
sveiflast á milli þess að vera 1,6 og 9,4 prósent. Verðbólgan hefur
því að meðaltali verið næstum tvöfalt meiri en að var stefnt. En
sveiflurnar hafa eðlilega valdið meiri erfiðleikum en meðaltalið.
Engir góðir kostir eru í stöðunni. Ekki verður séð að nokkur
rök standi til að taka aftur upp svokallaða fastgengisstefnu. Þó að
horfið yrði frá skilgreindu verðbólgumarkmiði stæði eftir krafa á
Seðlabankann um að beita því eina vopni sem hann ræður yfir til
þess að stuðla að stöðugleika.
Þriðji kosturinn er sá að slaka á stöðugleikakröfunni og ákveða
hærra verðbólgumarkmið. Sá kostur hlýtur þó að vera þung þraut
hvort heldur horft er á viðfangsefnið frá pólitísku sjónarhorni eða
hagfræðilegu.
Helsti rökstuðningurinn fyrir sjálfstæðri mynt hefur verið sá
að henni mætti beita í ljósi breytilegra hagsmuna hefðbundinna
útflutningsframleiðslugreina. En spurningin er sú hvort aðstæður
í þjóðarbúskapnum hafi ekki breyst þannig að sjávarútvegurinn
væri betur settur með evru með því að nýríku vaxtargreinarnar
eiga auðveldara með að laga sig að alþjóðahagkerfinu.
Aðalhagfræðingur Seðlabankans komst að þeirri niðurstöðu í
Morgunblaðsgrein sinni að kostirnir í þessu efni virtust bara vera
tveir: Annaðhvort verðbólgumarkmið með fljótandi gengi eða
alger gjaldmiðlasamruni. Margt bendir til að þetta sé í raun og
veru sá veruleiki sem þjóðin stendur frammi fyrir.
Í því ljósi hlýtur umræðan að snúast um það álitaefni hvenær
hagfræðitilraunin frá 2001 telst vera fullreynd. Engum blandast
hugur um að hún var bæði rökrétt og eðlileg á sínum tíma.
Spurningin er bara sú hvort ætla megi að hún komist af tilrauna-
stiginu til þess að duga inn í framtíðina sem það hagfræðilega
vopn sem tryggi betri stöðugleika en verið hefur.
Segja má sem svo að sverð Seðlabankans hafi verið of stutt.
Hann hefur því réttilega gengið feti framar í baráttunni eftir því
sem sú staðreynd hefur verið augljósari. Að því getur þó komið að
vænlegra þyki að skipta um sverð.
Hagfræðitilraun frá 2001:
Hvenær lýkur
henni?
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson, Kristján Hjálmarsson og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
issn 1670-3871
Nú á dögum eiga að vera miklir frelsistímar. Allir vilja kenna
sig við frelsið, ekki síst þeir sem
fara með völdin og ráðskast með
hag okkar hinna. Það er vinsælt
slagorð stjórnmálamanna að þeir
stefni að því að minnka eigin völd,
en það er þó ekki annað en
slagorð. Þvert á móti seilist
samfélagið inn á mörg þau svið
sem áður tilheyrðu einkalífinu.
Skólakerfið er hluti af lífi barna
frá 1-2 ára aldri þegar þau byrja
að ganga í leikskóla. Eftir það
fara flestar athafnir einstaklings
fram á sviði samfélagsins og á
hverjum degi þarf hann að eiga
við ótal opinberar stofnanir.
Samt finnst okkur við lifa á
frelsistímum og kannski er það
rétt. Kannski er það ekki annað en
heimskuleg goðsögn að frelsi
okkar minnki við það að samfélag-
ið sé til staðar á sem flestum
sviðum. Er það kannski frelsis-
skerðing að börn gangi í leik-
skóla? Því var einu sinni haldið
fram, eins og Halldór Laxness
lýsir ágætlega í Atómstöðinni. Þá
þóttu „vöggustofur“ vera komm-
únismi. En tímarnir breytast og
núna finnst víst fáum leikskóla-
vist barna grafa undan góðum
siðum.
Gamli tíminn
Hið opinbera hefur ekki alltaf
verið svona athafnasamt. Í
fábrotnum sveitasamfélögum
fyrri alda voru einstaklingarnir
frjálsari en núna að því leyti að
þeir rákust ekki oft á dag á
fulltrúa almannavaldsins.
Skattbyrði fólks var líka sérlega
létt miðað við það sem fólk
greiðir til hins opinbera nú á
dögum. Fólk var ekki endilega
sælla fyrir það – fæstir bjuggu á
eigin jörðum og þorri fólks var
settur undir húsaga heimilisföð-
urins. Frelsi felst ekki endilega í
því að losna við hið opinbera því
að alltaf verða einhverjir til að
taka að sér hlutverk kúgarans.
Það felst því ákveðin þversögn
í því þegar fólk segist vilja auka
frelsið með því einu að minnka
opinber afskipti og þá sérstak-
lega með því að lækka skatta. Í
því felst afturhvarf til fyrri tíma
sem voru ekki endilega frelsis-
tímar. Ef við vildum virkilega
breyta til og auka frelsið ættum
við frekar að ganga á hólm við
aðra arfleifð fortíðarinnar –
húsagahugsunarháttinn.
Yfirvöld fyrri tíma voru
ekkert sérlega ágjörn á skattfé
fólks en þau voru því afskipta-
samari um einkalíf þess. Ein af
birtingarmyndum þess var
ítarleg löggjöf um hjúskapar-
form – hverjum mætti giftast og
hverjum ekki. Nú má velta því
fyrir sér hvað það kemur
samfélaginu við hvernig fólk kýs
að haga sínu heimilishaldi og
með hverjum það vill búa. En
þetta var ein leið yfirvalda til að
aga fólk og halda því hlýðnu.
Frelsi til einkalífs
Núverandi hjúskaparlög eru leif
úr fortíðinni þar sem m.a. er
tekið fram að hjónaband geti
einungis verið á milli karls og
konu. Þessi löggjöf endurspeglar
ekki þann veruleika sem við
búum við núna. Allir vita að hjón
þurfa ekki endilega að vera karl
og kona; þau geta verið karl og
karl eða kona og kona. Og hvers
vegna eiga þá lögin ekki að taka
mið af því? Þessu vilja nokkrir
þingmenn breyta og núna liggur
fyrir þinginu frumvarp um að
hjónaband eigi að vera á milli
tveggja einstaklinga án tillits til
kynferðis. Þetta er líklega
þarfasta málið sem tekið verður
fyrir á alþingi næsta vetur.
Samt verður maður var við að
þetta frumvarp fer í taugarnar á
ýmsum sem finnst þessar
réttarbætur til óþurftar. Upp rís
fólk sem finnst það verra ef
skilyrðin til hjúskapar eru
rýmkuð. Þetta er furðuleg
afstaða í ljósi þess að hjónabönd
okkar sem fáum núna að kalla
okkur hjón verða ekki ögn
léttvægari eða minna virði þótt
aðrir öðlist sömu réttindi. Þetta
frumvarp er raunar sjaldgæft
dæmi um það að hægt er að auka
réttindi eins án þess að það komi
á nokkurn hátt niður á öðrum.
Það er ekki oft að stjórnmála-
menn hafa tækifæri til þess en
ég get ekki ímyndað mér annað
en að þeir fagni því. Ég reikna
fastlega með því að frumvarpið
fái staðfestingu þingsins með 63
samhljóða atkvæðum.
Ef við trúum því að núna séu
frelsistímar hlýtur frelsi lögráða
einstaklinga til að haga sínu
einkalífi eftir eigin dómgreind að
koma þar fyrst. Núna er tæki-
færi alþingismanna til að sýna að
þeir meini eitthvað með
frelsishjalinu.
Frelsi handa öllum
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Frelsi
Nú er tíminn til að panta
jólahlaðborðið
Matreiðslumeistari
Carl J. Johansen
Glæsileg salakynni