Fréttablaðið - 31.07.2008, Blaðsíða 22

22 31. júlí 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Hvað er til bragðs að taka, þegar ríkisstjórn lands
leggur efnahag fólks og fyrir-
tækja í rúst? Þessi spurning
brennur á sárþjáðri alþýðu í Simb-
abve og Búrmu. Þessi tvö lönd
eiga það sammerkt, að ríkisstjórn-
ir þeirra, eða öllu heldur einræð-
isherrarnir Róbert Múgabe og
Than Shwe, hafa leyft sér að
stöðva matvælasendingar
Sameinuðu þjóðanna handa
sveltandi fólki með þeim rökum,
að ekki sé hægt að líða erlend
afskipti af innanlandsmálum. Þeir
líta á neyðarhjálpina sem árás á
fullveldi landanna.
Ástand beggja landa er
hörmulegt. Blöðin í Suður-Afríku
sögðu nýlega frá kennslukonu í
Simbabve með 60 milljarða
dollara í mánaðarlaun. Launin
duga fyrir tólf tómötum. Það
myndi kosta hana 40 milljarða
dollara á dag að taka rútu í
skólann. Hún gengur marga
klukkutíma á dag.
Mörgum sýnist, að ríku löndin
haldi áfram að þjösnast á þróun-
arlöndunum. Nýlenduveldin komu
að ýmsu leyti illa fram við
nýlendur sínar í Afríku og Asíu,
stundum mjög illa. Margir líta svo
á, að yfirgangurinn haldi áfram.
Innrásin í Írak 2003 ýtti undir
þessa skoðun. Jafnvel Alan
Greenspan, þá seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, staðhæfir í
sjálfsævisögu sinni, að Banda-
ríkjamenn hafi ráðizt inn í Írak til
að tryggja yfirráð sín yfir
olíulindum Íraks. Stjórnarskrá
Íraks frá 2005 skilgreinir þó
olíuna sem þjóðareign Íraka.
Múgabe og Shwe gera út á þá
söguskoðun, að iðnríkin ógni
þróunarlöndunum og ásælist
auðlindir þeirra, og benda á Írak
máli sínu til stuðnings.
Hvað er hægt að gera?
Hvað er hægt að gera við lönd
eins og Simbabve og Búrmu? Vilji
kjósenda hefur verið virtur að
vettugi í báðum löndum. Ekki
verður séð, að hægt sé að koma
harðstjórunum tveim frá völdum
án hernaðaríhlutunar. Ein leiðin
er að ráðast inn, ryðja einræðis-
herrunum úr vegi með valdi,
afhenda réttkjörnum stjórnarand-
stæðingum landsstjórnarvaldið og
hverfa síðan á braut með innrás-
arherinn. Þannig fór til dæmis
Tansaníuher að því að leysa
Úgöndu undan ógnarstjórn Ídís
Amín á sínum tíma, þótt ekki tæki
miklu betra við fyrr en síðar.
Í Búrmu og Simbabve leikur þó
enginn vafi á, hverjir eru
réttkjörnir leiðtogar landanna.
Aung San Suu Kyi, síðar handhafi
friðarverðlauna Nóbels, leiddi
stjórnarandstöðuna til sigurs í
þingkosningum í Búrmu 1990, en
henni hefur æ síðan verið haldið í
stofufangelsi með stuttum hléum.
Hún er réttkjörinn leiðtogi lands
síns. Verklýðsforinginn Morgan
Tsvangíræ sigraði Múgabe í fyrri
umferð forsetakosninganna í
Simbabve um daginn þrátt fyrir
kosningasvik af hálfu Múgabes,
en Tsvangíræ neyddist til að
draga sig í hlé í síðari umferðinni
vegna ofbeldisverka af völdum
Múgabes og manna hans. Múgabe
segir, að guð einn geti komið
honum frá völdum.
Tsvangíræ er rétt kjörinn
leiðtogi Simbabve. Það stæði við
eðlilegar aðstæður og í ljósi
sögunnar upp á Breta að ráðast
ásamt til dæmis herjum Indlands
og Suður-Afríku inn í Búrmu og
Simbabve og skipta um ríkis-
stjórnir, en Bretar eru bundnir í
Írak og Afganistan og treysta sér
ekki heldur eins og sakir standa
til hernaðar í öðrum heimshlutum.
Brezki hagfræðingurinn Paul
Collier, prófessor í Oxford, stakk
upp á því í Washington Post um
daginn, að Evrópusambandið gæti
liðkað til með því að gefa innlend-
um herforingjum grænt ljós á
uppreisn án beinnar íhlutunar, en
kannski myndu þeir þá neyta lags
og hrifsa völdin til sín frekar en
að afhenda þau réttkjörnum
leiðtogum. Staðan er þröng.
Stundum er ekki hægt að tryggja
framfarir og frið nema með valdi.
Opin lönd og lokuð
Löndum heimsins er hægt að
skipta í tvo flokka: opin lönd og
lokuð. Opnu löndin deila fullveldi
sínu fúslega hvert með öðru. Þau
skilja, að fullveldi er sameign líkt
og lífið sjálft og gefur mest af
sér, sé því deilt með öðrum.
Lokuðu löndin heimta á hinn
bóginn fortakslaust fullveldi. Þar
eru löggjafarsamkundan,
fjölmiðlar og dómstólar á bandi
stjórnarherranna.
Þýzkaland er í efnahagslegu
tilliti mörg hundruð sinnum
öflugra en Simbabve. Hvort
landið skyldi heimta fullt og
óskorað sjálfstæði í peningamál-
um, ríkisfjármálum, viðskiptum,
sjálfstæða þjóðmynt og dómstóla,
sem bjóða ekki upp á neinn rétt
til áfrýjunar á erlendum vett-
vangi? Svarið er Simbabve.
Þjóðverjar kjósa heldur að deila
sjálfstæði sínu í peningamálum,
ríkisfjármálum, viðskiptamálum
og dómsmálum með öðrum
þjóðum á vettvangi Evrópusam-
bandsins. Robert Múgabe og
Than Shwe hafa miklu meiri völd
í Simbabve og Búrmu en Angela
Merkel kanslari hefur í Þýzka-
landi. Opin lönd lyfta lífskjörum
og réttindum almennings, lokuð
lönd skerða lífskjör og mannrétt-
indi.
Fullveldi er sameign
Simbabve og Búrma Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
E
inn af þingmönnum stjórnarflokkanna hefur lýst þeirri
skoðun að rétt væri að gera nýjan sáttmála fyrir ríkis-
stjórnarsamstarfið. Rökin eru þau að mikið hafi breyst
frá því stjórnin tók við.
Það hefur hins vegar oft gerst áður að ríkisstjórnir
hafa staðið frammi fyrir nýjum veruleika í efnahagsmálum og
jafnvel utanríkismálum án þess að það kallaði á nýjan stórnar-
sáttmála. Nýtt strik er þá sett við ríkisstjórnarborðið.
Eigi að síður er formleg endurnýjun stjórnarsáttmála ekki
dæmalaus. Það gerðist til að mynda 1984 eftir eins árs setu þáver-
andi ríkisstjórnar. Margs konar róttækar hugmyndir um kerfis-
breytingar og aðhaldsaðgerðir í ríkisfjármálum auk kynslóðatog-
streitu bjuggu að baki þar og þá. Aðferðafræðin skiptir ekki öllu,
þegar þannig stendur á, heldur hitt hvort menn hafa eitthvað nýtt
til málanna að leggja.
Með vissum hætti má segja að ræða forsætisráðherra á árs-
fundi Seðlabankans í vor hafi opinberað nýjan stjórnarsáttmála.
Þar voru kunngerð umfangsmestu áform fyrr og síðar til að
styrkja gjaldeyrisvarasjóð Seðlabankans. Sú ákvörðun fól í sér
grundvallar stefnubreytingu. Vegna almannahagsmuna þótti rétt
að stórauka ábyrgð skattborgaranna á fjármálakerfinu. Stjórnar-
sáttmálinn gerir hvergi ráð fyrir ráðstöfunum af því tagi. Þær
voru samt boðaðar.
Jafnframt var í þessari ræðu tilkynnt um að senn væri kominn
tími til að endurskoða peningastefnuna í heild. Það er sterk yfir-
lýsing og ávísun á stefnubreytingu frá myndun ríkisstjórnarinn-
ar. Svo má deila um hversu rösklega hafi gengið að koma þessum
áformum fram. En mismunandi mat á tímasetningum um þessa
stefnubreytingu er tæpast efnisástæða fyrir nýjum sáttmála.
Yfirlýsing forsætisráðherra um að fela Evrópunefnd ríkis-
stjórnarinnar að skoða möguleika á aðild að Evrópska myntbanda-
laginu var líka umtalsverð stefnubreyting frá skrifuðum stjórn-
arsáttmála. Menn geta deilt um hversu raunhæf sú hugmynd er.
Hún felur hins vegar í sér nýja hugsun sem ekki er að finna í
stjórnarsáttmálanum.
Ríkisfjármálin eru annað atriði sem taka þarf á með öðrum hætti
en lagt var upp með í stjórnarsáttmálanum. Ef innganga í Evrópska
myntbandalagið og Evrópusambandið á að vera möguleg í byrjun
næsta kjörtímabils þarf miklu harðari ríkisfjármálaákvarðanir
næstu þrjú árin en stjórnarsáttmálinn mælir fyrir um.
Fjárlagafrumvarpið mun sýna hvort Evrópusinnar í ríkis-
stjórninni meina eitthvað með því sem þeir segja um þau efni. Án
verulegs niðurskurðar eru öll slík áform orð án merkingar. Eigi
að halda í krónuna þarf fjárlagafrumvarpið að sýna enn harka-
legri aðgerðir. Það er meira virði að sjá slík ráð í tölum fjárlaga-
frumvarpsins en að lesa áform þar um í nýjum stjórnarsáttmála.
Stjórnarsáttmálinn hefur ekki að geyma markvissa orkunýting-
arstefnu. Hún er hins vegar óhjákvæmileg nú til þess að treysta
gjaldmiðilinn og hindra enn meiri kjaraskerðingu launafólks.
Þeir sem streitast á móti eru Þrándur í Götu viðreisnaraðgerða í
þjóðarbúskapnum. Hér skipta verkin meira en orðin.
En hitt er rétt að þjóðin þarf bæði að sjá slíkar ráðstafanir og
heyra um þær. Það er vissulega hlutverk stjórnarinnar að setja
nýjar aðstæður og nýjar ráðstafanir í samhengi og skýra það strik
sem siglt er eftir.
Nýr stjórnarsáttmáli?
Um hvað?
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Sigurður Helgason
skrifar um umferðaröryggi
Verslunarmannahelgin fer í hönd og ýmislegt bendir til þess að margir verði
á ferðinni um vegi landsins. Þegar þetta er
skrifað lofar veðurspáin góðu og leiðir
væntanlega marga af stað út á vegina.
Á síðari árum hefur þróunin verið sú, að
allar helgar í júlí og fram í ágúst teljast
vera umferðarhelgar. Það hefur komið
glögglega í ljós að undanförnu þegar raðir hafa
myndast við Hvalfjarðargöngin síðdegis og að
kvöldlagi á sunnudögum. Samt hefur sú helgi sem í
hönd fer sérstöðu. Aukafrídagur gefst og það hefur
þau áhrif að fólk reynir að njóta hennar. En stóra
spurningin er: Hvað ber helst að varast í mikilli
umferð? Í hverju felst mest hætta?
Reynsla undanfarinna helga hefur sýnt okkur að
framúrakstur er sá þáttur sem valdið hefur
flestum slysum. Og þegar umferð er mikil og þétt
hættir sumum til að grípa til hans. Alltof oft sést
þar sem bílstjórar fara fram úr langri röð á vegi,
og óbrotin hvít lína er á milli akreinanna. Sík lína
er eingöngu þar sem ekki er öruggt að
menn geti séð og metið umferð á móti.
Þess vegna er slíkur framúrakstur litinn
mjög alvarlegum augum af lögreglu. Og
þetta varðar ekki aðeins þá sem fara fram
úr, heldur ekki síður þá sem þeir eiga
hugsanlega eftir að mæta og geta engan
veginn komið sér til hjálpar.
Hraðakstur er hins vegar það atriði sem
oftast er nefnt varðandi hættur í umferð.
Víst er að lögregla beitir öllum sínum
leiðum til að koma í veg fyrir hann. Bæði
verða lögreglumenn við hefðbundið eftirlit
og jafnframt hafa verið settar upp hraðamynda-
vélar víða í vegakerfinu, sem komið hafa mörgum í
opna skjöldu. Þar við bætist að öll viðurlög hafa
verið hert, sektir hækkaðar og ungir ökumenn með
bráðabirgðaskírteini þurfa að gangast undir
akstursbann fái þeir fjóra punkta á tímabilinu sem
það er í gildi. Því fylgir mikill kostnaður og
óþægindi. Og sannast sagna er óþarfi að lenda í
þeirri stöðu. Það gerist með því að fara eftir lögum
og reglum. Og það er auðvelt. Sannið til!
Umferðarstofa óskar vegfarendum góðrar
ferðar og öruggrar heimkomu.
Höfundur er verkefnastjóri á Umferðarstofu.
Það er auðvelt að aka varlega
SIGURÐUR HELGASON
Ráfandi listnemar
Magnús Skúlason, arkitekt og nýr
fulltrúi F-lista í skipulagsráði, reifaði
sjónarmið sín um nýjan Listaháskóla
í útvarpsþættinum Speglinum á
þriðjudag. Magnús telur að betur fari
á að Listaháskólinn rísi í Lauganesi
eða Vatnsmýrinni, þar sem hann væri
í meiri sátt við umhverfið og nyti
góðs af samgangi við Háskóla Íslands.
Magnús var heldur ekki á því
að Listaháskóli yrði mikil
lyftistöng fyrir Laugaveg-
inn: „Ég sé ekki endilega
að nemendur í Listahá-
skólanum þurfa
að vera að ráfa
á Laugavegin-
um. Þetta er
verslunar-
gata, ekki
satt?“ Á Laugavegi eru ekki bara versl-
anir heldur líka kaffihús. Og Magnús
virðist gleyma að listnemar hafa orð
á sér fyrir að vera ein kaffiþyrstasta
stétt heims.
Aftur á Uppsali
Ómar Ragnarsson og Árni Johnsen
áforma að opna minjasafn um Gísla
Gíslason á Uppsölum í Selárdal. Það
fer vel á því að Ómar taki þátt í
að koma safninu á laggirnar,
enda varð Gísli landsfrægur
eftir að hann kom fram í Stiklu-
þætti Ómars. Svo nátengdur
er Ómar minningunni
um Gísla að ekki
væri úr vegi að
munstra hann
sem safngrip á
Uppsölum.
Beggja vegna borðsins
Meira um Árna Johnsen. Þingmaður-
inn ætlar að höfða meiðyrðamál á
hendur Agnesi Bragadóttur, fyrir að
kalla hann stórslys og reginhneyksli í
útvarpsviðtali. Árni segist hafa ákveðið
að fara í mál eftir að ókjör af lærðum
og leikum mönnum hvöttu hann til
að leita réttar síns. Þetta eru ekki
einu málaferlin sem Árni stendur í,
því Gunnar Gunnarsson aðstoð-
arvegamálastjóri kærði hann fyrir
meiðyrði vegna ummæla í þá átt
að Gunnar væri ekki starfi sínu
vaxinn. Líklega eru ekki mörg
fordæmi í íslenskri réttar-
sögu um að sami maður
höfði meiðyrðamál í sömu
mund og meiðyrðamál er
höfðað gegn honum.
bergsteinn@frettabladid.is
Íslensk gæðaframleiðsla
Viðhaldsfrítt efni
Endalausir möguleikar
Eyjarslóð 5 101 Reykjavík S: 511 2200 www.seglagerdin.is
Sérhönnuð fyrir
íslenska
veðráttu
Markísur