Fréttablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 22

22 1. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
H
vernig metur þú stöðu Sjálf-
stæðisflokksins í dag og
ábyrgð hans á efnahags-
ástandinu.
„Það er ekki hægt að draga
dul á það að Sjálfstæðis-
flokkurinn er í erfiðri stöðu. Við erum í for-
ystu í ríkisstjón á viðsjárverðustu tímum í
sögu þjóðarinnar. Efnahagslífið er hrunið, það
er gjaldeyriskreppa og atvinnuleysi hefur
aukist og verður töluvert á næstu árum. Það
kemur því ekki á óvart að það gefi á bátinn hjá
okkur. Við verðum að horfast í augu við það að
við höfum gert einhver mistök en við höfum
ekki verið ein í ríkisstjórn þessi ár. Ein af
ástæðunum fyrir því að við höfum náð mikl-
um árangri á undanförnum árum er stöðugt
stjórnarfar. Það var lykilatriði fyrir vexti í
þjóðarbúinu. Með því eru stjórnir bærar til að
taka erfiðar ákvarðanir sem við höfum þurft
að gera. Gleymum því ekki að á þeim tíma
sem við höfum verið í stjórn hefur þjóðin áður
átt erfið ár. Núna þegar kreppir verulega að,
fullyrði ég að við erum ríkisstjórn sem stend-
ur við sitt en vandinn sem við er glímt er til-
kominn vegna ábyrgða einstaklinga og fyrir-
tækja á markaði. Að því sögðu er skiljanlegt
að fólk hugsi ekki langt til baka enda eru ein-
staklingar að missa vinnuna eða töluverða
fjármuni. Maður spyr á hverjum degi hvað
við hefðum átt að gera öðruvísi og hvað getum
við gert til þess að þjóðfélagið komist í gegn-
um þennan vanda til að halda áfram. Ég, eins
og kannski þjóðin öll, horfi á börnin mín sof-
andi og hugsa hvað bíður þeirra í framtíð-
inni.“
Sérðu fyrir þér átök innan Sjálfstæðisflokksins
á næstunni og mikla endurnýjun í ljósi breyttra
aðstæðna í samfélaginu. Þarf flokkurinn ekki
að fara í gagngera endurskoðun á hugmynda-
fræði sinni og stefnu.
„Nei, ég held ekki að það séu harðvítug átök
innan flokksins fram undan. Það hefur alltaf
verið mikið umburðarlyndi í Sjálfstæðis-
flokknum. Allir vita að það hafa verið skiptar
skoðanir innan flokksins, til dæmis um Evr-
ópumál. Það er ekkert umræðubann. Við
höfum rætt þetta í þaula og komist að niður-
stöðu sem við höfum fylkt okkur um. Þetta er
farvegurinn innan lýðræðislegrar hreyfingar.
Ég held að á næstunni verði mikil umræða
innan flokksins um mörg mál og við verðum
að horfast í augu við að aðstæður í samfélag-
inu hafa gjörbreyst. Það neitar því enginn. Við
sögðum árið 2007 að okkar hag væri betur
borgið utan ESB, eins og málum er háttað
núna. Í dag hins vegar verðum við að endur-
meta okkar hagsmuni í ljósi nýrra aðstæðna.
Það mun ekki sundra flokknum; þvert á móti
styrkja hann. Ég er heldur ekki hrædd við
þær rökræður sem eru óumflýjanlegar.“
Ert þú komin í formannsslag með því að leiða
evrópusinnaða sjálfstæðismenn?
„Ég er ekki komin í formannsslag. Ég er ein-
faldlega að fylgja minni sannfæringu í þessu
máli og til þess er ég í stjórnmálum. Því er
ekki beint gegn neinum; allra síst formanni
flokksins. Ég styð hann heilshugar og okkar
samstarf er afburðagott. Við tölum saman á
nær hverjum degi, við erum ekki alltaf sam-
mála en það er líka hollt. Ég styð hann nú sem
fyrr. Hann er góður maður, víðsýnn og
umburðarlyndur og ég trúi því að hann sé rétti
maðurinn til að leiða okkur í gegnum þá erfið-
leika sem að okkur steðja núna.“
Ákvarðanir stjórnvalda að undanförnu hafa
verið gagnrýndar harðlega, þar á meðal hvað
þið vissuð mikið og hvenær. Hvenær vissir þú
að staða bankanna var jafn alvarleg og raun
ber vitni og hvenær varð þér ljóst að grípa
þyrfti inn í?
„Það var ekki fyrr en nokkrum dögum áður en
bankarnir hrundu. En það voru ákveðin við-
vörunarljós og þess vegna lagði Geir það
meðal annars til í ágúst að sameina Glitni og
Landsbankann. En í ágúst óraði engan fyrir
því að þessar hörmungar myndu ganga yfir
þjóðina. Ef þetta er skoðað í samhengi þá
verður að hafa hrun Lehmann-banka í sept-
ember í huga og viku síðar er algjör lánsfjár-
þurrð staðreynd. Þetta hafði miklu víðtækari
afleiðingar en við áttuðum okkur á að yrði
staðreynd. Jafnvel bankamennirnir sjálfir
skildu ekki samhengið. Svo er Kaupþing sér
kapítuli í þessu öllu saman; við trúðum því að
hann myndi standa þetta af sér miðað við
okkar upplýsingar og sterka stöðu. Svo fer
breska fjármálaeftirlitið inn í Singer & Fri-
edlander, kannski í hefndarhug, og allt hryn-
ur. Annars vil ég sem minnst tala um Bretana,
þetta er allt svo niðurlægjandi fyrir þá. Þeir
geta ekki kallað sig stórveldi lengur; þetta er
smámennaháttur. Stórþjóð í mínum huga í dag
eru Færeyingar.“
Hvað með hlut Seðlabankans og Fjármála-
eftirlitsins?
„Auðvitað spyr maður sig margra spurninga
þessa dagana. Maður spyr sig af hverju Lands-
bankanum var leyft að setja IceSave á lagg-
irnar í Hollandi eftir að byrjað var að reyna að
vinda ofan af þessu í Bretlandi? Af hverju
stoppaði ekki kerfið þetta? Af hverju var ekki
hægt að nota bindiskylduna eða Fjármálaeft-
irlitið farið og sagt hingað og ekki lengra? Ég
gagnrýndi það á sínum tíma og tel að Seðla-
bankinn hafi þar gert mistök, að leyfa bönkun-
um ekki að gera upp í evrum. Menn voru á
alþjóðlegum markaði og ég held að þetta sé
hluti af því að þetta fór allt af stað. Við hefðum
líka átt að stemma stigu við vexti bankanna.
Áttum við að fara í viðræður við Kaupþing um
að flytja höfuðstöðvar sínar þar sem bankinn
var orðinn of stór? Við hefðum vissulega séð
eftir skatttekjunum en þá hefði starfsemi
bankans hér heima verið trygg. Af hverju var
ekki gripið inn í þetta í ársbyrjun 2006 í litlu
fjármálakreppunni og af hverju byrjaði Seðla-
bankinn ekki að styrkja gjaldeyrisforðann
með öflugri hætti á þeim tíma? Það eru marg-
ar erfiðar spurningar sem stjórnvöld, Seðla-
bankinn, Fjármálaeftirlitið og ekki síst for-
ystumenn þeirra fyrirtækja sem um ræðir
verða að svara. Ég vona bara að menn læri af
þessu. Ég legg mikla áherslu gegnsæi og að
farið verði yfir þessa sögu alla án þess að
komi til illdeilna. Það má ekki skapast tor-
tryggni á milli fólks vegna þessara atburða
þótt hún sé skiljanleg um tíma.“
Telur þú ástæðu til þess að endurvekja Þjóð-
hagsstofnun?
„Ég útiloka það ekki. Það getur vel verið að
það þurfi að endurvekja Þjóðhagsstofnun. Það
er allavega ljóst í ljósi nýrra tíma að ríkið þarf
að hafa aðgang að hlutlausum aðilum sem geta
sett fram hagtölur á ábyrgan hátt. Ef það
verður til þess að rekstur og stefnumótun rík-
isins verði betri þá er sjálfsagt að það ger-
ist.“
Umræða um kosningar og endurskoðun stjórn-
arsáttmálans hefur verið áberandi síðustu
daga. Þurfa stjórnmálamenn ekki að endur-
nýja umboð sitt við fólkið í landinu þar sem
mikið vantraust virðist vera á stjórn, þingi og
embættismannakerfinu.
„Gott og vel, ef fólk segir að alltaf þegar vandi
steðjar þá skulum við kjósa. Ef það er almenna
reglan þá eigum við að kjósa. Ég hins vegar er
þeirrar skoðunar að á meðan við göngum í
gegnum þennan efnahagslega vanda, sem
mun leiða af sér félagslegan vanda, þá verði
stjórnmálamenn að axla ábyrgð. Ég býð ekki í
það ef við fáum stjórnmálakreppu fast á
hælana á efnahagskreppu.“
Getur ríkisstjórnin setið áfram út næsta ár án
þess að koma sér saman um sameiginlega
stefnu peningamála?
„Endurskoðun peningamálastefnunnar er eitt
stærsta verkefnið sem við stöndum frammi
fyrir og við ætlum að gera það sem fyrst. Um
það er enginn ágreiningur.“
Hvað finnst þér um hugsanlegt myntbandalag
við Noreg?
„Það er eflaust hægt að finna kosti við það að
tengjast Norðmönnum. Hins vegar held ég að
í því fælist algjört valdaafsal því þetta yrði
væntanlega einhliða tenging. Ég tel þetta því
vart raunhæft. Þetta gerist alltaf þegar
umræðan um ESB tekur á loft. Þá er bent á
aðrar lausnir. Auðvitað er sjálfsagt að skoða
þær en ég held að ef við ætlum að hverfa frá
þeirri peningamálastefnu sem nú er þá sé það
eðlilegt að við leitum inn í Evrópusambandið.
Við höfum EES-samninginn og erum mjög
tengd Evrópu á svo margan hátt. Ég tek því
undir með aðalhagfræðingi Seðlabankans sem
segir að annað hvort endurnýjum við núver-
andi peningamálastefnu eða við leitum á mið
evrunnar.“
Nú er ljóst að draga verður úr útgjöldum hins
opinbera. Verður skorið niður í þínu ráðu-
neyti?
„Opinberi geirinn í heild verður að taka
ábyrgð og þá er mitt ráðuneyti ekki undan-
skilið því. Ég ætla ekki að svara því hér og nú
hvernig það verður gert en ég er búin að funda
með forstöðumönnum stofnananna svo þeir
séu meðvitaðir um að þeir geti ekki leyft sér
að fara út fyrir það svigrúm sem veitt hefur
verið samkvæmt fjárlögum. Við verðum að
sýna fram á aga, um leið og við þorum að
byggja upp. Langtímahagsmunir okkar liggja
í menntun og rannsóknum og þeirri nýsköpun
sem af því getur leitt. Ég er sannfærð um það
að ef við byggjum áfram upp menntun í land-
inu þá verður það okkur mikið gæfuspor. Við
höfum nú þegar tekið risaskref í menntamál-
um. Fjármagn verður að setja á rétta staði og
hafa eftirlit með því. Fyrst og síðast verðum
við svo að gera kröfur um gæði í gegnum allt
skólakerfið.“
Staðan á fjölmiðlamarkaði er alvarleg. Er ekki
ljóst að RÚV verði að fara alfarið af auglýs-
ingamarkaði í ljósi þess að frjáls fjölmiðlun
lifir ekki í því umhverfi sem henni er búið í
dag.
„Ef sú aðgerð ein og sér myndi bjarga fjöl-
miðlamarkaðnum á morgun þá tæki ég þá
ákvörðun, já. Ég lagði minnisblað fyrir ríkis-
stjórn í morgun þar sem ég mun skipa vinnu-
hóp sem fer yfir þetta. Ég er að koma með
nýja fjölmiðlalöggjöf á þessum vetri sem
byggir á neytendarétti og samhliða ætlaði ég
að láta skoða hvernig við myndum takmarka
hlut Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaði. Ég
hef verið hlynnt því en um það hefur ekki
náðst pólitísk samstaða. En ég er sannfærð
um að það sé hljómgrunnur fyrir þessu núna.
Við erum að bíða eftir áliti frá Samkeppniseft-
irlitinu um stöðuna á auglýsingamarkaði. Við
vitum að RÚV hefur ekki verið að auka hlut-
deild sína á undanförnum árum gagnvart
Skjánum og Stöð 2 og auglýsingar eru ekki
stærsti þátturinn í slæmri stöðu ljósvaka-
miðla. Menn verða líka að horfa í eigin barm
varðandi skuldsetningu. Ef brotthvarf RÚV af
auglýsingamarkaði, að hluta til að minnsta
kosti, stuðlar að því að frjálsir fjölmiðlar eigi
meiri tækifæri til að halda áfram rekstri þá er
það vinna sem ég mun fara mjög hratt í. Ég
get ekki til þess hugsað að sú skelfilega staða
kæmi upp að við sætum uppi með einn ríkis-
miðil. Það sama á við um prentmiðlana. Mann
hryllir við tilhugsuninni ef þetta fer á versta
veg.“
Efst í huga þjóðarinnar um þessi mánaðamót
er hvernig verður komið til móts við þá ein-
staklinga og fjölskyldur sem í orðsins fyllstu
merkingu horfa fram á gjaldþrot á næstu
dögum. Sérðu fyrir þér einhverjar aðgerðir
sem geta aðstoðað þennan stóra hóp með bein-
um hætti á næstu vikum?
„Það eru fjölmörg mál sem við erum að ræða
og verða kynnt á næstunni af fagráðherrun-
um. Ég vil koma því á framfæri, og vona að ég
nái að koma því til skila til fólks, að ríkis-
stjórnin mun gera allt sem í hennar valdi
stendur til að milda höggið fyrir fólkið í land-
inu. Við reynum að koma okkur út úr þessu
eins hratt og auðið er, en það verður erfitt. Ég
ætla ekki að setja fram einhverja tálsýn hvað
það varðar. Ég efast ekki um að allir munu
leggjast á árarnar og það er í okkar karakter
að vinna okkur út úr vanda. Við getum verið
reið, enda er fátt eins mannlegt. En þá ítreka
ég það sem amma mín sagði: Það er mannlegt
að reiðast en djöfullegt að vera langrækinn.
Ég held að við ættum að hafa þetta hugfast
núna og þá mun okkur ganga vel.“
Ég er ekki komin
í formannsslag
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra segir
engan ágreining um það í ríkisstjórn að endurskoða peninga-
málastefnuna. Hún gagnrýnir hart að Landsbankanum hafi
verið leyft að setja IceSave-reikninga á fót í Hollandi eftir að
athugasemdur höfðu verið gerðar við reikningana í Bretlandi.
Hún sagði Svavari Hávarðssyni að hún væri ekki komin í for-
mannsslag.
ÞORGERÐUR KATRÍN GUNNARSDÓTTIR Menntamálaráðherra segist ekki hafa hafið formannsslag þótt hún
viðri skoðanir sínar á Evrópumálum. Hún segist einfaldlega fylgja sinni sannfæringu í stjórnmálum og því
sé ekki beint gegn neinum, allra síst Geir H. Haarde, forsætisráðherra og formanni flokksins. Hún telur
engan hæfari til að leiða þjóðina á erfiðum tímum. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Endurskoðun peningamálastefnunar er eitt
stærsta verkefnið sem við stöndum í frammi
fyrir og við ætlum að gera það sem fyrst. Um
það er enginn ágreiningur.