Fréttablaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 28

28 1. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
Þ
að er skollaleikur að ætla að
leita að hamingju í eignum.
Hvers vegna heldurðu að
Imelda Marcos hafi átt yfir
þúsund skópör?“ segir Páll
Matthíasson geðlæknir. Páll
hefur kynnt sér rannsóknir um hamingjuna
sem sálfræðingar og aðrir fræðimenn hafa
sinnt um langt skeið.
Í þeim efnahagslegu þrengingum sem nú
ríða yfir íslenskt þjóðfélag er ekki úr vegi
að velta hamingjunni fyrir sér, til að mynda
tengslunum á milli peninga og hamingju.
„Peningar tengjast hamingju en ekki á
þann hátt sem fólk heldur oft,“ segir Páll.
„Fólk sem á ekki neitt og fær peninga sem
nægir því til að sinna grunnþörfum á borð
við að koma sér þaki yfir höfuðið og kaupa
sér mat verður hamingjusamara, en eftir
að þessum grunnþörfum hefur verið sinnt
þá hætta peningar að skipta máli.“
Páll segir í þessu samhengi athyglisvert
að skoða að hamingja hafi aukist á Vestur-
löndum fram um 1950, eftir það hafi hún
ekki vaxið þrátt fyrir sívaxandi velmegun.
„Það virðist vera eins og nýjar eignir færi
eigendum hamingju í fyrstu en sú ham-
ingja varir stutt. En ef þú ert að leita að
ofsagleðinni sem fylgir því að eignast eitt-
hvað nýtt þá viltu alltaf meira og meira,
samanber Imeldu og skóna, en það er
skollaleikur að ætla að finna hamingju í
eignum,“ segir Páll.
Sátt og jafnvægi mikilvægt
En hvað er hamingja? Páll segir hamingju
ekki felast í ofsagleði heldur hafi verið sýnt
fram á að hamingjusamari séu þeir sem
eru sáttir og í jafnvægi, í sátt við guð og
menn eins og sagt er. „Ef maður eltir stund-
arhamingju þá lendir maður í ógöngum.“
Ýmislegt er sameiginlegt með hamingju-
sömu fólki eftir því sem rannsóknir sýna
og það eru þeir eiginleikar sem forvitnilegt
er að fræðast um. „Hamingjusamt fólk
hefur sínar eigin skilgreiningar á því hvað
er mikilvægt,“ segir Páll. Hér útskýrir Páll
að það sé manninum eiginlegt að bera sig
saman við aðra og þeir sem til dæmis sífellt
bera sig saman við þá sem eiga meiri pen-
inga eða líta betur út séu óhamingjusamari
en þeir sem velja sér réttan samanburð ef
svo má segja. Samanburður er fólki svo
mikilvægur að sýnt hefur verið fram á að
flestir myndu velja lægri launahækkun í
krónum talið ef hinir fengju það sama en ef
að manni stæði veruleg hækkun til boða, til
dæmis hálf milljón, en samstarfsmennirnir
fengju eina milljón.
Fyrir utan að velja sér samanburð skiptir
miklu máli að vera í stöðugu og langvar-
andi sambandi og á það einkum við um
karlmenn. Það virðist ekki skipta hamingju
kvenna jafn miklu máli að vera í sam-
bandi.
Vinir skipta gríðarlega miklu máli segir
Páll. „Rík vináttutengsl færa fólki ham-
ingju, ekki síst þeim sem eldri eru, jafnvel
meira en fjölskyldan sem tengist því
kannski að maður velur vini sína en ekki
fjölskyldu.“ Að þessu sögðu ber þó að ítreka
að fjölskyldan skiptir auðvitað mjög miklu
máli fyrir hamingju fólks.
Fjöldauppsagnir eins og náttúruhamfarir
Vinnan skiptir miklu máli fyrir hamingju
fólks, bæði að vinna og finnast vinnan
skipta máli. Hæfilegt álag í vinnu er gott
en of mikið álag dregur úr hamingju fólks
að því er rannsóknir sýna. Uppsögn úr
starfi, sama hversu ánægt fólk er með
vinnunna sína, er áfall og dregur úr ham-
ingju fólks. Fjöldauppsagnir, eins og nú
ganga yfir þjóðfélagið, eru ekki sami skell-
urinn á egói fólks. Þær eru að sumu leyti
eins og náttúruhamfarir og alveg eins og
fólk heldur oft ró sinni í náttúruhamförum
getur sama verið upp á teningnum þegar
fjöldauppsagnir, samdráttur og kreppa
ganga yfir.
„Fólk tekur hlutunum með ró, að hluta til
vegna þess að áfallið leggst á alla. Ef allir
hafa minna úr að moða þá skiptir það ham-
ingju fólks ekki eins miklu máli,“ segir Páll
sem vill þó taka fram að annað sé trúlega
upp á teningnum ef öryggi fólks sé ógnað,
það eigi á hættu að missa húsnæði eða eiga
ekki í sig eða á.
Almennt segir Páll hins vegar að þegar
litlir peningar séu í umferð í þjóðfélaginu
þá neyðist fólk til þess að vera íhugulla, í
raun þurfi fólk fyrst og fremst á hamingju-
ráðum að halda þegar góðæri ríkir, þá eltir
fólk hamingjuna í efnislegum gæðum þar
sem hana er ekki að finna.
Trúað fólk hamingjusamt
En aftur að mikilvægi vinnunnar. Rann-
sóknir sýna að það skiptir hamingju fólks
verulegu máli að það telji vinnu sína skipta
máli, vera mikilvæga, sérstaklega í samfé-
lagslegu samhengi. Þessu skylt er ugglaust
sú staðreynd að hamingjusamt fólk er líka
iðulega félagslega virkt, það tekur þátt í
félagsstarfi einhvers konar. „Það skiptir
máli að vera í Amnesty, Samhjálp eða hvers
konar góðgerðarsamtökum, láta sig meira
varða en sjálfan sig,“ segir Páll.
Að vera samfélagslega virkur skiptir líka
máli, til dæmis að kjósa. „Kosningaþátt-
taka fer alls staðar minnkandi í hinum vest-
ræna heimi og það er vandamál, samfélag-
ið verður ólýðræðislegra fyrir vikið og þar
með verra.“
Meðal þess sem hefur dregið úr félags-
legri virkni fólks er sjónvarp, segir Páll
sem segir alveg ljóst að mikið sjónvarps-
gláp ýti undir vanlíðan og óhamingju. „Það
er oft talað um svokallað flæði eða „flow“ í
hamingjufræðum og þá notað um það að
geta gleymt stund og stað. Fólk sem er til
dæmis mjög ánægt í sinni vinnu gleymir
stund og stað. Frístundir sem veita þér
þetta eru líka mjög mikilvægar en sjón-
varpsgláp er andstaða við flæði. Það er
passíf iðja og fjölmargar rannsóknir sýna
að hamingja og vellíðan fólks minnkar með
vaxandi sjónvarpsglápi.“
Trú tengist líka hamingju segir Páll og
bendir á að trúað fólk sé oft sáttara og
hamingjusamara en þeir sem eru ekki trú-
aðir. „Trúin gefur stærra samhengi, fyrir-
heit og kennir auðmýkt og fyrirgefningu,“
segir Páll sem bendir á að jákvæð sálfræði
nýtir sér þessa þætti trúarbragða. Jákvæðri
sálfræði hefur vaxið fiskur um hrygg und-
anfarin ár. Hún snýst um að bæta vellíðan
fólks, frekar en að lækna sjúkdóma eins og
geðlækningar og klínísk sálfræði gera.
Fréttir geta valdið kvíða
Aftur til Íslands. Hingað til hafa Íslending-
ar ætíð komið vel út úr könnunum þegar
spurt er um hamingju og segir Páll það
ekkert ótrúlegar niðurstöður þótt kannan-
irnar séu ekki hávísindalegar, hér á landi
séu svo margir þættir til staðar sem stuðla
að hamingju fólks; einsleitt þjóðfélag,
nálægð við fjölskyldu og vini, stuttur tími
sem fer í samgöngur til og frá vinnu.
Annað mál er að íslenska þjóðarsálin lit-
ast oft mjög af einhverju einu álitamáli og
þjóðarhamingjan, ef svo má segja, sveifl-
ast upp og niður eftir því hvaða mál allir
eru að tala um. Páll segist hafa tekið eftir
því þegar hann bjó erlendis hvernig annað-
hvort allir voru að fara á límingunum út af
einhverju, til dæmis Kárahnjúkavirkjun,
eða þá að allir voru í svakalegri uppsveiflu,
eins og í góðærinu.
Eðlilega hafa fréttir af gjaldþrotum og
efnahagshruni verið langmest áberandi
undanfarið og um fátt meira rætt manna í
millum eða í netheimum. Ekki er úr vegi að
spyrja Pál að lokum hvaða áhrif þær frétt-
ir og ástandið á Íslandi komi til með að hafa
á heill og hamingju þjóðarinnar?
„Til lengri tíma litið held ég að kreppan
neyði okkur til þess að endurskoða gildi
okkar, horfa meira til þeirra hluta sem
raunverulega hafa gildi fyrir vellíðan
okkar. Að því leyti kemur kannski eitthvað
gott út úr þessu að lokum. En til skemmri
tíma þá fyllast margir óöryggi og kvíða.
Eilífar hörmungafréttir gefa fólki þá til-
finningu að ekkert annað skipti máli en
„kreppan“ og að allt sé að fara fjandans til.
Það er vel þekkt úr hamingjurannsóknum
að þeir sem fylgjast mikið með fréttum eru
kvíðnari og telja sig búa í ótryggari heimi
en þeir sem minna fylgjast með þeim – það
eru jú engar fréttir að allt sé í lukkunar vel-
standi einhvers staðar eða að enginn glæp-
ur hafi verið framinn í einhverju þorpi
árum saman. Svo að fréttir gefa manni
skekkta mynd af raunveruleikanum. Það er
ágætis ráð að reyna að takmarka aðeins
fréttaglápið og fara frekar út að ganga eða
sinna fjölskyldunni. Það minnir mann á að
sólin kemur nú þrátt fyrir allt enn þá upp
og að þeir hlutir sem ættu að skipta mann
mestu eru enn til staðar.“
Endurskoðum gildin í kreppunni
Hvað er hamingja? Páll Matthíasson geðlæknir hefur velt hamingjunni fyrir sér og hann sagði Sigríði Björgu Tómasdóttur eitt
og annað athyglisvert um hamingjuna, hvar hana er að finna og hvar ekki.
PÁLL MATTHÍASSON Hamingjan felst ekki í ofsa-
gleði heldur í sátt við guð og menn. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Hvort myndir þú heldur vilja vinna í
lottóinu eða lenda í alvarlegu bílslysi?
Spurning sem býður upp á einfalt svar að
mati flestra, auðvitað væri betra að vinna í
lottóinu.
Hamingjurannsóknir hafa hins vegar leitt
í ljós að þeir sem vinna stóran vinning í
lottóinu eru síst hamingjusamari en þeir sem
lenda í alvarlegu bílslysi. Raunar eru þeir
sem lenda í bílslysi hamingjusamari ári eftir
atburðinn en vinningshafarnir.
Ástæðan getur verið margþætt segir Páll,
til dæmis að þeir sem lenda í slysi fara að
endurmeta allt í kringum sig og fjölskyldan
þjappar sér í kringum þá, með þeim afleið-
ingum að þeir verða ekki óhamingjusamir
þrátt fyrir gjörbreyttar aðstæður.
Þeir sem vinna stóran vinning í lottói
hætta hins vegar kannski að vinna, þeir fara
að tortryggja vini og kunningja sem leita til
þeirra eftir að vinningurinn kemur til sögunn-
ar. Þegar allt kemur til alls færir peningaupp-
hæðin mikla þeim ekki aukna hamingju.
Lottó eða slys?
Til lengri tíma litið held ég að kreppan neyði
okkur til þess að endurskoða gildi okkar, horfa
meira til þeirra hluta sem raunverulega hafa
gildi fyrir vellíðan okkar. Að því leyti kemur
kannski eitthvað gott út úr þessu að lokum.
GAMAN MEÐ VINUNUM Góð tengsl við vini skipta miklu máli, samkvæmt hamingjufræðum. „Rík vináttutengsl færa fólki hamingju, ekki síst þeim sem eldri eru,
jafnvel meira en fjölskyldan sem tengist því kannski að maður velur vini sína en ekki fjölskyldu,“ segir Páll. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA