Fréttablaðið - 30.12.2008, Blaðsíða 12

12 30. desember 2008 ÞRIÐJUDAGUR
INNLENDIR VENDIPUNKTAR 2008
O
ft er auðveldast að láta
reka á reiðanum og forðast
allar ákvarðanir. En sá val-
kostur er ekki í boði í dag.
Við sem þjóð þurfum að
taka mikilvægar ákvarðan-
ir. Ísland hefur orðið fyrir gríðarlegu efna-
hagsáfalli og allir þurfa að leggjast á eitt til
að vinna okkur út úr áfallinu. En hvert skal
stefna? Það er engin peningastefna til í
landinu eftir að verðbólgumarkmiðið sigldi
í strand og enginn virðist treysta krónunni.
Þá lá Evrópuumræðan í dvala á meðan allt
virtist ganga svo vel. Aðild að Evrópusam-
bandinu er raunhæfur kostur sem okkur
ber að skoða af fullri alvöru.
Pólitíska umhverfið
Af stjórnmálaflokkum er það einungis Sam-
fylkingin sem hefur sagt að hún vilji að
Ísland sæki um aðild að Evrópusambandinu
og hefji aðildarviðræður. Samfylkingin vill
einnig að unnið verði að víðtækri samstöðu
um samningsmarkmið og að niðurstöður
samninga verði bornar undir þjóðarat-
kvæði. Aðrir stjórnmálaflokkar hafa ekki
tekið afstöðu og sá stjórnmálaflokkur sem
verið hefur stærstur síðustu ár og verið
þaulsetinn í ríkisstjórn hefur ekki viljað
opna Evrópuumræðu. Í ályktun um utanrík-
ismál frá landsfundi Sjálfstæðisflokksins
2007 segir meðal annars að Sjálfstæðis-
flokkurinn telji aðild að Evrópusambandinu
ekki þjóna hagsmunum íslensku þjóðarinn-
ar eins og málum er háttað.
Umræðan einfeldningsleg
Umræðan um aðild að Evrópusambandinu
er vanþróuð. Umræðan er oft afskrifuð með
orðum á borð við „þetta tekur allt of langan
tíma“ eða „þetta gengur ekki fyrir sjávarút-
veginn“, „landbúnaður í landinu leggst af“,
„við erum svo lítið land við hefðum ekkert
að segja innan Evrópusambandsins“ svo
maður tali ekki um „við getum tekið upp
evruna án þess að þurfa að ganga í Evrópu-
sambandið“.
Það er auðvitað fásinna að afgreiða eins
stórt og mikilvægt mál fyrir íslenska þjóð á
svo einfaldan hátt. Við þurfum auðvitað að
gefa okkur tíma til að svara þessum spurn-
ingum og öllum hinum spurningunum.
Umræðan þarf að vera opin og heiðarleg.
Jú, ferlið tekur sinn tíma, en margt breytist
um leið og ákvörðunin liggur fyrir. Þegar
kemur að sjávarútvegi og landbúnaði þarf
að skilgreina samningsmarkmið og meta
hugsanlegan kostnað við breytingar á móti
þeim ávinningi sem við gætum haft af
aðild.
Hvers vegna núna?
Í hugum flestra voru orð á borð við „bank-
arnir eru of stórir fyrir íslenskt þjóðarbú“
og „þjóðarbúið er of lítið fyrir sjálfstæða
mynt“ hjómið eitt þar til vikuna þegar bank-
arnir féllu. Allt í einu fundum við fyrir því
hvað er að vera lítil þjóð utan efnahags-
bandalaga. Evrópusambandið gaf okkur
skýr skilaboð um að áður en það hjálpaði
okkur myndi það hjálpa eigin aðildarríkj-
um. Við vorum því 28. í forgangsröð þeirra.
Þegar á bjátaði reyndumst við berskjölduð í
alþjóðlegum heimi.
Við höfum haft þá tilhneigingu í alþjóða-
samskiptum að haga okkur eins og ungling-
arnir. Unglingar vilja njóta góðs af öllu, en
helst aldrei bera neina ábyrgð. Í EES-sam-
starfinu vildum við fá kosti fjórfrelsisins
án þess að bera á því nokkra ábyrgð. Nú
vilja sumir taka upp evruna í stað krónunn-
ar án þess að ganga í Evrópusambandið. Er
ekki kominn tími til að við skipum okkur í
lið með þeim fullorðnu og gerumst fullgild-
ir aðilar með þeirri ábyrgð sem því fylgir?
Höfum við ekki brennt okkur á ungæðis-
skapnum?
Flestir gerast aðilar í niðursveiflu
Því er stundum haldið á lofti að ekki sé hægt
að ganga í Evrópusambandið með skottið á
milli fótanna. Því er til að svara að fordæm-
in eru fjölmörg. Svíþjóð og Finnland gengu
í Evrópusambandið í kjölfar bankakreppu
sem skall á í upphafi tíunda áratugar síð-
ustu aldar. Sú kreppa var um margt lík
okkar kreppu, þó minni í sniðum. Efnahags-
ástandið á Írlandi var ekki beysið þegar
Írar sóttu um inngöngu. Sömu sögu má
segja um Spán og Portúgal, en þessi ríki
sóttu um aðild eftir að hafa verið undir ein-
ræði áratugum saman. Austur-Evrópuþjóð-
irnar sóttu það fast að gerast aðilar að Evr-
ópusambandinu sem fyrst eftir fall
Sovétríkjanna. Við yrðum því ekki fyrsta
ríkið til að sækja um inngöngu þegar illa
árar.
Aðildarumsókn
En þurfum við að ganga í Evrópusamband-
ið? Auðvitað ekki. En ættum við ekki að
gera það ef það er besti kosturinn fyrir
íslenskt þjóðarbú? Er ekki
þröngsýni að horfa fram hjá
þessum valkosti án þess að vega
hann og meta gaumgæfilega?
Aðildin að Evrópska efna-
hagssvæðinu hefur breytt gíf-
urlega mörgu í samfélagi okkar.
Þá tókum við upp fjórfrelsið
svokallaða, það er frelsi með
viðskipti með vöru og þjónustu
og frjálsan flutning fólks og
fjármagns á öllu EES-svæðinu.
Það eru að vísu tímabundin tak-
mörk á flæði fjármagns vegna
hruns fjármálakerfisins en það
stendur vonandi til bóta. Aðild
að Evrópska efnahagssvæðinu
felur aftur á móti ekki í sér
ákvarðanavald. Okkar val er
hvort við tökum upp gerðir Evr-
ópusambandsins eða ekki.
Markmiðið ætti að vera að
hefja aðildarviðræður sem fyrst
og semja um að gjaldmiðill
okkar komist í var af evrunni
eins fljótt og hægt er. Ég hef
áður nefnt álitamál á borð við
sjávarútveg og landbúnað.
Þegar kemur að aðildarviðræð-
um þurfum við að setja okkur
markmið. Hvað erum við tilbúin
að láta af hendi og á hvaða
verði? Hvað fáum við á móti?
Hvers vegna evran?
Aðild að Evrópusambandinu myndi færa
okkur ýmsa kosti, en einn sá mikilvægasti
er aðild að stóru myntsvæði með öflugan
bakhjarl og mynt sem ekki tekur slíkar
dýfur sem krónan gerir. Íslenska krónan
nýtur einskis trausts um þessar mundir.
Skortur á trausti gerir hana að vonlausum
gjaldmiðli. Íslenskt þjóðarbú hefur heldur
enga peningamálastefnu eins og er. Verð-
bólgumarkmiðið beið skipbrot eins og
kunnugt er og stjórnvöld hafa ekki kynnt
okkur hvað tekur við. Höft eru á fjármagns-
flutningum inn og út úr landinu og ekki
liggur fyrir hvenær eða í hvaða skrefum
þeim verður lyft. Gengi krónunnar ræðst
því ekki á markaði.
Tilkynning um að markmið stjórnvalda
sé að taka upp evru myndi eyða stórum
hluta þeirrar óvissu sem ríkir í dag. Þó hið
eiginlega ferli muni taka einhvern tíma, þá
er markmiðið ljóst, óvissan því horfin og
væntingarnar breytast samstundis. Slík
yfirlýsing myndi því breyta stöðunni strax
í dag.
En hvers vegna evran frem-
ur en aðrar myntir? Svarið við
því er afar einfalt. Yfir helm-
ingur af okkar viðskiptum er í
evrum og því myndi við upp-
töku evrunnar hverfa gengis á-
hætta af yfir helmingi okkar
viðskipta við önnur lönd.
Ávinningurinn af því er aug-
ljós. Ekki þarf að hafa mörg
orð um hversu illa gengis á-
hættan hefur leikið okkur að
undanförnu.
Horfum fram í tímann
Ég tel að við eigum af fullri
alvöru að sækja um aðild að
Evrópusambandinu með það
fyrir augum að taka upp evr-
una eins fljótt og unnt er. En
afstaða mín varð ekki til á
einum degi. Gefum okkur tíma
til að fræðast, spyrjum spurn-
inganna. Höfum umræðuna
eins opna og skýra og hægt er.
Fáum sérfræðingana okkar til
að fræða okkur og gefum okkur
tíma til að hlusta.
Í dag þurfum við að horfa
fram í tímann og íhuga hvar við
viljum vera í framtíðinni. Vilj-
um við vera með íslenska krónu
eftir áratug? Sveiflur hennar
næstu tíu ár yrðu ekki minni en síðustu tíu
ár. Ríki Evrópusambandsins njóta verndar
hvert frá öðru. Er ekki betra að vera innan
Evrópusambandsins og njóta þeirrar vernd-
ar sem það veitir okkur þegar á bjátar?
Það er vel hugsanlegt að hægt væri að ná
meiri hagvexti með því að standa utan Evr-
ópusambandsins en innan, en að sama skapi
yrðu niðursveiflur að öllum líkindum
grynnri. Ég segi fyrir mig: eftir ólgusjó síð-
ustu ára kýs ég stöðugleikann fram yfir
þensluna.
Ísland og Evrópa framtíðarinnar
Aukin alvara hljóp í umræðuna um Evrópumál á árinu sem er að líða. Katrín Ólafsdóttir hagfræðingur segir Íslendinga ekki
komast hjá því lengur að vega og meta kosti og galla aðildar að Evrópusambandinu af fullri alvöru.
HVAR VILJUM VIÐ VERA? „Viljum við vera með íslenska krónu eftir áratug? Sveiflur hennar næstu tíu ár yrðu ekki minni en síðustu tíu ár,“ segir í greininni. SAMSETT MYND/KRISTINN
Katrín Ólafsdóttir
er hagfræðingur og lektor
við viðskiptafræðideild
Háskólans í Reykjavík.
Innlendir vendipunktar
2008
Fréttablaðið gerir nú upp
árið með greinum um
innlenda vendipunkta
eftir málsmetandi Íslend-
inga. Vendipunktarnir snúast um markverðar
fréttir á árinu, sem eiga það sammerkt að vera
fréttir um eitthvað nýtt sem gerðist eða breyt-
ingar sem hafa áhrif til frambúðar.
Við höfum
haft þá til-
hneigingu í al-
þjóðasamskipt-
um að haga
okkur eins og
unglingarnir.
Unglingar vilja
njóta góðs af
öllu, en helst
aldrei bera
neina ábyrgð.