Tíminn - 01.08.1982, Blaðsíða 6

6
SUNNUDAGUR 1. ÁGÚST 1982
Hvalveiðibann — heillaspor eða frumhlaup
Vísindaitefndin hefur litið á hval
inn sem endurnýjanlega auðlind
Rætt við Jóhann Sigurjónsson, sjávarlíffræðing
■ Fulltrúi Hafrannsóknarstofnunar-
innar í vísindanefnd Hvalveiðiráðsins
var Jóhann Sigurjónsson, sjávarlíffræð-
ingur, en auk hans tók Kjartan G.
Magnússon, stærðfræöingur við háskól-
ann þátt í störfum nefndarinnar. Við
spurðum Jóhann um störf vísindanefnd-
arinnar og sitthvað sem lýtur að þeim
vísindarannsóknum sem hvalveiði og
kvótaskipting hefur verið byggð á
siðustu árin.
„Vísindanefndin hefur starfað jafn-
hliða ráðinu alveg frá stofnun þess, segir
Jóhann. „Henni er ætlað að gera úttekt
á hverjum tíma á allri þeirri vitneskju
sem fyrir liggur um hvern einstakan
hvalastofn í hciminum, en þau lönd sem
telja sig eiga erindi í nefndina senda
þangað fulltrúa sína og starfar hún
reglulega í tvær vikur fyrir fundi ráðsins
og kemur þar að auki saman þcss í milli,
þegar ástæða þykir til. Nefndin gerir svo
tillögur til ráðsins um þá vciði sem hún
telur að hver einstakur stofn þoli.
Hvalveiðiráðið tók til starfa 1946 og
fyrstu árin voru þessi vísindi skammt á
veg komin og höfðu á fáu að byggja, en
upp úr 1950 fór vísindanefndin að hafa
nokkuð fastar skoðanir á þessu. Fyrstu
árin var lítt á tillögur vísindamanna
hlustað og vel þekkt er ofveiðisaga
ýmissa hvalastofna, cinkunt hinna stóru
hvalastofna í Suðurhöfum. Hér verður
svo vendipunktur um 1965 og þá er farið
að taka vísindamenn alvarlegar og fara
meireftirráðleggingum þeirra. Vonandi
var fundurinn í ár ekki fyrirboði nýrra
starfshátta. í byrjun síðasta áratugar
mótaði nefndin sér nýjar starfsreglur,
svo kallaðan „new managemcnt proce-
dure“ sem á fræðilega að koma í veg
fyrir að nokkur stofn sé það mikiö nýttur
að hann bíði afhroð. Samkvæmt þessum
reglum hafa flestallir stórhvalsstofnar
þegar verið friðaðir, svo veiðarnar nú
eru tiltölulega litlar á móts við það sem
var fyrir 1960“
Hvaða tegundir hafa helst farið
halloka?
„Um þessar mundir er engin sú
tegund sem veidd er í hættu sem tegund,
nema ef væri Grænlandssléttbakurinn,
sem veiddur er af Alaskaeskimóum í
nyrstu höfum og umrætt hvalveiði-
bann nær ekki til. Hefur nefndin í mörg
ár mælt gegn þeim veiðum, en ráðið
leyft veiðina samt. Af öðrum stofnum
sem hafa farið illa má nefna steypireyð-
ina í Suðurhöfum. Sá stofn var orðinn
grátt leikinn. Steypireyðina friðuðu
Islendingar 1960, en hnúfubakur var
friðaður 1955 hér. Ilnúfubak veiddi
íslenska stöðin þó lítið, en sex dýr voru
veidd 1948-1955. Var ástæðan auðvitað
sú að sáralítið var af hnúfubak hér og
stofninn án efa illa á sig kominn. Nú hafa
bæði steypireyðarstofninn og hnúfubak-
urinn hér við land, að því er virðist, náð
sér á strik og eru þeir ekki í hættu lengur.
I leiðöngrum sem við fórum í fyrra og í
ár þá reyndist hnúfubakurinn vera
orðinn næst algengasta stórhvalategund-
in á eftir langreyðinni. Önnur gögn
benda til þess að steypireyöurin hafí
rétt jafnvel enn betur úr kútnum, og
hennar verður vart síðsumars, þ.e. eftir
að ofangreindir leiðangrar voru famir.
Þetta eru auðvitað góðar fréttir."
Þrátt fyrir verulega veiði undanfarinna
ára virðist samt enn óhætt að veiða
langreyði og sandreyöi?
„Vísindanefndin tckur þessa stofna
fyrir árlega. Nefndin taldi nú á fundinum
sem áður að langreyðarstofninn væri á
nýtanlcgu stigi, þótt ekki yrði samróma
álit um það hve mikið skyldi veiða.
Komu fram um þetta þrjár tillögur. Er
sú fyrsta og lægsta byggð á reiknilíkani
sem notað var á fundinum og tekið er
tillit til afla á sóknareiningu, og
viðkomuhraða. Hefur þetta líkan hing-
að til þótt gefa all trúanlegar niðurstöð-
ur, en var af flestum í ár ekki álitið
nothæft lengur, því það virðist ekki hæfa
þeim gögnum sem við höfum yfir að ráða
nú. Við vísuðum niðurstöðum reikni-
líkansins á bug og vísuðum til þess að
afli á sóknareiningu hefði verið jafn í
langan fima, eða a.m.k. tuttugu ár, svo
og afli, þrátt fyrir sveiflur frá ári til árs.
Eru engin greinanleg merki þess að
stofninn þoli illa þessar veiðar, þannig
að við lögðum til að tekið yrði mið af
veiðinni sl. 20 ár og mæltum með 90%
af meðaltalsveiðinni sl. 20 ár sem kvóta
fyrir vertíðina 1983. Þetta er almenn
vinnuregla nefndarinnar í svona tilfell-
um. Þriðja tillagan var svipaðs eðlis, en
hún gerði þó ráð fyrir að afli á
sóknareiningu hefði minnkað sl. 20 ár,
sem ekki er þó merkjanlegt. Nefndin
lagði svo einróma til sömu kvóta fyrir
sandreyði og hrefnu.
Það má geta þess hér að vísindanefnd-
in greiðir aldrei atkvæði um kvótatillög-
ur, heldur gerir öllum sjónarmiðum
jafnhátt undir höfði í skýrslu sinni. Því
er ekki að neita að þess hefur gætt innan
nefndarinnar sl. ár að einstakir meðlimir
halda mjög fram friðunarsjónarmiðum,
sem auðvitað ekki eiga heima innan
samkundu sem ætlað er að ákvarða
leiðir til hæfilegrar nýtingará hvalastofn-
um.“
Þú varst í hvalrannsóknarleiðangri
fyrir skemmstu?
„Jú, þessi leiðangur var farinn í því
skyni að merkja langreyðar en það hefur
verið gert á vegum Hafrannsókna-
stofnunar í samvinnu við Hval h/f frá
1979. Eru langreyðamerkingarnar að
komast á það stig að við vonum að þær
geti farið að skila árangri hvað úr hverju.
Síðari hluti síðasta leiðangurs var hins
vegar ætlaður merkingum á hrefnu, en
veður og slæm skilyrði gerðu okkur
erfitt fyrir, svo árangur af því verki varð
ekki sem skyldi."
Nú ákvað hvalveiðiráðið að hvalveiði-
bann gangi í gildi 1986, þrátt fyrir að enn
eru viða nýtanlegir stofnar?
„í stofnskrá Alþjóða hvalveiðiráðsins
er miðað að því að nýta hvalinn sem
auðlind, -endurnýjanlega auðlind. Með
tilliti til þess hafa því vísindamenn reynt
að finna hæfilegan fjölda dýra, sem taka
má úr stofninum að skaðlausu. Á
þessum grundvelli hafa vísindamenn
vísað algjöru hvalveiðibanni á bug. Þeir
hafa talið að stjórna eigi veiðunum með
tilliti til ástands hvers og eins stofns, en
stofnarnir skipta tugum eða hundruðum.
Þannig þýðir ofveiði á einum stað ekki
að einhver annar stofn sé einnig
ofveiddur. T.d. hvað varðar langreyðar-
veiðar við ísland, þá hefur nefndin sagt
að stofninn sé á nýtilegu stigi. Sumir
segja að ekki eigi að leyfa veiðar fyrr en
fullsannað er hvort um ofveiði sé að
ræða eða ekki, en þar er því til að svara
að ekki verður neitt fullsannað um
ofveiði, fyrr en við þekkjum stofnstærð-
ina uppá dýr. Ráðlcggingar nefndar-
innar byggjast því á ályktunum dregnum
af ýmiss konar gögnum sem fyrir liggja
og eru því byggðar á bestu líkindum.
Hverjum er frjálst að hafa sína
skoðun á því hvort yfirleitt á að líta á
hvalinn sem nýtanlega auðlind eða ekki,
■ Jóhann Sigurjónsson.
en nefndin starfar samkvæmt fyrrnefnda
sjónarmiðinu, - að hér sé auðlind, sem
hagnýta skuli eins vel og hægt er.“
Sumir hafa sagt að mikil fjölgun hvala
gæti haft áhrif á veiðimagn fískveiði-
þjóða?
„Þetta er ekki mikið rannsakað, en
það þarf engan sérfræðing til að sjá að
dýr sem vegur 40-50 tonn þarf ákaflega
mikla fæðu. Þegar dýrin fara að skipta
þúsundum segir það sig og sjálft að þau
taka sinn hlut úr lífkeðjunni í hafinu.
Tannhvalirnir éta yfirleitt fiskmeti, en
skíðishvalirnir lifa einkum á ljósátu, sem
aftur er viðurværi fiska. Hrefnan étur þó
að miklu leyti fisk, þótt hún sé
skíðishvalur, loðnu, síli og allt upp í
þorsk. Langreyðurin á líka til að éta
loðnu. Já, þessi stóru dýr taka sinn
skerf."
Nokkuð að lokum?
„Ekki annað en það að ég tel að
mikilvægast sé að gera upp við sig hvort
hvalirnir séu nýtanleg auðlind eða ekki.
Verði fyrrnefnda skoðunin ofan á þá á
að gera það af skynsemi, og það verður
auðvitað einkum gert með því að halda
áfram og efla þær rannsóknir sem unnið
hefur verið að á undanförnum árum og
enn eru í gangi.“
- AM
„Deila má um hversu miklar veiðar eiustaka stofuar þola”
_ segir í greinargerð fulltrúa FAO eftir fund Hvalveiðiráðsins
■ Eftir fund hvalveiðiráðsins á dögun-
um sendi áheyrnarfulltrúi FAO (Mat-
væla og landbúnaðarstofnunar S.Þ.) frá
sér eftirfarandi greinargerð og vegna
þess upplýsingagildis og hlutlausa mats
sem lagður er á þessi viðkvæmu
deilumál hér, látum við greinargerðina
fylgja hér í heilu lagi:
„Ráðið á við vandamál að stríða í ár
eins og fyrr á árum, en eðli vandamál-
anna hefur verið breytingum háð. Fyrir
nokkrum árum síðan var helsta mál
ráðsins hvort það gæti aðhafst meðan
tími væri til, þannig að tryggja mætti
framtíð hvalastofnsins. Vandamál þetta
hefur verið leyst, en ncð undantekning-
um þó og helsta dæmi þeirra er
norðhvalurinn. Ráðið hefur aðhafst
nógu snemma til að koma í veg fyrir að
nokkur hvalategund yrði útdauð nú á
tímum. Þær tegundir og þeir stofnar,
sem í hættu voru, eru nú verndaðir, en
þó eru nokkrar undantekningar eins og
t.d. norðhvalurinn. Sumar tegundirnar,
sem eru nærri landi og sem hægt er að
telja og fylgjast með, t.d. gráhvalur og
sumir sléttbaksstofnar eru greinilega að
auka við sig. Á grundvelli núverandi
þekkingar okkar á aflfræði varðandi
fjölda hvala er ætlað að stofnarnir í
rúmsjó, þ.á.m. stóru stofnarnir í Suður
íshafínu, séu einnig í vexti, en beinar
sannanir skortir.
Þá er vissulega eitt af megin vanda-
málum Alþjóða hvalveiðiráðsins (IWC)
á vísindasviðinu að finna aðferð til að
mæla breytingarnar á hvalastofnunum í
Suður íshafinu með því á skortir að
hvalveiðar séu stundaðar þar í atvinnu-
skyni. Þessar mælingar eru mikilsverðar
þegar athuga á hvort heimila beri veiðar
á ný, en það kynni að reynast mögulegt
innan tíðar að því suma stofna varðar.
Einnig hefur nýja nefndin, sem fjallar
um vernd lífríkis og náttúruauðlinda í
Suður (shafi (Commission for the
Conservation and Antartic Marine
Living Resources) viðurkennt að þær
séu nauðsynlegar vegna verkefnis henn-
ar er varðar vernd og stjórnun lífríkis-
kerfisins í Suður íshafi almennt. Helsta
breytingin á því sviði hefur verið fækkun
stórhvela vegna ofnýtingar á þessari öld
og hafa vísindamenn, sem aðstoðað hafa
nýju nefndina veitt athygli þeim vanda,
sem henni kynni að vera á höndum við
að gegna ábyrgðarstörfum sínum, nema
að hún geti mælt svörun hvalanna við
þeirri vernd, sem nú er verið að veita
þeim.“
Veita ekki upplýsingar
„Helstu verkefni hvalveiðiráðsins,
sem framundan eru, varða áframhald
hvalveiða sem atvinnugreinar. Aðal
hættan hefur stafað af atvinnugreininni
sjálfri vegna fækkunar í stofnunum sakir
ofveiði. Fortíð nefndarinnar á þessu
sviði hefur verið áhyggjuefni, en engir
skíðishvalir (utan hrefna) eru nú
undirstaða teljandi atvinnugreina. Nú-
verandi starfsemi er betri. Þar sem
hvalveiðar eru enn stundaðar í atvinnu-
skyni er aflinn yfirleitt innan við það,
sem stofninn þolir og ætti hann að
haldast við um ótiltekinn tíma. En þetta
er háð nægri vísindalegri ráðgjöf. Það er
því áhyggjuefni að vísindanefnd ráðsins
virðist eiga í síauknum örðugleikum að
veita þá ráðgjöf vegna þess að sum lönd
hafa látið undir höfuð leggjast að láta
nefndinni allar viðeigandi upplýsingar
fyllilega í té.
Fari ástandið versnandi að því er
varðar frjálsmannleg skipti upplýsinga
eykst augsýnilega hættan á ofnýtingu.
Einnig er það áhyggjuefni að ekki hafa
verið framkvæmdar sumar þær greining-
ar upplýsinga, sem fyrir hendi eru,
samkvæmt beiðni nefndarinnar."
Of takmarkandi
stjórnunaraðgerðir
„Einnig getur hvalveiðum í atvinnu-
skyni verið hætta búin vegna stjórnunar-
aðgerða, sem eru um of takmarkandi.
Það dæmi, sem lengst gengur, er bann
við öllum hvalveiðum. Þetta er algjör-
lega óvalin ráðstöfun. Ekki virðist vera
réttlætanlegt að banna hvalveiðar um
víða veröld með tilliti til mismunandi
ástands hinna ýmsu hvalastofna og
þeirrar staðreyndar að nær allar hvala-
tegundir og stofnar, sem orðið hafa fyrir
alvarlegri fækkun, njóta þegar algjörrar
verndar. Hægt er að réttlæta að hætta
alveg við hvalveiðar á fagurfræðilegum
eða siðferðilegum grundvelli, en það
virðist utan verkahrings ráðsins.
Einnig má réttlæta bann með því að
ónógt sé vitað um aflfræði hvalafjöldans
og að ekkert ætti að veiða fyrr en næg
þekking er fengin. Það sem mælir gegn
þessu er að besta, ef ekki eina leiðin, til
að ákvarða veiðanlegt magn úr hvala-
stofninum er að mæla veiðarnar vand-
lega. Vísindalega er þekking okkar á
hvalastofnunum langt frá því að vera
fullkomin og talsvert má um það deila
hversu miklar veiðar einstakir stofnar
þola. Efasemdir þessar gefa þó enga
ástæðu til að veiða ekki hóflegan afla úr
stofnum, sem virðast vera í góðu ástandi.
Breytilegir hagsmunir aðildarríkja
orsaka óhjákvæmilega deilur varðandi
aðgerðir ráðsins. Með nýjum stjórnun-
araðferðum ráðsins er leitast við að leysa
þessi deilumál og gera kleift að ákveða
veiðikvóta á hlutlægan og vísindalegan
hátt. Mikilvæg forsenda er að næg
vísindaleg þekking sé fyrir hendi, en þá
getur þessi aðferð reynst vel fyrir stofna,
sem orðið hafa fyrir alvarlegri fækkun
(núll kvóti) og þá sem eru nærri þeim
mörkum, er vænlegust eru fyrir vöxt (afli
ákvarðaður rétt neðan við veiðiþol). En
eins og á var bent í orðsendingu
áheyrnarfulltrúa FAO á fundi vísinda-
nefndarinnar í fyrra er það svo að þegar
stofninn er ekki nærri þeim mörkum,
sem vænlegust eru fyrir vöxt, en
jafnframt langt frá því að vera í hættu,
er ekki um að ræða neina einstæða
stjórnunaraðferð er nefna má hina
„bestu" beinlínis á líffræðilegum grund-
velli. Nauðsynleg afleiðing nýju stjórn-
unaraðferðarinnar er að koma ætti
stofnunum á ný að þeim mörkum, sem
vænlegust eru fyrir vöxt og það eins fljótt
og auðið er. Frá þjóðfélagslegu sjónar-
miði kann þó að vera mun mikilsverðara
að viðhalda núverandi veiðum eftir því
sem hægt er, heldur en að vænta aukinna
veiða einhvern tíma í framtíðinni.
Væntanlega á þetta sérstaklega við þar
sem núverandi afli er lítill miðað við
stofninn og veiðanlegt magn með tilliti
til vaxtar. í þeim tilfellum ætti helsta
verkefni vísindanefndarinnar að vera að
ákvarða hvaða áhrif afli á sérhverjum
tíma mundi hafa á framtíðarstefnu
stofna og samsetningu t.d. samanborið
við núll kvóta.“
Komið að
krossgötum?
„Þess vegna er nú tími til kominn að
ákvarða grundvallarstefnu ráðsins. Ætti
það eingöngu að hugleiða verndun í
hinum þrönga skilningi náttúruverndar
eða ætti það einnig að taka til greina
skynsamlega nýtingu þeirra stofna, sem
staðið geta undir hvalveiðum í atvinnu-
skyni? Einnig gæti hér verið komið að
krossgötum á annan hátt. Síðastliðna
tvo áratugi hefur almenningsálitið á
afköstum ráðsins mikið til grundvallast
á því hversu samanlagður fjöldi hvala,
sem veiddur hefur verið, hefur minnkað
milli ára. Þetta kann að virðast vera
einkennileg mælistika á árangur af starfi
ráðs, sem stofnað er til m.a. til að
viðhalda heilbrigðum hvalveiðum sem
atvinnugrein, þótt það hafi verið rétt
mat á 6. og 7. áratug aldarinnar. Fjöldi
meiri háttar stofna hefur nú notið
verndar um nokkurra ára skeið og ætti
að vera á batavegi. Ráðið ætti því að
horfa fram á tímabil þegar hægt verður
að nýta suma þessara stofna á ný.
Stjórnun hvalastofna er að sjálfsögðu
sérstakt tilvik stjórnunar náttúruauð-
linda almennt, þ.á.m. fiskstofna. Árang-
ur stjórnunar, hvort sem um er að ræða
hval, fisk eða aðrar auðlindir, má ekki
einvörðungu dæma eftir ástandi þeirra,
en einnig með tilliti til þess að hve miklu
leyti hægt er að viðhalda skynsamlegum
veiðum.
Svo fremi hvalveiðar verði í framtíð-
inni stundaðar samkvæmt góðri vísinda-
legri þekkingu og tekið sé tillit til áhrifa
á ljósátu (krill), fisk og aðrar skyldar
tegundir, sér Matvæla- og landbúnaðar-
stofnun Sameinuðu þjóðanna fram á
tímabil þegar mögulegt kann að reynast
að auka heimilaðan afla og e.t.v. er þess
ekki langt að bíða. Kynni þá að vera
rýmilegt að dæma um ágæti aðgerða
ráðsins á grundvelli afla, sem veiddur
er.“