Tíminn - 06.02.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 6. FEBRUAR 1983
menn og málefni
Þjóðarsamstöðu í stað
sundrungar á hættutímun
■ Fyrir utan sérkennilega þróun
hvalveiðimálsins á Alþingi síðustu
dagana hefur fátt vakið eins mikið
umtal og undrun og hegðan stjórnar-
andstöðuarms sjálfstæðismanna varð-
andi afgreiðslu bráðabirgðalaganna,
sem ríkisstjórnin beitti sér fyrir og
gefin voru út í ágústmánuði síðastliðn-
um. Þessi bráðabirgðalög drógu nokk-
uð úr hraða verðbólgunnar og
víxlverkana milii kaupgjalds og
verðlags. Verði þau felld á Alþingi
mun ný verðbólguskriða skella yfir.
Að sjálfsögðu gæti ríkisstjórnin ekki
brugðist við slíku ábyrgðarleysi öðru
vísi en með því að rjúfa þing og efna
strax til alþingiskosninga, svo að ný
ríkisstjórn geti sem allra fyrst tekist á
við efnahagsvandann.
Strax og þessi bráðabirgðalög höfðu
'verið gefin út upphófst söngur stjórn-
arandstöðunnar um, að þau yrðu felld.
Talsmenn þingfiokka stjórnarandstöð-
unnar fullyrtu að allir stjórnarand-
stæðingar, að Eggert Haukdal með-
töldum, myndu greiða atkvæði gegn
bráðabirgðalögunum, sem þar með
myndu falla í neðri deild Alþingis og
úr gildi.
Skiptar skoðanir voru um það á
sínum tíma, þegar Eggert Haukdal
hljópst undan merkjum, hvort leggja
ætti bráðabirgðalögin fyrir þá strax og
fá úr því skorið, hvort stjórnarandstað-
an myndi standa við ábyrgðarlaus
ummæli sín. Því miður var það ekki
gert, heldur ákveðið að þoka fram
ýmsum öðrum nauðsynjamálum eftir
því sem hægt væri miðað við að
ríkisstjórnina skorti meirihluta í neðri
deild. Fljótlega kom líka í ljós, að þótt
stjórnarandstöðuþingmenn Sjálf-
stæðisflokksins töluðu digurbarkalega
um að fella bráðabirgðalögin, þá var í
þeim mikill geigur; þeir áttuðu sig
nefnilega fljótlega á því, að slíkt
ábyrgðarleysi yrði metið að verð-
leikum af almenningi í landinu, sem
þráir nú fátt meira en sterka og ábyrga
stjórn á málum þjóðarinnar.
Andúðin á Gunnari
öllu yfirsterkari
Þegar Siggeir Björnsson, varaþing-
maður L-listamanna í Suðurlandskjör-
dæmi, kom inn á þing í hálfan mánuð
í stað Eggerts Haukdals skapaðist ný
staða í þinginu, því að Siggeir var og
er enn fylgjandi bráðabirgðalögunum
og telur hið mesta ábyrgðarleysi að
fella þau. Gunnar Thoroddsen, for-
sætisráðherra, gerði því ítrekaðar til-
raunir til þess að fá bráðabirgðalögin
afgreidd í neðri deild Alþingis á
meðan Siggeir var á þinginu. Öll
skynsemi mælti líka með því, að
stjórnarandstöðuþingmenn Sjálf-
stæðisflokksins gripu þetta tækifæri til
þess að sleppa úr þeirri klípu, sem þeir
höfðu komið sjálfum sér í með
ábyrgðarlausu hjali sínu, og var það
vilji margra þeirra að svo yrði og að
lögin yrðu afgreidd með stuðningi
Siggeirs en gegn atkvæðum stjórnar-
andstöðunnar. Forysta Sjálfstæðis-
flokksins var hins vegar heillum horfin
jafnt í þessu máli sem öðrum og kom
í veg fyrir, að bráðabirgðalögin kæmu
til afgreiðslu þennan hálfa mánuð sem
Siggeir sat á þingi. Þarna varð hatur
þessara manna á forsætisráðherra öllu
öðru yfirsterkara. Þjóðarhagur, og
jafnvel augljósir hagsmunir Sjálf-
stæðisflokksins; allt varð þetta að
víkja fyrir óvildinni á Gunnari Thor-
oddsen.
Þetta sjónarspil sjálfstæðismanna
var leikið fyrir opnum tjöldum á
Alþingi. Landsmenn hafa því getað
fylgst náið með þessum skrípaleik dag
frá degi og munu vafalaust draga sínar
ályktanir á kjördag.
Bráðabirgðalögin
afgreidd eftir helgina
Allt bendir nú til þess að
bráðabirgðalögin komi til endanlegrar
afgreiðslu í þinginu eftir helgina - á
mánudag eða síðar í vikunni. Fyrir
liggur, að Sigurlaug Bjarnadóttir, al-
þingismaður, hefur látið í ljós það álit
sitt, að það sé mjög hæpið að fella
bráðabirgðalögin. Þetta er auðvitað
skoðun margra fleiri stjórnarandstöðu-
þingmanna Sjálfstæðisflokksins, en
spurningin er, hvort Sigurlaug fylgir
þessari sannfæringu sinni eftir í verki
þegar til atkvæðagreiðslu kemur í
þinginu. Þeir eru margir sem telja að
svo muni fara.
Ef bráðabirgðalögin falla hins vegar
þá er ljóst, að störfum þessa þings
hlýtur þar með að ljúka snarlega, þar
sem þá verður óhjákvæmilegt að efna
til alþingiskosninga sem fyrst. En
jafnvel þótt þau verði samþykkt í
þinginu, þá er auðvitað augljóst, að
þingkosningar verða haldnar ekki síðar
en í lok apríl. Ný ríkisstjórn ætti þar
með að geta tekið við völdum í maí eða
júní, eftir því hversu langan tíma
stjórnarmyndunarviðræður taka.
Viðnámsaðgerða
er þörf strax
Það virðist liggja fyrir, að hvernig
svo sem mál fara á Alþingi á næstunni,
þá muni ný ríkisstjórn, sem hefur
starfhæfan meirihluta á bak við sig,
ekki geta tekið til starfa fyrr en í
maí/júní í fyrsta lagi. Einungis ábyrgð-
arlausustu stjómmálamenn geta haldið
því fram, að sá tími geti eða megi líða
án þess að gripið verði til einhverra
aðhalds- eða viðnámsaðgerða gegn
verðbólgunni. Þeir, sem halda slíku
fram, ættu að kynna sér þá greinargerð
um stöðuna í efnahagsmálum, sem
Seðlabankinn sendi frá sér á dögunum.
Þar segir um þróun efnahagsmál-
anna á liðnu ári, að „þjóðarútgjöld og
innflutningur vöru og þjónustu hafi
hvort tveggja haldist svo til óbreytt frá
árinu á undan, þrátt fyrir mikla lækkun
þjóðartekna og útflutnings. Minnk-
andi tekjur þjóðarbúsins og birgða-
söfnun komu því með fullum þunga
fram í auknum viðskiptahalla við
útlönd, sem virðist skv. bráðabirgða-
tölum hafa farið upp í um 11% af
þjóðarframleiðslu á árinu. Leiddi þessi
mikli viðskiptahalli til þess, að hlutfall
erlendra skuldá til langs tíma af
þjóðarframleiðslu jókst úr rúmum
37% í nálægt 47.5% á árinu, en
jafnframt lækkaði nettó-gjaldeyriseign
bankanna um helming.“
Um þetta segir Seðlabankinn, að
hér sé um að ræða „afar viðsjárverða
þróun fyrir efnahagslegt öryggi þjóðar-
innar“.
Um gengisþróunina á síðasta ári
segir í yfirliti Seðlabankans, að vegið
meðalgengi krónunnar hafi lækkað um
rúm 47% frá upphafi árs til ársloka,
sem samsvari tæplega 90% hækkun að
meðaltali á verði erlends gjaldeyris.
Þetta er mun meiri hækkun en inn-
lendu verðlagshækkanirnar, sem námu
rúmlega 60% á árinu. Ástæðan er
auðvitað sú, að tryggja þurfti viðun-
andi samkeppnisaðstöðu atvinnuveg-
anna við versnandi ytri aðstæður, en
afleiðingin óhjákvæmilega vaxandi
verðbólga. í þeim efnum stefnir nú að
öllu óbreyttu í yfir 70% verðbólgu
þegar á allra næstu mánuðum, að sögn
Seðlabankans.
Um horfurnar segir m.a. í yfirliti
Seðlabankans, að „þrátt fyrir aðgerðir
stjórnvalda til þessa, vantar mikið á að
efnahagsvandinn, sem magnaðist svo
mjög á síðastliðnu ári, hafi enn verið
leystur. Fari fram sem horfir verður
mjög mikill halli á viðskiptajöfnuði
einnig á þessu ári, og skuldastaðan við
útlönd mun komast á enn hættulegra
stig. Jafnframt heldur verðbólga áfram
að magnast og grafa undan fjárhags-
legu trausti og sparifjármyndun, en
háu atvinnustigi haldið uppi með
erlendri skuldasöfnun og verðbólgu-
myndandi útlánum innanlands. Við
þessum vanda verður að bregðast hið
allra fysta, því hver mánuður er dýr í
vaxandi erlendum skuldum, sem laiigan
tíma tekur að greiða niður. Megin-
markmiðið í efnahagsmálum hlýtur
því að vera að draga úr og eyða sem
fyrst viðskiptahallanum við útlönd,
sem ógnar efnahagslegu öryggi
landsmanna."
„Ef breytingar gengisins að undan-
förnu eiga að hafa tilætluð áhrif“, segir
Seðlabankinn ennfremur, „verður að
koma í veg fyrir, að þær renni óheftar
út í framleiðslukostnað og verðlag. Er
reyndar Ijóst, að lengra þarf að ganga
og stefna verður sem fyrst að gagngerri
endurskoðun hins lögboðna vísitölu-
kerfis verðlags og launa, ef komast á
út úr þeim ógöngum sem íslensk
efnahagsmál eru nú komin í“.
Það er rétt, sem hér segir, að hver
mánuður er dýr. Ef ekkert verður gert
til að draga úr verðbólguhraðanum
næstu mánuðina, þá verður vandinn
einfaldlega þeim mun erfiðari viður-
eignar loksins þegar ný stjórn með
starfhæfan meirihluta á Alþingi getur
tekið við. Þess vegna er óforsvaranlegt
að grípa ekki til lágmarks viðnámsað-
gerða þegar á næstu vikum.
Þjóðarsamstaða?
Það kemur skýrt fram í greinargerð
Seðlabankans, að efnahagsvandinn á
rætur sínar „að verulegu leyti að rekja
til mjög versnandi ytri aðstæðna á
síðastliðnu ári, einkum minnkandi
sjávarafla og söluerfiðleika á erlendum
mörkuðum. Jafnframt kom nú enn í
Ijós hve fljótt hið lögboðna vísitölu-
kerfi magnar áhrif utanaðkomandi
örðugleika og hversu varhugaverð öll
frestun nauðsynlegra gagnráðstafana
er fyrir efnahagslegt jafnvægi".
Mörgum vinnst eðlilegast að þegar
íslenskt þjóðarbú verður fyrir jafn
alvarlegum ytri áföllum og nú hefur átt
sér stað, sameinist stjórnmálamennirn-
ir um að taka á þeim vanda og leysa
hann á sem sársaukaminnstan hátt
fyrir landsmenn. Eða með öðrum
orðum að alþingismenn beiti sér fyrir
þjóðarsátt um lausn aðsteðjandi
vandamála.
Auðvitað væri eðlilegast að slíkt
samkomulag tækist, og þá fyrst nú á
næstunni um nauðsynlegustu viðnáms-
aðgerðir til að halda í horfinu fram yfir
þingkosningarnar, en síðar um róttæk-
ar sóknaraðgerðir gegn verðbólgu og
atvinnuleysi. Það hljómar kannski eins
og öfugmæli að vekja máls á slíkri
þjóðarsamstöðu einmitt þá dagana,
þegar hver höndin er upp á móti
annarri á Alþingi. En einmitt sú
sundrung hlýtur að vekja til umhugs-
unar um, að þannig gangi þetta ekki
lengur; að stjórnmálamennirnir verði
að sýna meiri ábyrgðartilfinningu,
hugsa meira um þjóðarhag en minna
um hagsmuni sjálfra sín eða flokka
sinna. Þjóðin hefur kosið þingmenn til
þess að stjórna þessu landi og ætlast
til þess að þeir geri það og jafnframt
að þeir sýni gott fordæmi samstöðunn-
ar þegar erfiðleika ber að höndum en
gangi ekki á undan í að sundra
þjóðinni á alvörutímum.
Það veit auðvitað enginn, hver
verða úrslit næstu alþingiskosninga.
Reynslan uixlanfarin ár hefur sýnt, að
þar geta orðið verulegar sveiflur. Ekki
er þó nein ástæða til að ætla, en þær
breytingar verði svo miklar, að
sköpum skipti - t.d. að einn flokkur
næði hreinum meirihluta. Slíkt er
vafalaust ekki í dæminu. Sumir þeirra
flokka, sem nú eiga þingmenn á
Alþingi, verða því að starfa saman ef
mynda á starfhæfa ríkisstjórn. En
hvaða flokkar? Það liggur síður en svo
á borðinu, að neitt tiltekið stjórnar-
munstur sé í augsýn. Þess vegna gæti
hæglega tekið við langvarandi tímabil
stjórnarmyndunarviðræðna að kosn-
ingum loknum hversu hryggilegt sem
þess er að hugsa. Nema þá að
forystumenn flokkanna sameinuðust
um að standa saman gegn efna-
hagsvandanum um einhvern tíma og
leiða þjóðina saman út úr þeim
erfiðleikum,sem aflabrestur, sölu-
tregða og óðaverbólga hefur komið
henni í.
Þetta væri að sjálfsögðu skynsamleg-
asta leiðin. Þegar vandræði steðja að
í fjölskyldu verður hún að bregðast við
þeim með því að standa saman að
lausn vandans. Annars fer illa. Og
íslenska þjóðin er aðeins eins og lítil
fjölskylda, sem hefur ekki efni á því
að standa sundruð á hættutímum.
Það er að sjálfsögðu stjórnmála-
mannanna að taka ákvarðanir í þessum
efnum þegar kosningar eru yfirstaðn-
ar, og það sem hér hefur verið sagt,
eru að sjálfsögðu aðeins mínar per-
sónulegu hugleiðingar. En það eru
margir í þessu landi, sem eru að fá sig
fullsadda af ábyrgðarleysi og lýð-v
skrumi. Haldi það harmagrín áfram
öllu lengur kann að hrikta ( stoðum
lýðræðisins, en forsendur heilbrigðs
lýðræðis eru ekki síst þær, að þjóðin
geti borið virðingu fyrir og traust til
kjörinna forystumanna sinna hvar í
flokki sem þeir standa. Sé þeirri
virðingu og því trausti glatað, þá kann
fleira að fylgja í kjölfarið.
-ESJ.
Elías Snæland Jónsson
ritstjóri
\