Tíminn - 01.12.1983, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 1983
9
Um takmörkun kjarnorku
vígbúnaðar í Evrópu
eftir Evgeni Barbukho, yfirmann APN-féttastofunnar á íslandi
■ í öllum fjölmiðlum á Vesturlöndum,
þar á meðal íslenskum var mikið rætt um
mál þau er snertu uppsetningu meðal-
drægra, bandarískra kjarnorkuvopna í
Evrópu. í þessu máli er eitt mikilvægt
atriði, sem vekur athygli. Vestr'ænir
fjölmiðlar, sem fjölluðu um gang við-
ræðnanna í Genf kusu venjulega að láta
ekki fyllilega uppskátt um afstöðu So-
vétríkjanna. Afleiðingin varð sú, að
óupplýstur lesandi fékk hlutdræga mynd
af viðræðunum og það leit út fyrir að
Sovétríkin væru „ósvcigjanleg" og
„vildu ekki semja". Þessi hugmynd er
ekki rétt.
Tvö ólík svör
Það er álit mitt, að lesandi geti ekki
annað en verið sammála þeirri rök-
semdafærslu að í Genf hefðu ekki aðeins
örlög viðræðnanna einna verið ákvörð-
uð. Hér var í raun verið að skera úr um
það, hvaða stefnu atburðarásin í Evrópu
átti að taka: Minnkandi hernaðarand-
spæni eða yrði um vaxandi andspæni að
ræða og þar með spennu og aukna hættu
á kjarnorkustyrjöld.
í Moskvu og Washington voru gefin
ólík svör við þessari spurningu.
Svar Bandaríkjamanna var þannig í
stuttu máli (til að losna við óþarfa
málskrúð) að ekki væru fyrir hendi
möguleikar á árangri af viðræðunum, að
upp yrðu settar nýjar „Pershing“ eld-
flaugar og stýriflaugar, en það sé hreint
ekki svo hættulegt fyrir Evrópu.
Sovéska forystan var ekki á sama
máli: Kæmi til uppsetningar hinna nýju
bandarísku eldflauga í Evrópu yrði það
afar óheillavænlegt skref í garð friðarins.
Öfugt við bandaríska aðila, sem voru
svartsýnir á viðræðurnar í Genf, lýsti
Júrí Andropov, leiðtogi Sovétríkjanna,
yfir því að fyrir hendi væri leið til að
komast út úr þeim ógöngum, sem við-
ræðurnar í Genf væru í. Það þyrfti
aðeins að fara þá leið. Ef Bandaríkin
sýndu vilja til að komast að samkomu-
lagi, sem báðir aðilar gætu sætt sig við,
þyrfti ekki mikinn tíma til að gera
samkomulagið.
Hvað hafa tveggja ára
samningaviðræður í
Genf leitt í Ijós?
Það má slá því föstu, að tveggja ára
samningaviðræður hafa leitt í ljós, að
Sovétríkin voru reiðubúin til að fallast á
djarfar lausnir til þess að bægja kjarn-
orkuhættunni frá Evrópu, efla öryggi í
átfuni og heiminum öllum. Það er ljóst,
aö slíkar lausnir verða og eiga að
byggjast á reglunni um jöfnuð og jafnt
öryggi. Hér langar mig að koma fram
með nokkrar staðreyndir.
Sovétríkin, sem eru fylgjandi raun-
hæfri og réttlátri lausn, leggja til að í
Evrópu verði kjarnorkuvopnum alger-
lega útrýmt, bæði taktískum, svo og
meðaldrægum. Þessi tillaga, sem Was-
hington vildi ekki ræða, er enn í gildi.
Sem sagt, bandarísku aðilarnir voru
ekki reiðubúnir til að fallast á róttæka
lausn málsins. Hvað gera Sovétríkin?
Þau leggja fram drög að annarri lausn:
Að skera niður um þriðjung þann kjam-
orkubúnað sem fyrir er, og skilja eftir
300 eldflaugar og flugvélar hjá hvorum
aðila um sig. Einnig væri gert ráð fyrir
framkvæmd ráðstafana, sem leiddu til
jöfnuðar, en á lægra stigi.
Hvað gerðu bandarískir aðilar? Þeir
sýndu reglunni um jöfnuð og jafnt
öryggi fulla fyrirlitningu. Aðalatriðið
var að gerðar yrðu samþykktir, sem
gæfu Bandaríkjunum og bandamönnum
þeirra einhliða hernaðaryfirburði. Hvert
er markmiðið? Féllust Sovétríkin á
tillögur Bandaríkjanna, sem væri þeim í
óhag, tryggði það yfirburði Bandaríkj-
amanna við samningaborðið og ef þau
höfnuðu henni, mætti nota það til að
sanna að „Rússar vildu ekki samkomu-
lag“ og réttlæta þá uppsetningu Persh-
ing-2 eldflauganna og stýriflauganna í
Evrópu. Eins og sagt er, er hér ekki um
svo flókið bragð að ræða. En engu að
síður tókst vel með það á Vesturlöndum
að vissu leyti. Morgunblaðið ásakaði
Rússa oft um „ósveigjanleika og samn-
ingstregðu" þegar Genfar-viðræðurnar
bar á góma. Mér virðist sem ég verði að
gera ljósa grein fyrir afstöðu beggja
aðila á viðræðunum, svo að ég falli ekki
í sömu gryfju. Hér er ekki hægt annað
en að minnast á tvö atriði, sem skilgreina
hlutfall meðaldrægs vígbúnaðar.
í fyrsta lagi standa tvö hernaðarbanda-
lög hvort gegn öðru í Evrópu: Varsjár-
bandalagið og NATO. Af hálfu Varsjár-
bandalagsins eru það aðeins Sovétríkin,
sem hafa yfir kjamorkuvopnum að ráða,
en af hálfu NATO eru það England og
Frakkland, auk Bandaríkjanna.
I öðru lagi eru það ekki aðeins eld-
flaugar, sem tilheyra meðaldrægum
vopnum, heldur einnig flugvélar, sem
bera kjarnorkuvopn, sem eru meðal-
dræg.
Áður en hafin var uppsetning banda-
rísku eldflauganna á Bretlandi, Vestur-
Þýskalandi og Italíu, áttu Sovétríkin í
Evrópuhluta lands síns 938 meðaldrægra
burðarpalla. NATO átti 857.
Þar er um að ræða eldflaugar Bret-
lands og Frakklands, svo og bandarískar
og franskar meðaldrægar flugvélar.
Hvað áhrærir burðarpalla, þá var um
smávægis yfirburði af hálfu Sovétríkjanna
að ræða, en hvað varðar hleðslur, sem
hitta skotmarkið, voru yfirbuiðir NATO
1.4 á móti 1 hjá Sovétríkjunum. Sovét-
ríkin eiga fleiri eldflaugar, en NATO 1.5
sinnum fleiri flugvélar. Óhlutdrægt mat
á þessum þáttum gerir kleift að tala um
gróft jafnvægi. Þessu jafnvægi vildu
Bandaríkin raska, (og röskuðu því að
lokum, aths. höfundar).
Um nokkrar tillögur
Reagans, forseta
Auðvitað hafa lesendur heyrt um
„núll-lausnina“, „bráðabirgða-afbrigð-
ið“ og svokallaðar „nýjar tillögur", sem
Reagan setti fram þann 26. september
sl. í nokkrum greinum í íslenskum
dagblöðum voru þessar tillögur settar
fram sem leið til lausnar á viðræðunum
í Genf. Er því svo varið?
„NúU-lausn“ Reagans gerði ráð fyrir
því að Sovétríkin eyðilegðu allar með-
aldrægar eldflaugar sínar í Evrópu.
NATO mundi ekki fækka neitt hjá sér:
hvorki eldflaugum né flugvélum. Fyrir
bandaríska aðila væri hér raunverulega
um núll að ræða, hvað niðurskurð
varðar. En fyrir Sovétríkin er hér að
ræða einhliðaákvörðun, sem ekki er
hægt að fallast á.
„Bráðabirgða-afbrigðið“ gerði ráð
fyrir að Sovéfríkin skildu eftir í Evrópu-
hluta lands síns eins margar meðal-
drægar eldflaugar og Bandaríkin setja
þar upp. Bandarískar meðaldrægar
sprengjuflugvélar yrðu ekki teknar með
inn í samkomulagið og heldur ekki
samsvarandi kjarnorkustyrkur Breta og
Frakka. í raun væri hér verið að bæta við
strategískan styrk Bandaríkjanna. Með-
an nýjar bandarískareldflaugargeta náð
til skotmarka langt inn á landsvæði
Sovétríkjanna, geta sovéskar meðal-
drægar eldflaugar, svo að ekki sé talað
um meðaldrægarsprengjuflugvélar, ekki
náð inn á landsvæði Bandaríkjanna.
„Nýjar tillögur“, sem Reagan setti
fram þann 26. september sl. breyta ekki
eðli bandarískrar afstöðu til meðaldrægs
kjarnorkubúnaðar í Evrópu. Fyrst og
fremst er það vegna þess að þær byggjast
á löngun til að koma fyrir nýjum eld-
flaugum í Evrópu, tilraun til að taka
breskan og franskan kjarnorkustyrk út
úr heildarjafnvæginu, (það mætti halda
að breskum og frönskum eldflaugum
sé beint gegn Falklandseyjum eða Sa-
hara, en ekki gegn Sovétríkjunum).
Aðrar tillögur bandaríska forsetans
eru sams konar að eðli til, (þ.e. hvað
áhrærir lönguna til að raska jafnvæginu
í Evrópu í eigin þágu).
Allt, sem hér er sagt að ofan, virðist
bera vott einum hlut, - því að Bandarík-
in vilja ekki fara eftir reglunni um jöfnuð
og jafnt öryggi þegar leysa á vandann,
(en hvernig er hægt að taka þátt í
viðræðum á annan hátt?).
Sovétríkin leitast við að
koma viðræðunum úr
klemmu
Einmitt þannig má lýsa svörum Júrí
Andropovs við spurningum dagblaðsins
„Prövdu“ (27. október sl.) þar sem hann
kom fram með nýjar og merkar tillögur.
Hér á eftir eru þrjár þessara tillagna.
1. Sovétríkin lýsa sig reiðubúin til að
skilja eftir 140 SS-20 eldflaugar sem
mótvægi við 162 eldflaugar Breta og
Frakka, ef næðist samkomulag um
kjarnaodda. Sovésku eldflaugarnar væru
mótvægi við aðeins eldflaugar Breta og
Frakka. Hvað varðar sovéskarog banda-
rískar eldflaugar, þá væri hér um sanna
núll-lausn að ræða.
2. Eins og kunnugt hafa Sovétríkin
þegar lýst yfir, að eldflaugar, sem á að
taka niður, verða ekki fluttar til austur-
hluta landsins, hcldur eyðilagðar. Auk
þess má taka fram, að á þeim tíma, sem
samningaviðræður hafa átt sér stað í
Genf, hafa Sove'fríkin þegar tekið niður
nokkra tugi meðaldrægra eldflauga í
Evrópu. Búið er að taka algerlega niður
allar eldflaugar af gerðinni SS-5, sem eru
jafndrægar SS-20 eldflaugunum, en fóru
langt fram úr þeim hvað hleðslur varð:
aði. Ný tillaga af hálfu Sovéfríkjanna
gerir ráð fyrir að hætt verði að setja upp
nýjar SS-20 eldflaugar í austurhéruðum
Sove'fríkjanna - að því tilskyldu að náist
samkomulag um takmörkun kjarnorku-
vígbúnaðar í Evrópu og hið strategíska
ástand haldist óbreytt.
3. Sovétríkin eru reiðubúin til að taka
skref til móts við bandaríska aðila -
samþykkja að skoða það að um fleiri
flugvélar, sem bera kjarnorkuvopn,
verði að ræða. Það verður að segjast, að
þetta er ekki létt skref fyrir Sovétríkin.
Bandarískar meðaldrægar sprengjuflug-
vélar geta náð til skotmarka á stórum
hluta landsvæðis Sovétríkjanna, en á
sama fima getur engin sovésk meðaldræg
sprengjuflugvél náð til bandarísks land-
svæðis.
Eins og lesandinn sér, er afstaða
Sovétríkjanna Ijós: Engar nýjar eld-
flaugar í Evrópu, fækkun í vopnabúrum.
I London, Bonn og
Róm var tekin
ákvörðun við upp-
setningu eldflauganna
Meiri hluti þessarar greinar, sem þið
lesið núna var afhent ritstjórn dagblaðs-
ins „Tírninn" 22. nóvember sl. En næsta
dag var kunngerð ákvörðun ríkisstjórna
Bretlands, Vestur-Þýskalands og Ítalíu
að setja upp bandarískar meðaldrægar
eldflaugar á landsvæði þessara landa.
Þess vegna áleit greinarhöfundur mikil-
vægt að gera endurbætur á grein sinni og
bæta við hana.
Eftir að ákvörðun þessi var kunngerð,
sendi Júrí Andropov, aðalritari mið-
stjórnar KFS og forseti forsætisnefndar
Æðsta ráðs Sovétríkjanna frá sér yfirlýs-
ingu þann 24. nóvember, þar sem hann
lagði áherslu á, að „með uppsetningu
bandarísku eldflauganna í Evrópu, yxi
ekki öryggi Evrópu, heldur hættan á því
að Bandaríkin drægju þjóðir Evrópu inn
í hörmungar.“
Síðar segir í yfirlýsingu Júrí Androp-
ovs:
„Eftir að hafa vegið og metið allt
ástandið, sem skapast hefur, hafa
Sovétríkin samþykkt eftirfarandi
ákvörðun:
I fyrsta lagi. Þarsem Bandaríkin hafa
komið í vcg fyrir að mögulegt sé að
komast að samkomulagi í Genf um
takmörkun kjarnorkuvígbúnaðar í
Evrópu, sem báðir aðilar gætu sætt sig
við, þannig að áframhald þeirra við-
ræðna yrði aðeins yfirskin, sem Banda-
ríkin og önnur NATO-ríki gætu notað
til að grafa undan öryggi í Evrópu og
öllum heiminum, líta Sovétríkin svo á,
að áframhaldandi þátttaka þeirra í við-
ræðunum sé ómöguleg.
í öðru lagi. Sovétríkin aflýsa einhliða
ákvörðunum sínum, sem þau höfðu
áður samþykkt til að skapa hagstæðara
andrúmsloft fyrir viðræðurnar. Þannig
hafa þau aflýst því, að stöðvuð yrði
uppsetning meðaldrægra kjarnorkueld-
flauga í Evrópu hluta Sovétríkjanna.
í þriðja lagi. Samkomulag hefur verið
gert við ríkisstjórnir Þýska Alþýöulýð .-
veldisins og Tékkóslóvakíu um að undir-
búningsstarfi því, sem boðað hefur
verið og er þegar hafið undir uppsetn-
ingu meðaldrægra eldflauga í þessum
löndum, verði hraðað.
í fjórða lagi. Þar sem uppsetning
eldflauga Bandaríkjanna í Evrópu skap-
ar aukna hættu fyrir Sovétríkin, munu
þau haga uppsetningu samsvarandi eld-
tlaugakerfa sinna með nákvæmu tilliti til
aðstæðna á höfum og hafsvæðum. Að
eðli til verða þessi vopnakerfi okkar í
samræmi við þá ógnun, sem bandarísku
eldflaugarnar, sem beint er að okkur og
bandamönnum okkar, frá ríkjum Vest-
ur-Evrópu, búa okkur. '
Það þarf ekki að taka það fram, að til
annarra ráða verður einnig gripiö til að
tryggja öryggi Sovétríkjanna og annarra
sósíalískra ríkja.“
Svarráðstafanir þær, sem Sovétríkin
grípa til.'eru nauðsynlegar og beinast að
því að leyfa ekki að jafnvægi á sviði
hernaðar verði raskað.
„Ef Bandaríkin og önnur NATO-ríki
sýna vilja á því að snúa atburðarásinni í
það horf, sem hún var fyrir uppsetningu
bandarísku eldflauganna í Evrópu, eru
Sovétríkin að sjálfsögðu einnig reiðubú-
in til þess. Þá myndu fyrri tillögur
varðandi takmörkun og niðurskurð
kjarnorkuvígbúnaðar í Evrópu öðlast
gildi á ný. í því tilfelli, þ.e. ef komiðyrði
aftur á fyrra ástandi, tækju aftur gildi
einhliða skuldbindingar Sovétríkjanna
á þessu sviði," segir enn fremur í
upplýsingunni.
Júrí Andropov lagði sérlega áherslu á
það, að „Sovétríkin lýstu því yfir af
fullum þrótti og án nokkurra undan-
bragða, að þau myndu halda fast við
stefnu sína að stöðva vígbúnaðarkapp-
• hlaupið, fyrst og fremst vígbúnaðar-
kapphlaupið og að lokum bægja hætt-
unni á kjarnorkustyrjöld fyllilcga frá.“
Þegar sovéski leiðtoginn fjallaði um
vandamál varðandi Evrópu, sagði hann
að „Sovétríkin væru sem áður fylgjandi
hinni róttækustu lausn varðandi kjarn-
orkuvígbúnað í Evrópu. Þau endurtaka
tilllögur sínar um að losa Evrópu við
kjarnorkuvopn, bæði meðaldræg og
hefðbundin."
í yfirlýsingunni segir ennfremur:
„Sovéskir ráðamenn heita á ráðamenn í
Bandaríkjunum og ríkjum Vestur-
Evrópu til að vega og meta enn einu
sinni allar afleiðingar, sem uppsetning
nýrra, bandarískra kjarnorkueldflauga í
Vestur-Evrópu getur haft fyrir þessar
þjóðir og mannkynið allt.“
Evgeni Barbukho,
yflrmaður APN-fréttastofunnar á
Islandi.
1983 To be reduced to 1983 "ZeroOption" "Interim Proposal" 1983 With new US missiles
300 units on each side deployed
| | USSR
□ NATO IUSA. UK, Ftancel
■ Úr bókinni: „Disarmament: Who against?“ (Military Publishing House, Moscow, 1983). (Jafnvægi það sem kemur
fram á þessum uppdrætti, raskast nú vegna uppsetningar bandarísku eldflauganna í V-Evrópu, aths. greinarhöf.).