Tíminn - 26.03.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
llilllllllllllllllllHllllll VETTVANGUR
Inngangur
Fyrir nokkru átti undirritaður þess
kosta að flytja á Alþingi svofellda
tillögu til þingsályktunar:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að gera Safnahúsið við
Hverfisgötu íReykjavik að dómhúsi
fyrir Hæstarétt Islands er starfsemi
Landsbókasafns og Þjóðskjaíasafns
flyst úr húsinu.
Alþingi felur ríkisstjórninni jafn-
framt að hefja sem fyrst undirbúning
að nauðsynlegum breytingum á hús-
inu svo að það fái þjónað sem best
hlutverki sínu sem dómhús Hæsta-
réttar íslands. “
Fyrir liggur að Þjóðskjalasafn flyt-
ur innan tíðar úr Safnahúsinu við
Hverfisgötu í húsakynni Mjólkur-
samsölunnar að Laugavegi 162 í
Reykjavík, sem núverandi
menntamálaráðherra hefur haft for-
göngu um kaup á af stórhug og
framsýni. Einnig er Ijóst að Lands-
bókasafnið flytur áður en langt um
líður í Þjóðarbókhlöðuna, þó að
fyrirsjáanleg sé nokkur bið þar á,
vonandi þó ekki nema 2-3 ár í mesta
Iagi. Enn hefur ekki verið tekin
ákvörðun um framtíðarnotkun þessa
virðulega og merka húss sem ég
hygg að hæfi Hæstarétti íslands vel.
Því er þessi tillaga flutt.
Núverandi húsnæði
Hæstaréttar íslands
Hæstiréttur íslands hefur lengi
búið við alls ófullnægjandi húsakost
og aðbúnað. Er vinnuaðstaða dóm-
ara og starfsfólks vægast sagt slæm
og langt frá því að teljast boðleg
æðsta dómstól réttarríkis. Dómsalur
rcttarins er að vísu ágætur en öll
önnur aðstaða til lítillækkunar,
hvort heldur eru skrifstofur dómara
og annars starfsfólks, skjalageymsl-
ur eða annað. Er hreint með ólíkind-
um hversu þröngur húsakostur
Hæstaréttar er og kotlegur á allan
hátt. Fullyrði ég að ekkert ráðuneyta
stjórnarráðsins búi við jafn slæman
húsakost og aðbúnað, þó að á þeim
vettvangi sé oft kvartað. Hvet ég þá
sem um þetta efast að kynna sér
þessi mál af eigin raun. Hefur oft
verið bent á laka aðstöðu dómsins
hvað snertir mannafla, húsnæði,
vinnuaðstöðu og nútíma tækjakost.
Á sumar ábendingar um mannafla
hefur verið hlýtt en aðrar alls ekki.
Þannig hafa störf Hæstaréttar ís-
lands gengið betur á seinni árum
eftir fjölgun dómara og starfsliðs.
Þrengsli og slæmur aðbúnaður hefur
hins vegar stöðugt aukist.
Ber að hafa í huga í þessu sam-
bandi að dómsvaldið er einn af
þremur hyrningarsteinum íslenskrar
stjórnskipunar ásamt löggjafarvaldi
og framkvæmdavaldi. Að öllum
þessum þáttum verður að huga vel.
Til umræðu eru nú framtíðarhús-
næðismál Alþingis og stöðugt er
verið að bregðast við húsnæðismál-
um einstakra þátta framkvæmda-
valdsins. Þætti dómsvaldsins hefur
hins vegar verið illa sinnt í gegnum
árin. Er skemmst að minnast ályktun-
ar Alþingis frá 29. apríl 1977 um
undirbúning að byggingu dómhúss
yfir héraðsdómstólana í Reykjavík,
rannsóknarlögreglu ríkisins og
embætti ríkissaksóknara. Engan
árangur þeirrar samþykktar sjáum
við enn hvað varðar héraðsdóm-
stólana, nú tæpum 9 árum síðar.
Ein af grundvallarforsendum þess
að dómstóll vinni á skjótan, skilvirk-
an og skipulegan hátt er að hann búi
við góð starfsskilyrði og gott
húsnæði. 1 flestum ef ekki öllum
menningarríkjum er æðstu dómstól-
um sýnd sú virðing að búa sem best
að þeim í hvívetna. Mætti hér nefna
mörg dæmi um virðuleg og glæsileg
dómhús á Norðurlöndum, í Evrópu,
Bandaríkjunum, Kanada og víðar.
Er tillaga sú sem hér um ræðir skref
í þá átt að koma húsnæðismálum og
annarri starfsaðstöðu Hæstaréttar
íslands í það horf er honum sæmir
og í þá umgjörð er æðsti dómstóll
ríkisins á skilið. Er víst að Safnahús-
ið við Hverfisgötu í Reykjavík upp-
fyllir þessar kröfur.
Safnahúsið
Saga Safnahússins er samtengd
sögu og menningu þjóðarinnar. Er
bygging hússins nátengd upphafs-
skeiði innlendrar landsstjórnar eftir
síðustu aldamót. Má því segja að
Miðvikudagur 26. mars 1986
Safnahúsið við Hverfisgötu.
Tímamynd Sverrir
Jón Sveinsson:
Safnahúsið verði dóm-
hús Hæstaréttar íslands
húsið sem slíkt beri glöggt merki um
innlent framtak og þá reisn er ís-
lenska þjóðin þráði og stefndi að á
fyrstu árunum eftir aldamótin síð-
ustu.
Er hornsteinn var lagður að hús-
inu sunnudaginn 23. september 1906
á ártíðardegi Snorrá Sturlusonar
hafði Hannes Hafstein ráðhera m.a.
þetta að segja um byggingu hússins:
„Samkvæmt gamalli venju verður
lögð niður i grundvöll hússins skýrsla
um byggingu þess. Hún er rituð á
bókfell, sem ásamt gildandi banka-
seðlum og póstmerkjum verður sett
í loftþjett blýhylki, og hljóðar
þannig:
Hús þetta er byggt handa lands-
bókasafni og landsskjalasafni ís-
lands samkvæmt lögum um stofnun
byggingarsjóðs og byggingu opin-
berra bygginga, staðfestum 20. dag'
októbermánaðar 1905 og er hyrning-
ársteinninn lagður á dánarafmæli
Snorra Sturlusonar 23. september-
mánaðar 1906, á fyrsta ríkisstjórnar-
ári Fredriks konungs hinn 8. - Ráð-
herra Hannes Hafstein. - Landritari
Klemens Jónsson. - Forsetar Alþingis
Eiríkur Briem, Júlús Hafsteen,
Magnús Stephensen. - Byggingar-
nefnd kosin af Alþingi: Guðmundur
Björnsson. Jón Jakobsson, Tryggvi
Gunnarsson. - Teikning gerð af
Magdalh Nielsen byggingarmeistara.
- Verkið framkvæmt 'af Félaginu
Völundur - LJmsjónarmaður við
bygginguna F. Kjörboe bygginga-
meistari. - Bókavörður landsbóka-
safns settu Jón Jakobsson - Skjala-
vörður landsskjalasafnsins Dr. Jón
Þorkelsson. - Ætlast er til að aukið
sé við bygginguna eftirþörfum síðar.
- Mennt er máttur. “
Var húsið tekið í notkun 1908 en
þann 28. mars 1909 er húsnæðið var
formlega að fullu tilbúið til afnota
sagði Jón landsbókavörður Jakobs-
son meðal annars í ræðu:
„Að síðustu skal ég taka það
fram, að bygging þessi markar nýtt
tímabil í byggingarsögu íslands:
gleðilegt aðgeta sagt það, að vegleg-
asta og vandaðasta steinhús þessa
lands er byggt eingöngu afíslending-
um, undir forsjá íslenskra manna:
því nær hvert handtak er íslenskt á
Fyrri hluti
húsi og munum. - Vonandi að
landsjóður hætti að byggja nokkra
opinbera byggingu úr tré. “
Svo sem fram kemur hér á undan
hefur verið vandað til hússins á allan
hátt og þjóðin lagt metnað sinn í að
gera það sem best úr garði. Er húsið
byggt af mikilli fyrirhyggju og mynd-
arskap, reisn og virðuleik.
Nýtingí þágu Hæsta-
réttar íslands
Undrun sætir hversu vel Safnahús-
ið virðist geta þjónað kröfum Hæsta-
réttar hvað innra skipulag og alla
hönnun snertir.
Stærsti salur hússins, núverandi
lestrarsalur Landsbókasafns hentar
einkar vel sem aðaldómsalur með
möguleikum á aðstöðu fyrir dómara,
ritara, málflutningsmenn og síðast
en ekki síst góðri aðstöðu og nægu
rými fyrir áhugasama áheyrendur,
laganema og almenning. Skiptir hið
síðasttalda ekki litlu máli í opnu
lýðræðisþjóðfélagi. Öllu þessu má
koma fyrir án verulegra breytinga.
Þá getur t.d. lestrarsalur Þjóð-
skjalasafns komið að góðum notum
sem vinnuherbergi dómara og ýmsir
möguleikar eru á að vera með annan
minni dómsal en aðalsalinn vegna
deildaskiptingar Hæstaréttar nú.
Nauðsynlegt er einnig fyrir Hæsta-
rétt að hafa í sinni umsjá fullkomið
og aðgengilegt lagabókasafn, en
forsenda góðra dóma er m.a. að
dómarar eigi þess kost að afla sér
upplýsinga og fróðleiks á auðveldan
hátt af lagabókum og úr dómasöfn-
um innlendum sem erlendum. Ýmsir
möguleikar eru á að koma slíku
safni fyrir með góðu og viðunandi
móti á einum stað. Má m.a. nota
innréttingar hússins í þessu skyni.
Annarri aðstöðu réttarins er jafn-
framt unnt að koma í gott horf, svo
sem skrifstofum dómara, ritara og
annars starfslið auk almennrar skrif-
stofuaðstöðu og afgreiðslu, sem
nauðsynlegt er hverjum dómstól.
Loks er þess að geta að skjala-
geymslur eru í húsinu nægar. Er
brýnt fyrir Hæstarétt að hafa yfirráð
yfir geymslum vegna málsskjala
réttarins sem nauðsynlegt er að varð-
veita. Þá þarf rétturinn á aðstöðu að
halda til útgáfu Hæstaréttardóma,
vinnslu þeirra, geymslu og dreifingu.
Breytingar-
Friðun hússins
Ljóst er að gera þarf á húsinu
nokkrar breytingar innandyra eða
öllu heldur endurbætur og lagfæring-
ar fremur en breytingar, vegna starf-
semi dómsins. Breytingar þær sem
hér um ræðir eru af þeim, sem
skoðað hafa húsakynnin taldar
óverulegar enda verður að gæta þess
vel að húsið haldi sem best upp-
haflegri gerð jafnt innan dyra sem
utan.
Húsið er friðað svokallaðri A-frið-
un skv. þjóðminjalögum nr. 52 frá
1969 með ráðherrabréfi dagsettu 14.
desember 1973. Skv. þessu er húsið
friðað í heild og allar breytingar á
því óheimilar nema samþykki hús-
friðunarnefndar komi til. Húsið get-
ur því ekki nýst nema vissum stofn-
unum í þjóðfélaginu. Stendur húsið
að mínu mati næst Hæstarétti íslands
hvað notkun snertir enda mjög litlu
sem hreyfa þarf innan dyra til að
þjóna kröfum réttarins. Utandyra
þarf engu að breyta. Virðist húsið í
mörgum tilvikum nánast sniðið að
þörfum Hæstaréttar, þó að það hafi
í upphafi verið byggt fyrir allt aðra
starfsemi.