Tíminn - 19.11.1988, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 19. nóvember 1988
Árangur næst ekki
nema með samvinnu
Ræöa Halldórs Ásgrímssonar, sjávarútvegsráðherra á aðalfundi L.Í.Ú.
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra.
Á árinu 1983 blöstu við miklir erfiðleikar í sjávarút-
vegi sem taka þurfti á af fullri einurð. Skuldir útgerðar-
innar voru gífurlegar, vanskil mikil og fiskistofnar í
lægð. Brugðist var við þessum vanda með ýmsum
hætti, svo sem breyttri fiskveiðistefnu, umfangsmikilli
fjárhagslegri endurskipulagningu í útgerð, vaxtaaf-
slætti, lækkun opinberra gjalda o.fl. Mótun fiskveiði-
stefnunnar hefur án efa verið erfiðasta og viðkvæm-
asta verkefnið á því tímabili sem síðan er liðið.
Fiskveiðistjórnunin hefur nú sannað gildi sitt og
ótvírætt leitt til minnkandi útgerðarkostnaðar og
bættrar aflameðferðar.
Undanfarnar vikur hefur verið
leitast við að leysa vanda fisk-
vinnslunnar um stundarsakir með
svipuðum hætti og gert var í útgerð
á árunum 1984-1985. Þessar ráð-
stafanir duga skammt nema til
komi bætt rekstrarskilyrði, annað
hvort í formi hækkaðs verðs á
afurðum eða lækkun kostnaðar.
Aðstæður í dag eru ekki þær sömu
og áður. Þjóðfélagið hefur tekið
miklum breytingum og er orðið til
muna flóknara. Stjórnvöld hafa
ekki sömu möguleika til að grípa
inn í og leysa vanda útflutningsat-
vinnugreina og fyrr. Ekki má held-
ur búast við samsvarandi búhnykk
fyrir fiskvinnsluna og fyigdi vax-
andi úthafsrækjuveiðum fyrir út-
gerðina. Skipulagsbreytingar í
vinnslu, sem nú eiga sér stað,
munu ekki hafa jafn mikil áhrif og
breytt fiskveiðistjórn hefur haft á
afkomu útgerðar á liðnum árum.
Síðast en ekki síst er ekki að vænta
aukins afla á næstu árum eins og
varð á tímabilinu 1984-1987. Eftir
sem áður verðum við að horfast í
augu við raunveruleikann og taka
ákvarðanir sem tryggja áframhald-
andi útflutning fiskafurða á grund-
velli þeirra forsendna sem fyrir
1‘ggja.
Ástand fiskistofna og
stærð fiskiskipaflotans
Á þriðjudaginn var gaf ráðu-
neytið út reglugerð um aflamark
helstu botnfisktegunda fyrir næsta
ár. Gert er ráð fyrir því að viðmið-
unarafli verði sem hérsegir: Þorsk-
ur 285 þúsund lestir, karfi 77
þúsund lestir, ýsa 65 þúsund lestir,
ufsi 80 þúsund lestir og grálúða 30
þúsund lestir. Aflamark í þorski og
karfa þarf því að lækka um u.þ.b.
10% frá því sem var í ár. Jafnframt
verður aflamark í grálúðu lækkað
a.m.k. um 8% og gert er ráð fyrir
að í reglugerð um botnfiskveiðar
1989 verði sett hámark á grálúðu-
afla þeirra togara sem vélja sóknar-
mark. Ekki virðist mögulegt að
hafa þetta hámark yfir 400-500
lestir. Aflamark í ýsu og ufsa
verður óbreytt.
Margir aðilar í sjávarútvegi hafa
lýst sig reiðubúna til að fylgja
tillögum Hafrannsóknarstofnunar
til hins ýtrasta á næsta ári. Stofnun-
in hefur lagt til að árlegur þorskafli
verði 300 þúsund lestir á árunum
1989 og 1990 en sá viðmiðunarafli
sem ákveðinn er í reglugerðinni
leiðir til að þorskafli ársins 1989
verður u.þ.b. 325 þúsund lestir.
Staða þjóðarbúsins er nú með
þeim hætti, að illmögulegt er að
leggja til að þorskafli minnki í
einum áfanga um 20%, eins og
felst í tillögum fiskifræðinga.
Aflahorfur á næstu árum gefa
ekkert tilefni til að endurbyggja
eða stækka fiskiskipaflotann frá
því sem nú er. Alger óþarfi er að
byggja ný skip á næstu árum og
næsta víst að einhver þeirra nýju
skipa sem bæst hafa í flota okkar á
síðustu árum verði til sölu innan
skamms. Á undanförnum árum
hafa lánastofnanir ekki gert nægi-
legar kröfur um eiginfjárstöðu við
lánveitingar til endurnýjunar skipa
þrátt fyrir tilmæli þar um. Forsend-
ur fyrir frekari lánveitingum vegna
nýrra skipa eða verulegra endur-
bóta á eldri skipum eru nú
brostnar.
Á næstu mánuðum verða menn
að beita sér af fullri hörku við að
draga úr kostnaði. Búast má við að
útgerðarfyrirtæki, sem hafa fleiri
en eitt skip í rekstri, sameini veiði-
heimildir og útgerðir skipa samein-
ist í ríkari mæli. Þess þarf þó að
gæta, að slíkar ráðstafanir leiði
ekki til aukinnar sóknar í smærri
fisk. Þá verður að virða þá sérstöðu
sem sum byggðarlög búa við. Svip-
uð sjónarmið eiga við um fisk-
vinnslufyrirtæki. Vandamál þeirra
verða ekki leyst nema með lækkun
kostnaðar, aukinni samvinnu og
sérhæfingu. Það er auðsætt að
menn verða að einbeita sér að
þessu verkefni og víkja til hliðar
veigaminni sjónarmiðum. Þegar
sverfir að í aflabrögðum er brýnna
en nokkru sinni fyrr að auka verð-
mætasköpun og ráðstafa aflanum
með heildarhagsmuni að leiðar-
ljósi.
Því hefur verið haldið fram á
opinberum vettvangi, að stórum
hluta aflans sé hent fyrir borð, og
stórkostlegt smáfiskadráp sé
stundað. Avallt heyrast slíkar full-
yrðingar en í lengstu lög ber að
treysta útgerðarmönnum og sjó-
mönnum því þeir hafa sjálfir
mestra hagsmuna að gæta. Það
skýtur hins vegar skökku við að
sumir togarar veiða aldrei neinn
undirmálsfisk á meðan aðrir veiða
árlega nokkur hundruð lestir. Þetta
fær ekki staðist og því verður að
auka eftirlit og herða viðurlög við
hugsanlegum brotum, m.a. með
sviptingu veiðileyfa.
Áhyggjuefni er hve meðalþyngd
þorskaflans er lág. Sú gagnrýni
hefur heyrst að hér sé um að kenna
þeim aðferðum sem við beitum við
fiskveiðistjórn. Þær leiði til rangrar
nýtingar fiskistofnanna. Engin
haidbær rök hafa verið færð fyrir
skoðunum af þessu tagi. Nær liggur
að álykta að röng samsetning
flotans, of mikill heildarafli á liðn-
um árum og miklar sveiflur í nýlið-
un þorskstofnsins valdi því að veið-
in beinist nú fyrst og fremst að
tveimur ungum þorskárgöngum.
Tvímælalaust ber að stefna að því
að veiðar úr fiskistofnunum byggist
á sem flestum árgöngum. Með því
næst hámarksafrakstur og forðast
má aflasveiflur. í þessu skyni ber
að beita öllum ráðum til að koma
í veg fyrir smáfiskadráp. Jafnframt
verðum við að kanna með hverjum
hætti megi beina fyrirsjáanlegum
samdrætti í stærð fiskiskipaflotans
að þeim hluta hans sem mest veiðir
af smærri fiski.
Ráðstöfun afla
a) ÚHlutningur á óunnum fiski.
Stjórnvöldum ber skylda til að
hafa eftirlit með og stjórna nýtingu
fiskveiðiauðlindarinnar. Mikilvægt
er að afrakstursgeta hennar sé nýtt
á sem hagkvæmastan hátt á hverj-
um tíma. Það er þó ekki einvörð-
ungu nægilegt að ná aflanum held-
ur varðar mestu að koma honum í
hendur þeirra kaupenda sem vilja
greiða hæsta verð fyrir vöruna.
Um þetta ættu allir að vera sam-
mála. Öll skref framleiðslunnar -
allt frá veiðum og vinnslu - til sölu
afurðanna hljóta að taka mið af
markaðnum á hverjum tíma. í því
sambandi má það aldrei gleymast
að við getum með frumkvæði,
samstarfi og skipulagi haft veruleg
áhrif á markaðinn.
Á þingum ykkar undanfarin ár
hef ég látið í ljós áhyggjur mínar
yfir vaxandi útflutningi á ísfiski.
Allir geta verið sammála um að
nýta beri þessa markaði á skynsam-
legan hátt. Hins vegar getur taum-
laus útflutningur leitt til mikils
skaða - bæði fyrir útvegsmenn og
sjómenn. Auðsætt er að íslending-
ar munu ekki geta sett sitt mikla
magn sjávarafurða óunnið á
markað. Það væri álíka og stærstu
appelsínuframleiðendur kæmu öll-
um sínum afurðum ferskum á
ávaxtamarkað - í stað þess að
vinna hluta þeirra í safa og aðrar
vörur með mikið geymsluþol.
Frysting, söltun og hersla eru enn
einu leiðirnar til að stýra birgða-
haldi og sölu fiskafurða á fjarlæga
markaði, svo unnt sé á skipulegan
hátt, að mæta eftirspurn og hafa
áhrif á verðþróun. í því sambandi
verður að hafa í huga að kvótakerfi
við stjórn fiskveiða byggir á þeirri
forsendu að útvegsmönnum og
sjómönnum eru fengnar í hendur
ákveðnar heimildir því þeim sé
best treystandi til að tryggja há-
marksafrakstur af fiskveiðum.
Stundarhagsmunir útvegsmanna
og sjómanna geta hins vegar stang-
ast á við hagsmuni þjóðarinnar en
þegar til lengri tíma er litið fara
þessir hagsmunir saman.
Við mótun fiskveiðistefnunnar á
síðasta hausti gerði ráðuneytið til-
lögu um hækkun álags vegna út-
flutnings á ísfiski úr 10% í 25%.
Þessi tillaga mætti andstöðu og fór
svo að álagið hækkaði einungis í
15%. Reynslan hefur hins vegar
sýnt að rétt hefði verið að fallast á
tillögur ráðuneytisins. Síðasta
sumar var mörgum farið að of-
bjóða útflutningur á ísfiski sem
leiddi til verulegra verðlækkana á
okkar helstu ísfiskmörkuðum. Þá
hafði Sj ávarútvegsráðuneytið - eft-
ir samráð við Utanríkisráðuneytið
og hasmunaaðila í sjávarútvegi -
frumkvæði að því að gera tilraun
til að skipuleggja þennan útflutn-
ing. Þessi tilraun sýndi að unnt er
að tryggja stöðugt og gott verð
fyrir ísfiskinn - ef rétt er á málum
haldið - og markaðinum ekki of-
boðið. Hins vegar er vandséð
hvernig slík stýring verði fram-
kvæmd til langframa með ásættan-
legum hætti. Af hendi ráðuneytis-
ins var hér einungis um tímabundn-
ar aðgerðir að ræða og var því
jafnframt beint til hagsmunaaðila
að þeir kæmu sér saman um fram-
tíðarskipulag þessara mála.
Eigi sjást þess nægileg merki að
hagsmunaaðilar hefi tekið á þessu
vandamáli föstum tökum. Tillögur
Fiskiþings eru ekki líklegar til að
leysa þetta mál. Opinberum af-
skiptum af útflutningi á ferskum
fiski verður að stilla í hóf. Gera
verður þá kröfu til aðila í sjávarút-
vegi, að þeir komi sér saman um
málið, án fyrirmæla stjórnvalda.
Til dæmis mætti setja á fót afla-
miðlun sem rekin væri af aðilum í
sjávarútvegi. Hlutverk slíkrar
miðlunar væri að afla upplýsinga
um ástand og horfur á mörkuðum
erlendis en jafnframt gæfist fisk-
vinnslufyrirtækjum um allt land
tækifæri til að skrá óskir sínar um
kaup á afla. Þannig fengju útgerð-
armenn ávallt tvo raunhæfa kosti,
þ.e. að selja til vinnslu innanlands
eða úr landi. Ég vænti þess, að
þetta mál verði rætt af sanngirni og
skynsemi á fundi ykkar og að sú
umræða geti leitt til niðurstöðu, án
verulegra afskifta stjórnvalda. Ef
ekki verður sýnd tillitssemi við
atvinnuaðstæ.ður í landi er einsýnt
að togstreita og átök aukast er
munu aðeins leiða til tjóns.
b) Fjölgun frystiskipa.
Um þessar mundir virðist eiga
sér stað hljóðlát breyting í vinnslu
sjávarafla. Varla kemur skip til
landsins sem ekki er með einhverj-
um hætti útbúið til frystingar á
afla. Slík þróun hefur óhjákvæmi-
lega áhrif á vinnslu og afkomu-
möguleika í landi. Þegar arðsemi
fjárfestingar í nýjum skipum er
metin, virðist oftast litið einangrað
á rekstur skipsins sjálfs og sýnist þá
oft að frystiskip skili betri afkomu
en ísfiskskip. í þessum útreikning-
um gleymist oft að útgerð skipanna
er liður í umfangsmeiri rekstri því
jafnan er fyrir í landi veruleg
fjárfesting til vinnslu og frystingar
afla. Til að fá raunhæft mat þarf að
líta á afkomu heildarinnar og við
þann samanburð verður að reikna
með sambærilegri fjármögnun
frystitogara annars vegar og ísfisk-
togara og fiskvinnslu hins vegar.
Mörg frystihús eru með uppsafnað-
ar skuldir meðan frystiskipin hefja
rekstur með stofnlánum til langs
tíma. Þetta getur villt mönnum sýn
og ekki er að sjá að bankar og
fjárfestingalánasjóðir veiti hér
verulegt aðhald, þrátt fyrir veru-
lega áhættu vegna lána til sh'kra
fjárfestinga.
Nú hafa um 70-80 fiskiskip ein-
hvern frystibúnað um boð. Þar af
eru um 20 togarar með fullkomna
flakavinnslu. Þessi breyting hefur
bæði jákvæðar og neikvæðar
hliðar. Aukinn fjölbreytileiki í
framleiðslu afurða gerir okkur
kleift að vinna nýjan markað og
minnka þá áhættu sem einhæf
framleiðsla hefur í för með sér.
Hins vegar ber að líta til þess
fjármagns, sem varið hefur verið
til uppbyggingar í landi, og þeirra
væntinga sem fólk á landsbyggð-
inni hefur gert sér um atvinnu í
framtíðinni. Til stjórnvalda er gerð
sú krafa að þau skapi skilyrði fyrir
fullri atvinnu. Hér togast á hags-
munir fólksins í landi, sem vill búa
við fulla atvinnu og útvegsmanna,
sem telja - með réttu eða röngu -
hag fyrirtækja sinna best borgið
með rekstri frystitogara.
Útgerðarmenn gera kröfur um
að njóta frjálsræðis í þessum efnum
en ekki er ólíklegt að þeir sem
hrópuðu eftir frelsi til afhafna eigi
eftir að hrópa hærra eftir hjálp
þegar samdráttur í afla verður á
næstu árum. Margar þessara fjár-
festinga voru byggðar á óraunhæf-
um forsendum um aflaaukningu.
Nú stöndum við t.d. frammi fyrir
því, að setja verður hámark á
grálúðuafla þeirra togara, sem
velja sóknarmark en mörg þessara
fulikomnu frystiskipa hafa veitt
grálúðu óheft innan svigrúms sókn-
armarksins. Veiðin á grálúðu hefur
því farið langt umfram ráðlegging-
ar fiskifræðinga. Sama má segja
um rækju en all mörg skip voru
byggð vegna bjartsýni um meiri
veiði úr úthafsrækjustofninum.
Úrræði
Það er engum vafa undirorpið að
við mikinn efnahagsvanda er nú að
etja. Á honum þarf að taka eins
og svo oft áður. Víst er að miklu
máli skiptir fyrir framtíðina hvern-
ig til tekst. Áð því er sjávarútveg