Tíminn - 24.10.1989, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriðjudagur 24. október 1989
Þriðjudagur 24. október 1989
Tíminn 9
- |6 m

Stefnuræða Steingríms Hermannssonar forsætisráðherra á Alþingi í gær:
Mikill árangur þrátt fyrir hrakspár
Steingrímur Hermannsson flutti í gærkvöldi stefnuræðu sína á Alþingi. í
ræðunni dró hann saman stöðuna í efnahagsmálum í víðum skilningi og benti
á að þrátt fyrir erfið ytri skilyrði og miklar hrakspár stjórnarandstæðinga víða
í þjóðfélaginu hafí ríkisstjórninni tekist að vinna þýðingarmikla varnarsigra.
Jafnvægi sé að myndast á hinum ýmsu sviðum efnahagslífsins og viðamestu
skuldbreytingu hjá undirstöðuatvinnugreinum þjóðarinnar verði lokið um
áramótin. Við birtum ræðu forsætisráðherra hér á eftir:
Forseti, góðir íslendingar.
Þegar ríkisstjórn Framsóknarflokks, Al-
þýðuflokks, Alþýðubandalags og Samtaka
jafnréttis og félagshyggju tók við 28. septem-
ber 1988 var spáð miklum erfiðleikum í
íslensku efnahags- og atvinnulífi.
Þá hafði á vegum fyrri ríkisstjórnar starfað
efnahagsnefnd skipuð fyrst og fremst fulltrú-
um atvinnuveganna. Hún kvað útflutnings-
og samkeppnisgreinarnar að þrotum komnar
og lagði tií róttækar efnahagsaðgerðir, sem
fólust í niðurfærslu verðlags og launa.
Samtök fiskvinnslunnar lýstu því yfir að
fyrirtækin væru að stöðvast og fullyrtu að 15
af hundraði gengisfelling a.m.k., og án tafar,
væri nauðsynleg til þess að koma í veg fyrir
slíkt.
Verslunarráðið spáði a.m.k. 5000 manns
atvinnulausum upp úr áramótum og Félag
íslenskra iðnrekenda taldi að atvinnuleysi
yrði enn meira.
Allir þekkja stöðugar hrakspár stjórnar-
andstöðunnar og háværar kröfur um miklar
gengisfellingar.
Ríkisstjórnin hafnaði nýrri óðaverðbólgu
og nýrri kollsteypu.
Ríkisstjórnin ákvað að freista þess að vinna
þjóðarbúið í áföngum en markvisst út úr
erfiðleikunum með fjölþættum aðgerðum á
ýmsum sviðum útflutnings- og samkeppnisat-
vinnuveganna.
Skuldbreyting í
undirstöðugreinum
Með stofnun Atvinnutryggingarsjóðs út-
flutningsgreina var ráðist í þá víðtækustu
skuldbreytingu sem gerð hefur verið.
Hefur nú 5,3 milljörðum króna verið skuld-
breytt eða lánað til hagræðingar. Þannig hafa
lán verið lengd, vanskilum komið í skil og
vextir lækkaðir verulega.
Hlutafjársjóði Byggðastofnunar hefur tek-
ist að tryggja að u.þ.b. sex hundruð milljónum
króna verður breytt út skuldum í hlutafé hjá
þeim útflutningsfyrirtækjum sem verst voru
stödd.
Rétt er að taka fram Byggðastofnun, ríkis-
sjóður, og af bönkum ekki síst Landsbanki
íslands, hafa tekið mikinn þátt í þessari
fjárhagslegu endurskipulagningu.
Úr Verðjöfnunarsjóði fiskiðnaðarins hefur
verið greidd sérstök aðstoð til frystingar og er
gert ráð fyrir að svo verði út þetta ár.
Auk siíkra aðgerða hefur ríkisstjórnin
markvisst leiðrétt raungengi hinnar íslensku
krónu sem var orðið of hátt. Á mælikvarða
verðlags hækkaði raungengi um 5,2 af hundr-
aði árið 1988 en mun á þessu ári lækka um
a.m.k. 5,9 af hundraði og er þá orðið heldur
lægra en á árinu 1987. A mælikvarða launa
mun raungengið lækka um 13,4 af hundraði
og er það rúmum 5 af hundraði lægra en árið
1987.
Mjög mikill fjármagnskostnaður hefur síð-
ustu árin verið eitt erfiðasta vandamál ís-
lenskra atvinnuvega. Á árinu 1988 voru
meðalvextir útlána í bönkum og sparisjóðum
10,3 af hundraði umfram verðtryggingu og
höfðu því meira en tvöfaldast frá 1986.
Lækkun fjármagnskostnaðar
Heildarútlán voru í árslok 1988 um 360
milljarðar króna. Innlendur hluti þessara
útlána nam um 220 milljörðum króna. Að
teknu tilliti til lægri vaxta á einstökum lána-
flokkum, t.d. húsnæðislánum, var arðtaka
þessara útlána u.þ.b. 20 milljarðar króna
umfram verðtryggingu. Þess ber þó að gæta,
að á fastgengistímanum 1987-88 fengu útflutn-
ings- og samkeppnisgreinarnar ekki verð-
trygginguna bætta nema að hluta og báru því
í raun enn hærri vexti af innlendum lánum.
Ríkisstjórnin taldi afar nauðsynlegt að
lækka þessa háu raunvexti. í því skyni voru
vextir af spariskírteinum ríkissjóðs lækkaðir í
6 af hundraði og Seðlabankanum var falið að
koma raunvöxtum í bönkum og sparisjóðum
í 7 af hundraði. Þetta hefur ekki að öllu leyti
tekist enn. Raunvextir hafa þó lækkað að mati
Seðlabanka fslands úr 10 af hpndraði í u.þ.b.
8 af hundraði, sem þýðir að sjálfsögðu
umtalsverða lækkun fjármagnskostnaðar. í
byrj un ársins var grunnur lánskj aravísitöiunn-
ar jafnframt lagfærður til nánara samræmis
við breytingar á verðlagi og launum. Hefur
það leitt til lækkunar á fjármagnskostnaði
sem á heilu ári svarar til allt að 4 af hundraði
raunvaxtalækkunar við núverandi aðstæður.
Raunvextir óverðtryggðra lána hafa hins veg-
ar sveiflast mjög og á undanförnum mánuðum
verið óhóflega háir.
Þrátt fyrir verulegan samdrátt í landsfram-
leiðslu hafa ofangreindar aðgerðir borið mik-
inn og jákvæðan árangur. Engar þær hrakspár
sem ég rakti í upphafi míns máls hafa ræst.
Þótt atvinnuleysi hafi aukist nokkuð hefur
það ekki orðið nema brot af því sem spáð var.
Mjög fá fiskvinnslufyrirtæki hafa stöðvast,
enda hefur afkoman batnað verulega fyrir
aðgerðir stjórnvalda.
Vöruskipti eru talin munu verða jákvæð á
þessu ári um nálægt 5 milljarða króna eftir tvö
hallaár og þrátt fyrir mikla hækkun á vaxta-
greiðslum samfara hækkun erlendra skulda,
sem er m.a. afleiðing af lækkun á gengi
krónunnar, hefur dregið verulega úr við-
skiptahalla. Hann var 3,7 af hundraði lands-
framleiðslu á síðastliðnu ári, en er nú talinn
verða 2,9 af hundraði. Á þessu ári vega þó
flugvélakaup Flugleiða þungt. Þetta er mikils-
verður árangur, ekki síst í ljósi þess að hann
næst á samdráttartímum í þjóðarbúskapnum.
Þróun í átt til jafnvægis
Þrátt fyrir mikla lækkun gengis hefur tekist
að halda verðhækkunum í skefjum. Mun
verðbólga á þessu ári verða nánast sú sama og
á sl. ári. Er það ólíkt fyrri samdráttarskeiðum,
þvf oftast hefur sigið á ógæfuhliðina að því er
varðar verðbólgu og viðskiptahalla við slfkar
aðstæður. Þessi árangur í átt til jafnvægis við
hin erfiðu ytri skilyrði skapar forsendur fyrir
verulegum árangri í baráttunni við verðbólg-
una á næsta ári.
Úr tekjuhalla ríkissjóðs hefur dregið. Hann
mun á þessu ári verða um 1,8 af hundraði
vergrar landsframleiðslu í stað 2,8 af hundraði
á síðastliðnu ári.
Jafnvægi á milli inn- og útlána í peninga-
kerfinu hefur batnað. Innlán hafa aukist
umfram hækkun lánskjaravísitölu en raun-
hækkun útlána hins vegar orðið engin þrátt
fyrir nokkra lækkun vaxta.
Þrátt fyrir erfiða varnarbaráttu hefur tekist
ekki aðeins að verja velferðarkerfið, heldur
bæta og auka á ýmsum sviðum. Sem dæmi vil
ég nefna hlutfallslega bætta aðstöðu aldraðra
og þroskaheftra og að raunvirði aukin framlög
til menningarmála.
Á þessu ári er talið að landsframleiðslan
verði um 3 af hundraði minni en á sl. ári.
Lækkun þjóðartekna og erfiðri stöðu atvinnu-
veganna fylgir að kaupmáttur atvinnutekna
mun lækka á árinu um sjö til átta af hundraði.
í þessu sambandi er nauðsynlegt að vekja
athygli á því að á árinu 1988 var hlutur launa
orðinn u.þ.b. 72 af hundraði af þáttatekjum
þjóðartekna og hafði hækkað úr 65 af hundr-
aði árið 1986 sem er talið hóflegt. í ár er talið
að hlutur launa lækki í u.þ.b. 70 af hundraði.
Verðmæti fiskaflans á föstu verðlagi mun
lækka á þessu ári um 3,5 af hundraði. Þetta
veldur að sjálfsögðu erflðleikum í sjávarút-
vegi, sem hefur verið mætt með ýmsum
aðgerðum sem áður eru raktar.
1 verslun og þjónustu gætir samdráttarins
mjög og fjármagnskostnaður er afar mikill,
m.a. vegna mikilla fjárfestinga á undanförn-
um árum. Erfiðleikar í loðdýrarækt og fiskeldi
eru og mikið áfall fyrir þjóðarbúið.
Þótt tekist hafi að afstýra því hruni sem
spáð var, eru erfiðleikarnir ekki um garð
gengnir.
Hafrannsóknastofnun leggur enn áherslu á
að dregið verði úr þorskveiðum. f þjóðhags-
áætlun er á því byggt að samdráttur í aflaverð-
mæti verði um 6 til 7 af hundraði og um 1,5
af hundraði í landsframleiðslu. Þetta verður
þá orðið lengsta samdráttarskeið allt frá
árunum 1949-1952.
Aðgæsla og aðhald ásamt ýmsum aðgerðum
sem treysta stöðu atvinnuveganna og atvinnu-
lífsins almennt eru enn nauðsynlegar.
Ríkisstjórnin styrkt
Samstarfsflokkar að fyrri ríkisstjórn töldu
því rétt að leita leiða til að styrkja ríkisstjórn-
ina. Ákveðið var að ræða við Borgaraflokkinn
um stjórnarþátttöku. Þær viðræður stóðu í
sumar með nokkrum hléum og leiddu að
lokum til þess að mynduð var 10. september
sl. ríkisstjórn Framsóknarflokks, Alþýðu-
flokks, Alþýðubandalags og Borgaraflokks
með stuðningi Samtaka jafnréttis og félags-
hyggju.
Hin nýja ríkisstjórn byggir í grundvallaratr-
iðum á málefnasáttmála fyrri ríkisstjórnar, en
með sérstakri áherslu á að snúa samdrætti í
vöxt, lækka framfærslukostnað, draga úr
fjármagnskostnaði og bæta umhverfið.
Ríkisstjórnin mun leggja áherslu á batnandi
afkomu atvinnuveganna og stuðla þannig að
því að atvinnuástand í landinu verði viðun-
andi. Gengi íslensku krónunnar mun því
verða skráð með tilliti til rekstrarafkomu
útflutnings- og samkeppnisgreina og með
hliðsjón af viðskiptajöfnuði við útlönd. Ef sú
fiskverðshækkun sem varð 1. október sl. og
þær launahækkanir sem framundan eru og lok
greiðslna úr Verðjöfnunarsjóði fást ekki bætt-
ar með hækkun á verði sjávarafurða erlendis
er líklegt að enn þurfi að lækka nokkuð
raungengi íslensku krónunnar. Um leið er þó
óhjákvæmilegt að gera kröfu til atvinnulífsins
sjálfs um endurskipulagningu og aukna hag-
kvæmni. í því felst að atvinnuvegirnir verða
að búa sig undir að geta starfað með arðbær-
um hætti við þau almennu skilyrði sem nú eru
f sjónmáli.
Almenn skiiyrði verða bætt
Skuldbreytingu í gegnum Atvinnutrygg-
ingarsjóð útflutningsgreina og eiginfjáraukn-
ingu fyrir tilstuðlan Hlutafjársjóðs Byggða-
stofnunar mun verða lokið um næstu áramót,
enda er þeim tilgangi náð sem til var stofnað.
Hins vegar mun rfkisstjórnin beita sér fyrir
öðrum almennum aðgerðum til þess að bæta
afkomu atvinnuveganna.
Á sviði sjávarútvegs má nefna:
Fljótlega mun verða lagt fram frumvarp til
laga um úreldingarsjóð fiskiskipa. Með því er
ætlað að fækka fiskiskipum en auka aflaheim-
ildir og bæta rekstrargrundvöll þeirra skipa
sem eftir verða í flotanum.
Á þessu þingi mun einnig verða lagt fram
frumvarp sem ætlað er að draga úr útflutningi
á óunnum fiski. Með því er stefnt að bæta
afkomu fiskvinnslunnar og auka atvinnu
innanlands.
Lagt verður fram frumvarp til laga um
sérstaka þróunardeild við Fiskveiðisjóð, sem
veiti styrki og lán til ýmissa nýjunga og
markaðssetningar sjávarafurða.
Af hálfu Ríkismats sjávarafurða er gert ráð
fyrir að hrinda í framkvæmd sérstöku gæðaá-
taki í sjávarútvegi. Þá er gert ráð fyrir að setja
uppboðsmörkuðum varanlegan lagagrund-
völl.
Að endurskoðun fiskveiðistefnunnar er
ötullega unnið. Að því mikilvæga verki koma
bæði fulltrúar hagsmunaaðila og stjórnmála-
flokkanna. Áhersla er lögð á að tryggja öllum
byggðum landsins aðgang að auðlindum hafs-
ins en jafnframt nauðsynlega stjórnun og
vernd fiskistofnanna. Auðlindaskattur er ekki
á stefnu þessarar ríkisstjórnar.
Á grundvelli búvörulaga frá 1985 og bú-
vörusamnings, hefur þegar náðst jafnvægi í
framleiðslu mjólkurafurða. Svo er hins vegar
ekki í kjötframleiðslu. Því eru hafnar viðræð-
ur við fulltrúa bænda um breytingar á búvöru-
samningi, sem tryggi betur en verið hefur að
þolanlegu jafnvægi verði náð einnig í kjöt-
framleiðslunni, þegar búvörusamningurinn
fellur úr gildi árið 1992. Er hér um mikið
hagsmunamál að ræða, bæði fyrir bændur og
þjóðarbúið almennt.
Samkeppnisiðnaðurinn hefur notið góðs af
lækkun raungengis. Því verður þó ekki neitað
að samkeppni við háþróaða erlenda fjölda-
framleiðslu hefur á mörgum sviðum reynst
erfið.
Á þessum opna alþjóðlega markaði, sem
íslenskur iðnaður starfar nú, er afar nauðsyn-
legt að fylgjast með því að ekki sé erlendis
beitt beinum eða óbeinum stuðningsaðgerð-
um, sem hlýtur þá að krefjast mótaðgerða
okkar íslendinga. Sömuleiðis er nauðsynlegt
að standa^Tverði gegn undirboðum og hvers
konar öðrum óeðlilegum viðskiptaháttum.
Ullariðnaðurinn hefur verið endurskipu-
lagður með verulegum opinberum stuðningi,
og er þess vænst að hann reynist nú samkeppn-
isfær á erlendum mörkuðum.
Á vegum iðnaðarráðuneytis og Iðntækni-
stofnunar er unnið að vöruþróunarverkefn-
um, ekki sxst á sviðum þar sem ísland hefur
sérstöðu, t.d. í tengslum við sjávarútveg.
Miðað við minnkandi þjóðartekjur verður
ekki hjá því komist að kaupmáttur launa falli
enn. Auk þess, eins og fyrr segir, eru
heildarlaunagreiðslur f þjóðfélaginu hærra
hlutfall þjóðartekna en atvinnulífið fær borið.
Ríkisstjórnin mun með lækkun framfærslu-
kostnaðar leitast við að mæta erfiðleikum
þeim sem þetta skapar heimilum f landinu.
Lægri skatt á gróft brauð
Þvf hefur verið ákveðið að virðisaukaskatt-
ur sá, er kemur til framkvæmda um næstkom-
andi áramót, verði 13 af hundraði á nauðsyn-
legustu innlendum matvælum, mjólk, kjöti,
grænmeti og fiski, eða hálfu lægri en á öðru
sem skattskylt verður. Jafnframt er í athugun
hvort koma megi við samsvarandi raunlækkun
skattsins á gróf brauð.
Einnig mun ríkisstjómin athuga hvort unnt
er að greiða húsaleigubætur til þeirra sem
lægri hafa launin og búa í leiguhúsnæði.
Þótt fjármagnskostnaður hafi lækkað nokk-
uð á þessu ári er hann enn afar erfiður fyrir
atvinnulífið og ýmsa einstaklinga. Þegar því
er haldið fram að raunvextir hér á landi séu
svipaðir og erlendis er nauðsynlegt að hafa í
huga að atvinnuvegirnir hér eru almennt
orðin um eða undir 10 af hundraði. Er þess
vænst að svo geti orðið á seinni hluta ársins
1990.
Stjómarráði breytt
Þegar til lengri tíma er litið mun hreint og
ómengað umhverfi reynast einhver mesti
fjársjóður þessarar þjóðar. Á það vill ríkis-
stjórnin leggja áherslu með því að leggja fram
á Alþingi á ný frumvarp til laga um sérstakt
ráðuneyti umíiverfismála. Er gert ráð fyrir að
slíku umhverfisráðuneyti verði komið á fót
strax í upphafi næsta árs.
Jafnframt er í athugun á hvern máta megi
hagræða í stjórnarráðinu sjálfu. í því skyni
eru stjórnarflokkarnir sammála um að flytja
verkefni milli ráðuneyta og fella saman þannig
að hámarkshagræðingar sé gætt. Gert er ráð
fyrir að þetta geti leitt til fækkunar ráðuneyta
úr 13 í 11.
Við undirbúning fjárlagafrumvarps fyrir
árið 1990 hefur verið gerð ítarleg úttekt á
ríkisrekstrinum. Komið hefur m.a. í ljós að á
undanförnum árum hafa útgjöld vaxið langt-
um hraðar en tekjur og má segja að innbyggð-
ur halli sé orðinn á ríkissjóði. Ríkisstjórnin
Álver
Gert er ráð fyrir að fljótlega ljúki viðræðum
við erlenda aðila um stækkun álversins í
Straumsvík. Ef viðunandi samningar nást,
m.a. um orkuverð, getur sú framkvæmd og
þær virkjanir, sem munu fylgja, skipt miklu
máli í því erfiða atvinnuástandi sem gera má
ráð fyrir, ekki síst suðvestanlands. Áætla má
að bygging álvers með 120 þús. tonna fram-
leiðslugetu á ári yki hagvöxtinn um 1 af
hundraði að jafnaði á tímabilinu 1990-94 og
atvinnu um 0,5 af hundraði. í þvi' ástandi
þjóðarbúsins sem nú er, er nauðsynlegt að
skoða þennan kost vandlega.
Á sviði verslunar og þjónustu má gera ráð
fyrir umtalsverðum erfiðleikum á árinu 1990.
Sá samdráttur sem orðið hefur í sjávarútvegi,
minnkandi kaupmáttur og óarðbær fjárfesting
á undanförnum þensluárum, fellur nú með
fullum þunga á þessar greinar. Við því er lítið
unnt að gera af opinberri hálfu. Hins vegar er
jákvæð sú viðleitni fjölmargra atvinnurek-
enda á þessum sviðum að ná aukinni hag-
kvæmni með samruna fyrirtækja og hagræð-
ingu. Það er skoðun margra, sem þessi mál
þekkja, að upp úr þessum erfiðleikum muni
rísa heilbrigðari og sterkari verslunar- og
þjónustustarfsemi.
Vegna þess mikla samdráttar sem orðinn
verður eftir þrjú slík ár í röð, er líklegt að
atvinnuástand muni versna á næsta ári. Telur
Þjóðhagsstofnun að atvinnuleysi geti aukist
úr u.þ.b. 1,6 af hundraði á þessu ári í 2,3 af
hundraði að meðaltali á næsta ári. Ef svo
reynist mun ríkisstjórnin í samráði við aðila
vinnumarkaðarins skoða allar skynsamlegar
og viðráðanlegar leiðir til þess að draga úr
atvinnuleysi. I því skyni er þegar starfandi
samstarfsnefnd þessara aðila og stjórnvalda.
langtum skuldsetnari en annars staðar tíðkast.
Fjármagnskostnaðurinn verður þá að sjálf-
sögðu því meiri.
Samkvæmt upplýsingum frá Seðlabanka
íslands, er vaxtamunur hér 7-8 af hundraði
sem mun vera tvöfalt eða þrefalt meiri
vaxtamunur en tíðkast erlendis. Innlánsvextir
eru sömuleiðis að meðaltali hærri en almennt
þekkist. Af þessum ástæðum hefur reynst
erfitt að þrýsta útlánsvöxtum niður.
Vaxtalækkun á ríkisbréfum?
Til þess að gera viðskiptabönkum kleift að
lækka vexti umtalsvert er nauðsynlegt að
leggja áherslu á hagræðingu í bankakerfinu.
Að því er stefnt með sameiningu banka og
ítarlegri athugun einstakra banka á eigin
rekstri.
Þá kröfu verður jafnframt að gera til
Seðlabanka íslands að hann gegni því forystu-
hlutverki sem honum er ætlað á peningamark-
aðnum og stuðli að hagkvæmari rekstri og
lækkun raunvaxta.
Eins og fyrr segir reið ríkissjóður á vaðið
sl. vor og lækkaði vexti á spariskírteinum í 6
af hundraði. Frekari lækkun vaxta á vegum
ríkissjóðs er í athugun, enda lækki almennir
vextir bankakerfisins í kjölfarið.
Á næstu árum mun hið íslenska peninga-
kerfi í vaxandi mæli tengjast peningakerfi
Evrópulandanna. Til þess að það geti gerst er
nauðsynlegt að það þróist til samræmis við
það sem þar tíðkast. Vaxtamunur og hag-
kvæmni verður t.d. að vera sambærilegt.
tsland er eina landið sem býr við verðtrygg-
ingu fjármagns. Ríkisstjórnin hefur ákveðið
að afnema þá verðtryggingu og sjálfvirkar
viðmiðanir hvers konar. Verður það gert
þegar verðbólga á sex mánaða mælikvarða er
telur að jöfnuði í ríkisrekstrinum verði ekki
náð nema á 2 til 3 árum. Það fjárlagafrumvarp
sem nú er lagt fram gerir ráð fyrir u.þ.b.
þriggja milljarða króna halla. Það telur ríkis-
stjórnin verjanlegt á því samdráttarskeiði sem
nú er.
Óbreytt skatthlutfall
Við gerð fjárlagafrumvarpsins hafa verið
gerðar ýmsar róttækar breytingar og lagfær-
ingar, bæði á tekju- og útgjaldahlið.
Hlutfalli skatta af þjóðartekjum verður
haldið óbreyttu um 26,5 til 27 af hundraði
landsframleiðslu. Að sjálfsögðu þýðir þetta
minni tekjur fyrir ríkissjóð vegna lækkunar á
landsframleiðslu. Hins vegar er gert ráð fyrir
ýmsum lagfæringum og tilfærslum í skatta-
kerfinu, sem m.a. munu stuðla að lækkun á
verði matvæla og um leið á framfærslukostn-
aði heimilanna. Tekjuskattskerfið allt mun
verða tekið til athugunar með meiri jöfnuð að
markmiði þótt vafasamt sé, að það geti komið
til framkvæmda á næsta ári.
Á útgjaldahlið er gert ráð fyrir verulegum
sparnaði á ýmsum sviðum hins opinbera
reksturs. Ekki mun með því verða dregið úr
velferðarkerfi því sem okkur íslendingum
hefur tekist að byggja upp. Heldur er um að
ræða margvíslega hagræðingu og sparnað.
Endurbætur í félagsmálum, heilbrigðis- og
tryggingamálum og menntamálum eru í
stöðugri athugun. Markmiðið er að bæta og
auka hagkvæmni og skilvirkni, um leið og
dregið er úr kostnaði.
Á þessu haustþingi mun verða lagt fram
frumvarp til fjáraukalaga fyrir árið 1989 og er
þar um góða nýbreytni að ræða. Jafnframt er
gert ráð fyrir að leggja fram áætlun um þróun
ríkisfjármála næstu 3 árin. Með því er ætlunin
að skapa meiri framsýni og festu í þjóðarbú-
skapnum sem er að sjálfsögðu einnig afar
mikilvægt.
Úr vöm í sókn
Við íslendingar nálgumst nú botninn á
þessu samdráttarskeiði. Þá mun vörn verða
snúið í sókn. Þá mun vöxtur þjóðarbúsins
hefjast á ný. Ekki er síður mikilvægt að vel sé
að því staðið en að vörninni á samdráttartíma.
Satt að segja hefur okkur oft gengið erfiðlega
að stjórna okkar málum á vaxtartx'mum.
Þótt athuganir Hafrannsóknastofnunar
bendi ekki til þess að framundan séu sterkir
árgangar nytjafiska, má ætla að þessu sam-
dráttarskeiði í sjávarútvegi ljúki á næsta ári
og þá geti hafist hægfara aukning afla. Sam-
kvæmt þeim spám er árleg aflaaukning þó lítil
og því sá hagvöxtur sem af henni leiðir
töluvert minni en spáð er í öðrum löndum
Vestur-Evrópu.
Af þessum ástæðum er afar nauðsynlegt að
leitað verði einnig annarra leiða til að auka
hagvöxtinn. Það verkefni hefur ríkisstjórnin
þegar hafið.
I landinu býr mikil þekking, t.d. á sviði
sjávarútvegs og alls þess sem sjávarútveginum
tengist, svo sem skipasmíða, gerð veiðarfæra
og vélbúnaðar hvers konar. íslensk fyrirtæki
hafa þróað hátæknibúnað sem gjörbreytt
hefur vinnslu sjávarafurða. Með samstilltu
átaki og réttri markaðssetningu getur þetta
orðið grundvöllur mikils útflutnings.
Fiskeldið, sem við hafa verið bundnar
miklar vonir, hefur átt í óvæntum erfiðleikum.
Þeir stafa að hluta af lækkun verðs erlendis,
en einnig, og ekki síður, af gífurlegum
fjármagnskostnaði. Enginn dregur þó í efa að
við þá ágætu aðstöðu, sem hér er með heitu
vatni og hreinu, verði fiskeldið fyrr eða síðar
mjög mikilvæg atvinnugrein. Ríkisstjórnin
hefur gert fjölmargt til þess að stuðla að vexti
og viðgangi fiskeldis og mun halda því áfram.
Orka sú, sem í fallvötnunum býr, mun með
hverju ári verða okkur íslendingum dýrmæt-
ari, því orkuverð mun fara mjög hækkandi
erlendis. Hún getur því í vaxandi mæli orðið
grundvöllur að mikilvægri framleiðslu.
Könnunum á því sviði mun verða haldið
áfram.
Ég hef áður sagt að hreint umhverfi geti
orðið mesti fjársjóður þessarar þjóðar. Á því
sviði er að vísu ýmsu ábótavant en úr því má
bæta. Hreint umhverfi, hreint loft og vatn og
góð ómenguð fæða mun draga að vaxandi
fjölda ferðamanna. Þeim fer ört fjölgandi,
ekki síst íbúum stórborganna, sem leita
hollustu, bæði andlegrar og líkamlegrar. Það
getum við boðið. Slíkum ferðamönnum fer
fjölgandi sem koma hingað til lands. Athygl-
isverð er mikil fjölgun þeirra sem árlega gista
íslensk bændaheimili. Sú ferðaþjónusta hefur
vaxið hröðum skrefum. Sama er að segja um
þann fjölda ferðamanna sem árlega sækir í
hestaferðir um hálendi landsins og býður
birginn veðri og vindum, svo eitthvað sé nefnt.
Erlendir sérfræðingar halda því fram að
auðvelt sé að margfalda þann fjölda ferða-
manna sem hingað sækir ár hvert eftir kyrrð,
útivist og heilsubót.
I þvx' sambandi er tvennt mikilvægast. í
fyrsta lagi er nauðsynlegt að þróa slíka
þjónustu skipulega og markvisst og án óðagots
og offjárfestingar.
í öðru lagi er nauðsynlegt að kynna þá
ímynd landsins að það sé hreint og ómengað
og þjóðin heilbrigð.
Reyndar mun, ef tekst að festa slíka ímynd í
huga erlendra manna, það reynast hvað
mikilvægast í sölu afurða okkar á erlendum
mörkuðum. í vaxandi mæli er áhersla lögð á
gæði og ómenguð matvæli.
Fyrst og fremst eigum við íslendingar þó að
læra að meta þennan fjársjóð sem við eigum
og nýta hann sjálf til betra lífs. Fleira er auður
en það sem í krónum er talið.
Énginn þarf að efast um að framtíðarkostir
þessarar þjóðar eru stórkostlegir. Hitt er
staðreynd, eins og fyrr segir, að okkur
fslendingum hefur sjaldan eða aldrei tekist að
ráða okkar eigin málum á uppgangstímum
svo vel fari. Því eru nokkur undirstöðuatriði
nauðsynleg þegar vörn er lokið og sókn til
bættra lífskjara hefst á ný.
í fyrsta lagi er nauðsynlegt að atvinnuveg-
irnir hafi viðunandi hagnað. Þá geta þeir
lækkað sínar skuldir og tryggt atvinnu, en
jafnframt fjárfest í hófi og treyst þannig bæði
hagvöxtinn og atvinnuöryggið.
I öðru lagi má verðbólga alls ekki vaxa á
ný. Við íslendingar verðum í vonlausri stöðu
í hinu opna samstarfi þjóðanna, jafnvel þótt
verðbólga væri hér aðeins lítillega meiri en
hjá samstarfsþjóðum okkar. Ég leyfi mér að
taka svo djúpt í árinni að allt mun reynast
unnið fyrir gíg ef ekki tekst að hemja
verðbólguna.
í þriðja lagi vil ég leggja áherslu á að
fjármagnskostnaður verður að lækka. Því
verða bæði vextir og skuldir fyrirtækjanna að
lækka og erlendar skuldir þjóðarinnar. Þær
munu aukast á þessu ári, ekki síst vegna
mikillar lækkunar á gengi íslensku krónunnar,
en þær munu lækka ört á næstu árum ef
jafnvægi skapast, verðbólga er lítil og við
eyðum ekki umfram efni.
Slík atriði sem ég hef nú rakið mun
ríkisstjórnin hafa að leiðarljósi. Hún mun í
því sambandi treysta á samstarf við aðila
vinnumarkaðarins, bæði launþega og vinnu-
veitendur. Sameinuð getur ísienska þjóðin
gert hvað það sem nauðsynlegt er.
EFTAogEB
Óðum dregur að því að lönd Fríverslunar-
bandalagsins og lönd Evrópubandalagsins
setjist niður og ákveði hvernig þeirra tengsl
skuli verða.
Enginn efast lengur um það að í Vestur-
Evrópu er að myndast afar voldug ríkjasam-
steypa. Engin þjóð á þessu svæði getur
einangrað sig frá þeirri þróun. Það getum við
íslendingar ekki, til þess erum við allt of háðir
Vestur-Evrópulöndunum, m.a. markaðslega.
Þeir stjórnmálaflokkar sem að núverandi
ríkisstjórn standa, telja fulla aðild að Evrópu-
bandalaginu ekki koma til greina fyrir okkur
íslendinga. Samkvæmt grundvallarsáttmála
bandalagsins fylgir fullri aðild afsal yfirráða
yfir náttúruauðlindum til lands og sjávar. Það
þolir okkar sjálfstæði ekki. I raun er ég
sannfærður um að full aðild reynist óþörf. Ég
tel að við getum náð fram þeim kostum sem
við kjósum helst án fullrar aðildar. Viðræður
við fjölmarga forystumenn Evrópubandalags-
ins gefa eindregið til kynna mikinn skilning á
sérstöðu okkar. Sú sérstaða felst m.a. í
fábrotnum atvinnuvegum, fámenni þjóðar-
innar og fjarlægð landsins frá höfuðstöðvum
hinnar nýju ríkjasamsteypu.
í þessu sambandi er rétt að hafa í huga að
eftir leiðtogafundinn í Osló hefur þeirri
skoðun mjög vaxið fylgi að stefna beri að
svonefndri tveggja stoða lausn, þar sem
stoðirnar tvær í Vestur-Evrópu verði EB-ríkin
annars vegar og EFTA-ríkin hins vegar, sem
bindist samningum um náið samstarf á fjöl-
mörgum sviðum en án samruna. Þá er mikil-
vægast fyrir okkur að frjáls verslun verði með
fisk og yfirþjóðlegar stofnanir engar innan
EFTA.
Óþarft er að hræðast það sem framundan
er. Við getum gengið hiklaust til viðræðna og
samninga um frambúðartengsl íslands við
Evrópubandalagið, með samræmingu á ýms-
um sviðum og samstarf á öðrum sviðum að
markmiði. Mikilvægast er að við stöndum
saman. Á það mun ríkisstjórnin leggja höfuð-
áherslu, m.a. með því að stofna til ítarlegrar
umræðu hér á Alþingi um þessi mál 23.
■ nóvember næstkomandi.
Góðir íslendingar.
Hér á landi hefur ekki áður verið gerð tilraun
til samstarfs fimm stjórnmálaflokka og sam-
taka um ríkisstjórn. Þeir flokkar sem að
ríkisstjórninni standa, hafa vissulega ólíkar
skoðanir á mörgum mikilvægum málaflokk-
um. Þeir eru hins vegar allir félagshyggju-
flokkar, þeir leggja áherslu á jafnræði með
landsmönnum og vilja standa vörð um vel-
ferðarkerfið. Þeir hafa sameinast um að vinna
þjóðina út úr þeim erfiðleikum, sem samdrátt-
urinn veldur, og eru ákveðnir í að ýta úr vör
á nýja framfarabraut.
Stjórnarandstaðan finnur að vísu þessari
ríkisstjórn allt til foráttu. Stjórnarflokkarnir
láta sér það í léttu rúmi liggja. Þeir leggja
höfuðáherslu á að ná samstöðu með þjóðinni
um þau erfiðu en mikilvægu verkefni sem
framundan eru.
(Millifyrirsagnir og fyrirsögn eru Tímans)