Tíminn - 13.12.1989, Blaðsíða 6

Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriöi G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guömundsson
Eggert Skúlason _
Steingrímur G íslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaöaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verö í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Tékkar fagna lýðræði
Tékkóslóvakía er á hraðri leið með að losna að
fullu og öllu undan einræðiskerfi kommúnismans.
Ekki vantar nema herslumuninn að stjórnskipulag
„sósíalistaríkisins“, sem ríki Tékkóslóvakíu hefur
verið kallað, hafi formlega verið lagt fyrir róða. Með
myndun nýrrar ríkisstjórnar á sunnudaginn var
gengið skipulega til verks um að undirbúa lýðræðis-
legar kosningar að vestrænni fyrirmynd og taka upp
þingræðislega stjórnarhætti. Nýja ríkisstjórnin er
bráðabirgðastjórn sem sýnist ekki hafa annað hlut-
verk en að veita flokkseinræði kommúnista nábjarg-
irnar.
Vaclav Havel, rithöfundurinn og frelsishetjan, sem
líta má á sem tákn mannfrelsisbaráttunnar í landinu
hin síðari ár, lét svo um mælt í ræðu á fjölmennum
útifundi í Prag um helgina að gerð hefði verið
„friðsamleg bylting“ í Tékkóslóvakíu. Þetta minnir á
að fyrir 21 ári reyndu frjálslyndir menn í röðum
kommúnista undir forystu Alexanders Dubceks að
milda stjórnarhætti kommúnistaflokksins í innan-
landsmálum og taka upp frjálslega stefnu í samskipt-
um við aðrar þjóðir.
Dubcek boðaði ekki stjórnkerfisbreytingu eða
istaríki“ og kommúnistaflokkurinn leiðandi afl í
þjóðmálum. Þrátt fyrir það stóð Sovétmönnum slík
ógn af boðskap Dubceks að þeir stóðu fyrir innrás
herja Varsjárbandalagsins til að kveða niður umbóta-
starf hans.
Nú ber hins vegar svo við að gerð er raunveruleg
stjórnarbylting gegn alræði kommúnistaflokksins og
þá eru tímarnir svo breyttir frá blómaskeiði Brésnef-
kenningarinnar að valdamenn Sovétríkjanna láta sér
ekki nægja að þegja, heldur bera lof á stjórnmála-
þróunina og óska Tékkum og Slóvökum til hamingju
með lýðræðið.
Hin nýja ríkisstjórn í Tékkóslóvakíu er skipuð 21
ráðherra. Þar af eru 10 kommúnistar, þ.á m. forsæt-
isráðherrann, Marian Calfa. 11 ráðherrar eru valdir
úr röðum andkommúnista og mynda því táknrænan
meirihluta í þessari síðustu ríkisstjórn undir komm-
únískri stjórnarskrá í landinu.
Eftir styrjöldina miklu 1939-1945 lifði sú von að
þingræðisstjórn yrði komið á í landinu og lýðveldið
endurreist í þeirri mynd sem það var 1918-1938. Að
nafninu til var tekin upp lýðræðisstjórn 1945. Það
stjórnkerfi stóð tæp þrjú ár og var aldrei nema formið
eitt, því að kommúnistar réðu þar lengst af mestu á
kostnað lýðræðisafla og í skjóli við sovéskt hervald.
Hinum gömlu foringjum lýðræðisaflanna, Benes
forseta og Jan Masaryk utanríkisráðherra, var ekki
vært í þessu andrúmslofti leppríkisins og réðu ekki
við þá þróun mála sem varð fyrrihluta árs 1948, þegar
kommúnistar hrifsuðu völdin með stjórnarbyltingu,
að sjálfsögðu með tilstyrk Sovétríkjanna.
Það ætlar að taka Tékka og Slóvaka hátt í 42 ár að
losna undan kommúnísku flokkseinræði og sovéskri
íhlutunarstefnu. Frjálsar kosningar eru á næsta leiti.
Enginn efast um að þær munu innsigla fall kommún-
ismans og hringja inn nýja tíma í sögu landsins.
Miðvikudagur 13. desember 1989
GARRI
Rósa og jólakötturinn
menn ofan í djúpa dali, sem byggð-
Rósa Ingólfsdóttir er ekki ein-
ungis fræg fyrir að leika Súsönnu í
baði af miklum fræknleik. Hún
hefur b'ka sagt niðurrigndum
kvenréttindakonum að ganga ekki
alveg út úr eðb sínu með tiUiti til
þess að til eru garðar sem þarf að
rækta. Sem sjónvarpsskvísa hefur
hún notað sín tækifæri til að vara
fólk við hálku og jafnvel prjónað
sokka til að sýna hvað gott getur
verið að hafa þá utan yfir skónum
á svelli. En nú síðast kom hún og
sýndi sjónvarpsáhorfendum jóla-
köttinn. Þetta rifjaði upp gamlan
ótta við þennan sérstaka kött, en
ekki er munað til þess að hann hafi
verið svona lítill. Hann var á stærð
við Þorgeirsbola og önnur fim
þjóðtrúar, sem héldu við spennu í
lífinu, einkum í desembermánuði.
Það var svoleiðis mál að fara í
jólaköttinn, að þaðan átti enginn
afturkvæmt.
Á stœrð við mús
Jólakötturinn hennar Rósu var
svo pínulítill að hún gat varla
myndað sig við að klóra honum
öðruvísi en hann ætti á hættu að
detta um koll. Fylginautar þessarar
meinlausu kisu voru álíka meinlaus
hjú, Grýla og Leppalúði. Að vísu
var Grýla álitin hið versta skass og
nokkru stærri en Leppalúði, en
svona h'til vora þau ekki, enda
komu þau úr Qöllunum og báru
böm í pokum inn í óbyggðirnar
aftur. Sjónvarpsgrýlan var á stærð
við mús og það gengur ekki.
En auðvitað er það tímanna
tákn, að þegar á að fara að rifja
upp helstu ógnir æskunnar, þá eru
þær á stærð við mús. Á þeirri öld
sem mest var kveðið um Grýlu og
Leppalúða og þennan ógnarlega
jólakött sem gleypti þá er engar
jólagjafir fengu, var mannlífið fá-
brotnara og harðara og minna um
gjafir en í nútímanum. Nú þykja
jólagjafir það sjálfsagðar að ógnar-
dæmi eins og hinn raunverulegi
jólaköttur gleymist, eða sígur svo
saman að Rósa getur varla klórað
honum.
Þjóðsaga og draumar
Svo vUI til að við lifum almennt
eitthvað urskeiðis ér þáíAÍ7i kt'ini’i
aflabresti eða eigin heimsku. Hvor-
ugt hefur orðið okkur tU mikils
trafala, nema ef vera skyldi nú, að
bæði þessi atriði sæki að okkur
með efldum hætti. Þá má búast við
að jólakötturinn fari að stækka á
ný. Það er nefnUega staðreynd að
þjóðsagan dregur aUtaf dám að ytri
aðstæðum. Huldufólks sögumar,
þegar unga sveina dreymdi að þeir
svæfu hjá huldumeyjum og sækja
þurfti ungar stúlkur I björgin tU
huldumanna, sem höfðu seitt þær
tU sín, bera aðeins vitni þörf fyrir
samneyti sem ekki var að hafa, að
ví er virðist með eðlUegum hætti.
mörgum greinum virðist þjóðtrú-
in þannig hafa komið í staðinn fyrir
raunveruleikann, eða sprottið af
raunveruleikanum. Jólakötturinn
er ekkert einsdæmi um þetta. Sé
jólakötturinn orðinn of lítiU til að
Rósa geti klórað honum og Grýla
og Leppalúði komin niður músar-
stærð, þá er það dæmi um óttalítið
samfélag, eða nær óttalaust.
Týndur köttur
Á þeim tímum þegar menn vora
að stauta fótgangandi við sauðfé á
rcginfjöllum kom fyrir að þeir
viUtust í þokum og dimm viðrum og
rákust á mannabyggðir í öræfum.
Allt fékk þetta blæ af hetjudáðum
gg. sfef K&YJSriHwn, 'JjásfignufflcJíé
ir voru, enda var ekki síminn
kominn eða almennur kunnugleiki
á milli byggða. Þannig gátu skapast
stórar sögur um gilda útUegumenn,
sem seiddu tU sín sveitapUta af því
þeir áttu ungar dætur, og vUdu
halda við kynstofni sínum. Auðvit-
að komu þær lýsingar á eftir af því
sagan þarfnaðist þess.
Þótt frásögnin af jólakettinum
sé ekki útUegumannasaga eða saga
af huldufólki heyrir hún tU þeim
flokki ævintýra, sem tíl urðu á tíma
þegar fólk bjó sér tU heim tU hiiðar
við raunveruleikann og lifði þar
stundum eins sterku lífi og í hinni
raunverulegu tUvist. Fólk hefur
nefnUega aUtaf iag á því að koma
sér upp sinni eigin sjónvarpsdag-
skrá. Nútímatækni hefur afrekað
það eitt, að svipta almenning stór-
brotinni skáldskapargáfu. Þannig
höfum við verið svipt jólakettin-
um; þessari ógnarskepnu, sem nú
er orðin sjónvarpsstjama í höndun-
um á Rósu Ingólfsdóttur. Nú er
hann orðinn kattarpísl sem engum
stendur ógn af, og alveg í samræmi
við það skáldskapar og þjóðsagna-
leysi, sem fylgir nútímanum. Þá
ber þess að gæta, að eflaust hafa
flestir gleymt því hvað það er að
lenda í jólakettinum, svo það er
ekki iwma VAn Konn ,:ii,,^giTÍ
VÍTT OG BREITT
40 ára kirkjuafmæli
Sóknarnefnd Laugameskirkju í
Reykjavík minnist þess um þessar
mundir að 40 ár eru liðin frá
vígsludegi kirkjunnar. Hún var
vígð af þáverandi biskupi, Sigur-
geiri Sigurðssyni, 18. desember
1949. Þess er getið að þann dag
hafi verið dumbungsveður og hlýtt
í veðri, sem minnir á að jólaföstu-
veðrið í Reykjavík hefur verið milt
að undanförnu og er sfður en svo
neitt einsdæmi.
Vandað afmælisrit
í tilefni afmælis Laugarneskirkju
hefur sóknarnefndin gefið út af-
mælisrit sem er ekki einasta
fróðlegt, heldur vandað að frá-
gangi, sem reyndar er orðið alvana-
legt um alla prentvinnu hér á landi.
Prenttækni hefur fleygt mikið fram
á síðari ámm, ekki síst prentun
mynda, þegar útgefendur vilja hafa
mikið við. Forsíðumynd afmælis-
ritsins er af kirkjunni umkringdri
fánaborg, þar sem litir og form
njóta sín vel. Ef rétt er munað
urðu blaðadeilur um form og svip-
mót Laugameskirkju þegar líkan
hennar og teikningar komu fyrir
almenningssjónir á sinni tíð og
ekki sparaðar dylgjurnar um hæfi-
leika arkitekts hennar, Guðjóns
Samúelssonar, sem um eitt skeið
mátti ekki snúa sér við, svo að ekki
væri að honum æpt eða illt um
hann hvíslað. 1 einfaldleika sfnum
og hófsamlegri stærð stendur Laug-
arneskirkja alltaf vel fyrir sínu.
Langur byggingartími
Formaður sóknarnefndar, Þor-
steinn Ólafsson kennari, segir frá
upphafi Laugamessóknar á fjórða
áratugnum, þegar byggð tók að
vaxa í þessu úthverfi borgarinnar,
og einkum rekur hann byggingar-
sögu kirkjunnar sjálfrar. Þar kem-
ur í ljós að það tók 12-13 ár að
koma kirkjunni upp, ef miðað er
við ákvörðun sóknamefndar að
vinna að byggingu „guðsþjónustu-
húss“ og vígsludaginn sjálfan, sem
kirkjan miðar aldur sinn við. Það
var ekki fyrr en haustið 1941 sem
byggingarframkvæmdir hófust,
þannig að fjögur ár þurfti til að
undirbúa eiginlega kirkjusmíð. Og
þannig miðaði smíðinni hægt áfram
ár af ári, stríðsárin og haftaárin
upp úr stríðinu, þegar steypuvinna
gat orðið saknæm að lögum, sem
sjálfstæðismenn bám ekki litla
ábyrgð á eins og flestir muna, utan
þeir sem ekki kunna skil á landsög-
unni nema til síðustu aldamóta.
Safnaðarmál
Annars er byggingarsaga Laug-
arneskirkju og fjáröflun til hennar
klassískt dæmi um hvernig kirkju-
smtð fer fram hér á landi. Þvert
ofan í kenningar um forgang
kirkjubygginga fyrir öðmm félags-
og menningarbyggingum, var
kirkjunni komið upp á mörgum
ámm með gjafa- og samskotafé,
sem sóknarnefndin varð að standa
fyrir og drífa áfram af félagslegum
áhuga. Engar stórfúlgur af al-
mannafé komu þar við sögu. Fjár-
veitingar til kirkjubygginga hafa
aldrei sligað ríkissjóð. Hróður
borgarstjórnar Reykjavíkurborgar
geislar ekki heldur af örlæti við
kirkjusmíð. f sjálfu sér er þetta
ekkert harmsefni, því að vel fer á
því að söfnuðimir sjálfir hafi af
slíku veg og vanda, enda er þjóð-
kirkjan að öðm leyti vel studd
fjárhagslega af ríkisvaldinu.
I.G.