Tíminn - 25.07.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 25. júlí 1990
Tíminn 7
Þórarinn Þórarinsson:
Kalda stríðið á höfunum
viðheldur stríðsóttanum
Á fundi leiðtoga Nató, sem nýlega var haldinn í London, var
samþykkt hátíðleg yfirlýsing þess efnis að kalda stríðinu værí
lokið og ekki þyrfti að sinni að óttast nýja styrjöld í Evrópu.
Það var í verulegrí mótsögn við þessa yfiriýsingu að Nató vildi
ekki fallast á þá tillögu firá forsætisráðherra og utanríkisráð-
herra íslands að hafist yrði handa um afvopnun á höfunum og
teknir upp samningar um það efni.
Meðan afvopnunarsamningar ná
ekki til hafanna heldur stríðsóttinn
áfram og þjóðimar búa sig undir að
til styijaldar geti komið. Þannig hélt
vamarmálaráðherra Bandaríkjanna
því fram nýlega að Rússar væm að
efla vamir sínar á Kolaskaga og
flyttu þangað flugvélar, hergögn og
í amerískum fjölmiðlum
er því haldið fram að til
árásar geti komið af
hálfu Sovétríkjanna, t.d.
ef Gorbatsjov yrði
steypt af stóli og herinn
tæki völdin. Svipað
kemur einnig fram í
rússneskum fjölmiðlum
og var ítarlega rætt á
nýloknu þingi Kommún-
istaflokks Sovétríkj-
anna.
herafla ffá þeim ríkjum í Austur-
Evrópu sem þeir vom að yfirgefa.
Þetta em ekki óeðlileg viðbrögð af
hálfu Rússa, þegar þess er gætt að
Nató hefúr neitað að semja um af-
vopnun á höfúnum, en þar gegnir
sjóher Natóríkja tvöföldu hlutverki
samkvæmt bandarískri áætlun.
Annað er að halda opinni sjóleið
milli Ameriku og Evrópu. Hitt er að
geta gert árás á Sovétríkin af skip-
um, ef til styijaldar kæmi eða stríðs-
hætta væri yfirvofandi. Rússar vilja
að sjálfsögðu vera viðbúnir slikri
árás ef til hennar skyldi koma. Þeir
auka því vígbúnaðinn á Kolaskaga.
í amerískum fjölmiðlum er því
haldið fram að til árásar geti komið
af hálfú Sovétríkjanna, t.d. ef Gor-
batsjov yrði steypt af stóli og herinn
tæki völdin. Svipað kemur einnig
ffam í rússneskum fjölmiðlum og
var itarlega rætt á nýloknu þingi
Kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
Um það segir svo í ffétt APN:
„Kommúnistaflokkur Sovétríkj-
anna álítur varanlegan ffið eitt af
mikilvægustu málum utanríkis-
stefhu sinnar og vill á allan hátt
Steingrímur Hermannsson fbr-
sætisráðherra.
vinna að því að slaka á spennu í
heiminum, segir í ályktun um hem-
aðarstefnu flokksins, sem samþykkt
var á 28. þingi kommúnistaflokks-
ins 10. júlí.
í gaumgæfilegu mati á stöðu og
horfúm á þróun ástands í stjómmál-
um og hermálum lýsir þingið þvi yf-
ir að tryggja þurfi áframhald þeirra
jákvæðu breytinga sem orðið hafa,
en hemaðarógnunin vofi þó enn yfir
Sovétríkjunum.
Við þessar aðstæður er það stjóm-
arskrárleg skylda og mikilvægt
verkefhi allrar þjóðarinnar, flokks-
ins og ríkisins að efla vamir lands-
ins og öryggi þess.
Jón Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra.
Kommúnistaflokkurinn vill ffam-
kvæma og þróa sovéska vamar-
stefhu og lýsir því yfir að hann sé
reiðubúinn að taka þátt í að setja á
laggimar alþjóðlegt öryggiskeríi í
þeim tilgangi að auka hemaðarlega
og pólitíska samvinnu þar sem
stefnt er að heimi án styijalda og of-
beldis.
Flokkurinn álítur nauðsynlegt að
vamaraðgerðimar beinist að því að
koma í veg fyrir stríð, tryggja ffið-
helgi landamæra Sovétríkjanna,
stöðva allar tilraunir til yfirgangs
gegn Sovétríkjunum, þar á meðal
erlenda innrás ef til hennar kæmi,
og varðveita sjálfstæði og heild-
stæði rikisins, að varðveita réttlátan
ffið, segfr meðal annars i ályktun-
inni.
Þingið álítur nauðsynlegt að hraða
samþykkt laga um vamir landsins
og breytingar á ýmsum þáttum
vamarmála í samræmi við þróun
vísindalegra þátta, tilrauna og ffam-
leiðslu sem tengist erlendum þáttum
málsins. Einnig að ríkið geri áætlun
um Iagalega vemd hermanna, fjöl-
skyldna þeirra og þeirra sem farið
hafa á eftfrlaun.
Hluta af þeim fjármunum sem
sparast hafa vegna fækkunar í heij-
um og lækkunar á hemaðarútgjöld-
um ætti að veija til þessara mála.
28. þing KFS telur róttæka endur-
skipulagningu á öllu flokkskerfmu
og pólitískt starf innan heija Sovét-
ríkjanna, eitt af lykilatriðum í hem-
aðarlegum umbótum. Pólitískt starf
innan hersins ætti að byggjast á
hugmyndum Marx, Engels og Len-
ins, sem hafa verið þróaðar á skap-
andi hátt.“
Samkvæmt þessu verður rússneski
herinn áffam alinn upp í anda þeirra
Marx, Engels og Lenins og segir
það sína sögu um hvers megi vænta
ef kalda stríðinu verður haldið
áffam á höfúnum.
Tillaga þeirra Steingríms og Jóns
Baldvins var því fullkomlega tíma-
bær og baráttan fyrir henni verður
að halda áffam til að draga úr þeirri
tortryggni og stríðsótta sem gæti
leitt til hörmulegra tíðinda.

ÚR VIÐSKIPTALÍFUNU
Munu frjálsar fjármagnshreyfingar
halda íslensku efnahagslífi gangandi?
I „Greinargerð Seðlabanka Is-
lands um áhrif frjálsra fiármagns-
hreyfinga á íslenskt efriahagslíf'
segir: „Meginatríðið er, að breyt-
ingar yfir í reglur hliðstæðar regl-
um Evrópubandalagsins, eins og
ráðgert er, að gildi innan efna-
hagssvæðisins, markar ekki alger
umskipti á öllum sviðum." (Bls. 34)
„... eðlilegt samhengi sé á milli
breytinga á vöxtum og gengi... getur
reynst þýðingarlaust fyrir stjómvöld
að halda bæði gengi og vöxtum föst-
um. Leiði slík viðleitni til þess, að
ávöxtun erlendra eigna fari ffam úr
ávöxtun sambærilegra innlendra
eigna, rennur fé einkaaðila úr landi.
Til að vega upp á móti rýmun gjald-
eyrisvarasjóða neyðast opinberir að-
ilar til þess að skapa samsvarandi
fjárstrauma inn í landið fyrir tilstilli
erlendrar lántöku. Til þess að koma í
veg fyrir rás atburða af þessu tagi
verður annað tveggja undan að láta,
vextimir eða gengið." (Bls. 35)
„Við þau skilyrði, sem hér hefúr
verið lýst, er ríkisfjármálum markað
þrengra svigrúm en ella. Hafi stefnan
í þeim efnum skaðleg áhrif, koma
þau skjótar ffam en þar sem fjár-
magnshreyfingum em reistar öflugar
skorður eins og víða hefúr verið fram
á síðustu ár. Og þar sem saman fara
fijálsar fjármagnshreyfingar og al-
gjör festa í gengismálum, eða mynt-
bandalag, geta ríkisfjármálin stuðlað
að nánast óbærilegri röskun, sem
myndi birtast sem alvarleg raungeng-
isbreyting í gengisfyrirkomulagi eins
og íslendingar þekkja af eigin raun
og að sama skapi í myntsamstarfi
eins og Evrópuríkin hafa haft með
sér ffá árinu 1979 á vettvangi EMS.“
(Bls. 37)
„Frjálsar fjármagnshreyfingar að og
ffá landinu skapa í megindráttum
skilyrði fyrir því, að innlent vaxtastig
verði sambærilegt við það, sem gerist
IV. hluti
og gengur í þeim efnum í umheimin-
um. Heimildir íslenskra aðila til er-
lendrar lántöku hafa leitt af sér, að
kjör erlendra lána hafa í grófúm
dráttum myndað eins konar effi mörk
þeirrar vaxtakröfú, sem skapast hefur
á innlendum markaði. Að sama skapi
munu heimildir innlendra aðila til
kaupa á erlendum verðbréfum hafa í
for með sér, að erlend ávöxtunarkjör
mynda neðri mörk fyrir ávöxtun á
sambærilegum eignum í íslenskum
krónum." (Bls. 38-39)
,3úast má við því, að ýmsir aðilar,
eins og t.d. lífeyrissjóðir og trygg-
ingafélög ... telji nauðsynlegt að festa
nokkurt fé í erlendum eignum, m.a. í
því skyni að tryggja ákjósanlega
áhættudreifingu. Aðrir hugsanlegir
kaupendur erlendra verðbréfa eru
verðbréfasjóðir, sem selja almenn-
ingi hlutdeildarskírteini, og stórfyrir-
tæki.... Almenn efhahagsleg skilyrði
virðast hins vegar ekki gefa tilefni til
að spá því að slik aðgerð leiði til mik-
illa fjárfestinga i eignum erlendis. ...
Breytist hins vegar almenn viðhorf
einstaklinga og fyrirtækja í þá átt, að
aukinnar óvissu gæti um ffamvindu
efnahagsmála eða hún snúist til verri
vegar, má að öðru óbreyttu búast við
skjótum áhrifúm á eftirspum eftir er-
lendum verðbréfúm og öðrum eign-
um.“ (Bls. 39-40)
„... frjálsar fjármagnshreyfingar
skapa innlendri hagstjóm strangari
aga en væri ella fyrir hendi. Þessi agi
nær lengra en einungis að ákvörðun-
um stjómvalda. ... Akvörðun um al-
menna hækkun innlends tilkostnaðar,
t.d. almenn launahækkun, fær alls
ekki staðist, nema hún sé reist á auk-
inni ffamleiðni vinnuafls eða öðm
álíka. Hækkun tilkostnaðar án þess,
að slíkar forsendur séu fyrir hendi,
leiðir til þeim mun alvarlegri vanda-
mála fyrir samkeppnisaðstöðu at-
vinnufýrirtækja og viðskiptajöfnuð
sem gengi gjaldmiðilsins er fastar
skorðað við aðrar myntir, og við
blasa algerar ógöngur, ef engin færi
eru á að leiðrétta slíka ákvörðun með
gengisbreytingu. Eftir þvi sem fjár-
magnshreyfingar era fijálsari, verður
gengi gjaldmiðilsins næmara fyrir
innlendri kostnaðarþróun. ... Að
þessu leyti bindur gjaldeyrismarkað-
urinn hendur vinnumarkaðarins um
tekjuákvarðanir....“ (Bls. 40-41)
„Reynslan erlendis frá sýnir, að að-
ilar, sem festa fé, hneigjast yfirleitt til
að beina hluta fjárfestingarfjár til
kaupa á hlutabréfúm í fyrirtækjum
jafnffamt skuldabréfakaupum og
öðram ávöxtunarkostum. ... Þetta
leiðir til þess, að íslensk fyrirtæki,
sem hyggjast afla fjár með hluta-
bréfaútgáfú, verða i beinni sam-
keppni við erlend fyrirtæki, þegar
heimildir opnast til erlendra verð-
bréfakaupa.... Þessar aðstæður munu
með öðra knýja íslensk atvinnufyrir-
tæki til hagræðingar og ffamtaks,
sem duga til að standa sambærilegum
erlendum á sporði. í þessu felst jafn-
ffamt, að atvinnustarfsemi hér á landi
verður að skila arði til samræmis við
það sem gerist og gengur í umheim-
inum, enda leiðir annað til, að hag-
vöxtur hér á landi staðnar í saman-
burði við önnur lönd og lífskjör drag-
ast aftur úr því, sem gerist með ná-
Malawi
Malawi hlaut í byijun apríl 1990
fimmta lán sitt, 70 milljónir $, ffá Al-
þjóðlega gjaldeyrissjóðnum og Al-
þjóðlega bankanum ffá 1981. „Megin-
markmiðið að þessu sinni er að létta fá-
tækt eða að sjá til þess, að fátækir fái
bætt tap sitt,“ að Financial Times sagði
10. apríl 1990 ffá. ,3fnahagslíf Mala-
wi hefúr að miklu leyti náð sér eftir
kreppu snemma á níunda áratugnum. I
viðskiptalífi gætir bjartsýni og vænst
er, að ffamleiðsla 1989 hafi rétt farið
ffam úr fólksfjölgun. Utgjöldum ríkis-
ins er haldið í skefjum og verð-
bólgu(stigið) er undir 10%.... Þótt ný-
lega hafi ekki verið gerðar athuganfr
eða birtar (en Banda forseti kveður oft
fátækt hafa verið upprætta í Malawi),
viðurkenna hjálparstofhanir, að hækk-
andi verðlag, atvinnumissir og afturfor
í heilsugæslu, skólahaldi og félagslegri
grannaþjóðum." (Bls. 41-42)
„Almennt má gera ráð fyrir því, að
erlend samkeppni stuðli að aukinni
hagkvæmni í starfsemi banka og ann-
arra fjármálastofhana. ... Hitt er ann-
að, að ekki er víst, að islenskur mark-
aður sé nægilega stór, til að erlenda
banka fysi að keppa á honum. Virðist
mega gera ráð fýrir, að áhugi erlendra
aðila beinist aðallega að þjónustu við
stóra aðila, stórfyrirtæki og opinbera
aðila, sem eiga i umfangsmiklum
viðskiptum." (Bls. 43-44)
í vanda
þjónustu hafi sökkt Malawi-búum —
einum hinna fátækustu hinna fátæku i
heimi hér — enn dýpra ofan í fátækt.“
,3inn vandinn er sá, að uppbygging
atvinnulífsins er nálega óbreytt, efrik-
um landbúnaðar. Uppskipting á milli
búgarða (sem rækta til útflutnings), og
geira bændabýla býðurupp á .Jcennslu-
bókardæmi um tvískiptingu“, að mati
hagffæðings eins. „Við eram að kom-
ast í kröggur. Veltuskeið útflutnings
(búvara) snemma á áttunda áratugnum
hefúr fjarað út og iðnaður er sáralítill.“
Alþjóðabankinn búidur vonir við
breytta efhahagsstefnu eftir ffamlag
næsta láns, um 160 milljónir $, af hálfú
hans og annarra aðila. Heimildir
herma, að skilmálar þess lúti að upp-
töku tóbaksræktunar á bændabýlum,
en fram til þessa hefúr hún að lögum
verið bundin við búgarða. Stígandi