Tíminn - 25.01.1995, Blaðsíða 5

Mibvikudagur 25. janúar 1995
5
Kennarinn john slœr um sig meb innantómu oröagjálfrí, sem nemandinn Carol skilur ekki, enda móbursjúkur femínisti, og samskipti þeirra eru ónátt-
úruleg og lífsfirrt.
Að skilja og misskilja
Þjó&leikhúsib: OLEANNA eftir David Ma-
met. Þýbing: Hallgrímur H. Helgason.
Lýsing: Ásmundur Karlsson. Leikmynd
og búningar: Sigurjón Jóhannsson. Leik-
stjórn: Þórhallur Sigur&sson. Frumsýnt á
Litla svi&inu 20. janúar-
Vegna fjarveru úr bænum gat
ég ekki verið á frumsýningu
þessa leikrits, en sá aðra sýn-
ingu á sunnudagskvöldiö. Þetta
verkefni leikhússins hefur feng-
iö verulega kynningu í fjölmiðl-
um. Leikritið fjallar um sam-
skipti nemanda og kennara í
háskóla, — það er ysta boröið. í
öðru lagi fjallar það um mis-
munandi orðanotkun sem leiðir
til misskilnings, og að endingu
snýst það raunverulega um
vaídabaráttu og kynjabaráttu. í
þeim leik er engum að treysta;
það má víst ekki ætlast til að
áheyrandinn skilji eða vilji
skilja, því að mælandanum leyf-
ist ekki að búast við að áheyr-
andinn leggi sama skilning í
oröin og sá sem talar. Ráöið
kannski að tala nógu óljóst og
forðast að ydda mál sitt.
I>að er víst orðið sport meðal
ruglaðra (það má víst ekki segja
móðursjúkra) femínista í
bandarískum háskólum að
ákæra karlkyns kennara fyrir
kynferðislega áreitni í orði ef
ekki í verki, af minnsta tilefni
eða grillum einum. Hefur tekist
að hrekja menn úr starfi eða
beygja þá niður í gólfið með
slíkum aðförum. Kennarinn í
leikriti þessu er á leiðinni á
hnén um það er lýkur. Er þetta
þá sigur kvenréttinda á karl-
rembunni? Æ, nei. Mér fannst
þetta leikrit hvorki sýna sigur
né ósigur sem nokkm skiptir, af
því aö það fólk, sem hér á í
höggi hvort við annað, er svo
leiöinlegt og ómerkilegt að
manni er sama um hvor hrósar
sigri, „hirði ég aldrei hverjir
drepast", segir í Njálu.
Kennarinn John er líklega
einhvers konar félagsfræðingur.
Að minnsta kosti talar hann
eins og slíkur fræðingur, með
innantómu orðagjálfri, frösum
og margföldum umbúðum utan
um óljósa hugsun sem snýst um
hans eigin nafla. Nemandi
hans, Carol, er komin til að
ræða um ófullnægjandi úrlausn
verkefnis. John hefur reyndar
lítinn tíma til að tala um það,
enda er hann að kaupa hús og
stefnir að stöðuhækkun. Á milli
þess sem hann ræðir þetta í
símann dælir hann orbaflóbi
sínu yfir nemandann sem aldrei
kemst að, talar um sjálfan sig og
slær um sig með sleggjudómum
um námið sem nemandann
skortir alla dómgreind og skiln-
ing til að átta sig á, en glósar
LEIKHUS
CUNNAR STEFÁNSSON
spekina. Svo bugast stúlkan,
grætur, segist ekki skilja neitt,
hún er heimsk. Kennarinn vill
hjálpa henni og býður henni að
koma til sín á skrifstofuna,
hann segir að sér líki vel við
hana.
í næsta þætti er nemandinn
svo búinn að kæra kennarann
fyrir kynferðislega áreitni og
móðganir og renna því tvær
grímur á stöðumatsnefndina. í
þriöja þætti hefur svo þessi
stúlkukind sem ekkert skildi
breyst í harðvítugan ógnvald
sem meb skipulegum hætti
þjarmar að kennaranum, kærir
hann fyrir nauögunartilraun og
setur honum loks þau skilyrði
ab auðmýkja sig rækilega, jafn-
vel aö afneita eigin- verkum ef
hann á ab geta hangið áfram
við kennslu. Á bak við stúlkuna
er einhver „hópur".
Leikrit þetta mun hafa farið
víða, enda er þaö auðséð að
David Mamet er kunnáttusam-
ur höfundur. Hann á ekki í
vandræöum með ab byggja leik-
rit: hér er stígandi og markviss
vinnubrögö. Fyrsti þáttur er
reyndar afar leibinlegur, en þeg-
ar á líður lifnar vel yfir sviðinu.
Leiðindin liggja í þeirri hugsun
og lífssýn sem í verkinu birtist.
Bæði kennari og nemandi eru
strengjabrúður valds sem þau
ráða ekkert við. Kennarinn er
aöeins þjónn vitlauss kerfis
(prófin eru fyrir hálfvita, samin
af hálfvitum, segir hann). Fyrir
honum er kennslan aðeins at-
vinna, framfærsluleið, en skipt-
ir að öðru leyti engu máli. Nem-
andann varbar ab sínu leyti ekk-
ert um pælingar kennarans,
hún þarf bara að ljúka prófi til
ab komast á sinn bás í kerfinu,
til þess skrifar hún niður eins og
Alefling andans
„I>ab er svo bágt að standa í
stað," segir skáldið, og alltaf er
valnefnd Sinfóníuhljómsveitar-
innar ab reyna ab mennta okkur
og skila okkur ögn áleiðis í mús-
íkfræöunum, með því aö kynna
fáheyrð verk í bland við þau vin-
sælu. Á tónleikunum 19. janúar
voru þannig þrjú tiltölulega
sjaldheyrð verk en þó ágæt,
hvert á sinn hátt: Fjórða sinfón-
ía Joonasar Kokkonen, Koss álf-
konunnar eftir Stravinsky, og
knéfiðlukonsert eftir Elgar.
Stjórnandi á tónleikunum var
Osmo Vanska, sem greinilega
hefur verið hinn mesti happa-
dráttur fyrir Sinfóníuhljómsveit-
ina, því allir tónleikar undir
hans stjórn lukkast stórvel.
Hljómsveitarmenn segja hann
vera afar kröfuharban, enda
leynir árangurinn sér ekki.
Joonas Kokkonen (f. 1921) er
að sögn tónleikaskrár stórt núm-
er í tónlistarmálum Finnlands,
bæði sem fjölhæft tónskáld og
kennari. Fjórba sinfónía hans,
sem spiluð var á tónleikunum,
var frumflutt árib 1971 í tilefni
af fimmtugsafmæli skáldsins. í
henni þykir gæta áhrifa rað-
tækni, en jafnframt klassískrar
hugsunar með útvinnslu efnis-
TONLIST
SICURÐUR STEINÞÓRSSON
ins af ýtrustu nýtni og form-
festu, enda segir sicráin að í þessu
verki hafi tónskáldinu tekist aö
skapa frábært jafnvægi milli
hins formræna og hins huglæga.
Allt um þab er sinfónían prýöi-
lega áheyrileg og dylst engum ab
hún er samin af mikilli kunnáttu
og ab flutningurinn var með
miklum ágætum.
Næst kom ballettverk eftir
Stravinsky (1882-1971), Le Bais-
er de la Fée uppá frönsku, sem
mun þýba koss álfkonunnar, og
vísar til Snædrottningar H.C.
Andersens. Þennan ballett samdi
Stravinsky 1928, löngu síöar en
sína frægu balletta Eldfuglinn
(1910), Petrushku (1911) og Vor-
blót (1913), og einhvern veginn
hefur hann ekki slegið í gegn
meb sama hætti. Þarna er þó ým-
islegt skemmtilegt og kraftmikið
að heyra, en þó vantar greinilega
sitthvab til að tónlistin jafnist á
við hin eldri verk.
Eftir hlé flutti hljómsveitin
fyrst Dauða Ásu úr Pétri Gaut
páfagaukur. En þau skilja ekki
hvort annað. í stað þess að
reyna ab skilja kærir hún kenn-
arann og leggur starfsferil hans í
rúst. Almennt séð er þab lítill
skaði, því kennarinn er bullu-
kollur.
Þaö er skýrt vel í leikskrá hvað
liggur að baki verkinu. Þar er
meira að segja skýrt nafniö. Ole-
anna var sæluríki í Bandaríkjun-
um sem Ole Bull, hinn norski
fiðlusnillingur, lét sig dreyma
um aö stofna! Þetta er útópía:
land þar sem sannleikur ríkir og
jöfnuður býr og karlar og konur
skilja hvert annað. Mér sýnist
þó höfundurinn ekki veita
áhorfandanum neina vonglaða
sýn á þetta land.
Þar komum við að persónu-
sköpuninni, sem hlýtur ab telj-
ast veikasti hlekkur verksins.
Það er sérlega ljóst í Carol, sem
er gjörsamlega rugluð persóna
eins og hún blasir við: allt of
grautarleg fyrst, allt of markviss
seinna. Það var ekki von að Elva
Ósk Ólafsdóttir gæti mikið unn-
ið úr þessari kvengerð. John er
mun betur gerð persóna og Jó-
hann Sigurðarson skilaði hlut-
verkinu með fullum sóma, enda
þrautreyndur og hæfileikaríkur
leikari. Hann sýndi allar hliðar
persónunnar vel: yfirlætið og
sjálfumgleðina í byrjun, síðan
vaxandi ótta og reiði mannsins:
allt varð þetta glöggt í meðför-
um leikarans.
Leikmynd er stílhrein og
gaman hvernig halli gólfsins er
notaður í baráttunni. Þórhallur
Sigurðsson hefur tekið á verk-
inu af góðum skilningi. Þýðing-
in er munntöm, en verkið
kannski illþýðanlegt. Sum orð í
íslensku hafa ekki þá skírskot-
un, til dæmis til kynferðis, sem
samsvarandi orb hafa í ensku.
Ég tók eftir aö Carol taldi það til
marks um kynferðislega hlut-
drægni að John telur að í hinni
margnefndu matsnefnd, skip-
abri karlmönnum, sitji „sóma-
menn". Maður merkir mann-
eskja á íslensku, þótt ýmsir eigi
augsýnilega erfitt með að
kyngja því. — Annars er hugs-
unarhátturinn í verkinu víst
einkar „akademískt-amerískur"
og ekki við þýðanda að sakast
þótt sumt í oröaflaumnum
verkaði undarlega.
Þjóðleikhúsið er að tolla í tísk-
unni meb því að sýna þetta leik-
rit. Þab tiltæki skal síst lastað og
sýningin á Oleönnu var yfirleitt
vönduð og í heild ekki leiöin-
leg. Annab mál er hitt að þessar
persónur og samskiptamál
þeirra stríða ekki á leikhúsgest-
inn eftir aö sýningu lýkur.
Þab er helst að maður hafi
áhyggjur af, ef satt reynist, að
samskipti fólks séu komin í jafn
ónáttúrulegar og lífsfirrtar
skorður og sýnt er í þessu leik-
verki. En „það gerist aldrei hér"
— eða hvab?
eftir Grieg til minningar um
fórnarlömb snjóflóðanna fyrir
vestan. Og loks lék bandaríski
knéfiðlarinn Gary Hoffman ein-
leik í sellókonsert Elgars, af mik-
illi fegurð og innlifun. Konsert
þessi mun vera talinn í fremstu
röð meðal sellókonserta, en
Hoffman er í hópi mestu knéf-
iðlara vorra tíma. Var sá flutn-
ingur allur mjög fagur og tók þar
hver á sem mest hann mátti,
einleikari, stjórnandi og hljóm-
sveit. Var góður rómur að gerð-
ur, og fór svo að lokum ab lista-
fólkið endurtók hæga kafla
konsertsins. ■