Réttur - 01.04.1974, Page 58

INNLEND ■gas
VfÐSJÁ
Fyrri hluta maímánaðar urðu miklar svipt-
ingar í íslenskum stjórnmálum og leiddu
þær að síðusm til þingrofs. Enginn kostur er
á því að rekja nákvæmlega hvernig þessir
atburðir gerðust, enda er það fyrst og fremst
tilgangur þessa þáttar í Rétti að draga fram
aðalatriðin í atburðum hvers tímabils.
Meginundirrót þeirra átaka sem áttu sér
stað í vor var annars vegar sá verðbólgu-
vandi sem fyrirsjáanlegur var að ykist að
miklum mun 1. júní sl. og hins vegar sú
upplausn sem í vaxandi mæli varð vart í
minnsta stjórnarflokknum, Samtökum frjáls-
lyndra og vinstri manna, sem að síðustu
klofnáði í fimm staði.
Til þess að grípa á þeim vanda sem við
var að etja í efnahagsmálum lagði ríkisstjórn-
in fram á alþingi frumvarp til laga um við-
nám gegn verðbólgu og fól frumvarp þetta
í sér víðtækar aðgerðir. Meginatriði frum-
varpsins voru:
— Alger verðstöðvun næstu sex mánuði
og ríkisstjórninni veitt heimild til að lækka
verðlag í vissum tiifellum.
— Ríkisstjórninni verði heimilað að
lækka útgjöld fjárlaga um 1500 milj. kr og
verja því fé er þannig sparaðist til dýrtíðar-
ráðstafana.
— Kaupgjaldsvísitalan frá 1. mars yrði
í gildi til 1. des. Þó var gert ráð fyrir föstum
dýrtíðaruppbótum á lágmarkslaun.
— Takmörkuð verði útlán peningastofn-
ana, þmt. sparisjóða og lífeyrissjóða.
Þessi voru meginatriði frumvarpsins. Það
var lagt fram við 1. umræðu í neðri deild
og mælti forsætisráðherra fyrir því. Frum-
varpið komst þó aldrei iengra en til 1. um-
ræðu vegna þess að stjórnarandstaðan neit-
aði að hjálpa til við að koma málinu í nefnd.
En þegar hér var komið sögu hafði einn
þingmanna Samtaka frjálslyndra, Bjarni
Guðnason, klofið sig frá Samtökun-
um og stóð hann í flestum tilfellum með
stjórnarandstöðunni. Hafði stjórnin því ekki
meirihluta í neðri deiid — þar var staðan
20 gegn 20. Þó var talið líklegt að Bjarni
Guðnason mundi vilja leggja liðsinni til þess
að hleypa frumvarpinu í nefnd og til 2. um-
ræðu, en þá varð kjarnasprenging í þeim
hluta samtakanna sem eftir var. Björn Jóns-
son félagsmálaráðherra var andvígur frum-
varpinu að hann sagði en vitað var að hann
hafði frá upphafi setið á svikráðum við
stjórnina og sá nú smugu til þess að sleppa
út. Hann sagði af sér ráðherradómi með
stuðningi Hannibals Valdimarssonar og
Karvels Pálmasonar. En fimmti þingmaður
samtakanna, Magnús Torfi Olafsson stóð
með ríkisstjórninni. Þar með var meirihluti
brostinn á Alþingi — fyrir tilverknað Hanni-
mals og Björns — og forsætisráðherra rauf
þing og ákvað að efna til almennra þing-
kosninga 30. júní. Þingrofsboðskap sinn las
forsætisráðherra aðfaranótt 10. maí og svo
vildi til að einmitt sömu nóttina leystist
prentaraverkfallið sem þá hafði staðið í sjö
vikur. Hófst nú sjö vikna kosningalota —
fyrst vegna borgarstjórnarkosninganna 26.
maí og jafnhiiða vegna alþingiskosninganna.
Um leið og þing var rofið hófust hinar
130