Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.2006, Síða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 07.01.2006, Síða 13
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 7. janúar 2006 | 13 Breska hljómsveitin Massive At-tack gefur út nýja hljóðvers- plötu í næsta mánuði. Platan hefur fengið heitið Weather Underground og er hún fimmta plata hljómsveit- arinnar. Upptökur fóru fram á heim- ilum hljómsveitarmeðlima í Bristol í Bretlandi og í New York í Banda- ríkjunum. Að sögn veftímaritsins Gigwise er þetta ekki eina afurð hljómsveitar- innar en í lok mars kemur út tvöföld safn- plata Massive Attack og DVD-mynddiskur. Á öðrum disknum, sem ber heitið Collected, verður að finna lög á borð við „Teardrop“, „Safe From Harm“ og „Unfinished Sympathy“ en á hin- um verða fágætar upptökur og end- urhljóðblönduð lög. Síðasta hljóðversplata Massive Attack, 100th Window, kom út fyrir réttum tæpum tveimur árum.    Nýr tónn hljómaði í gær álengstu tónleikum sögunnar en tónleikarnir munu alls taka 639 ár ef allt gengur samkvæmt áætlun. Verkið, sem er eftir bandaríska tón- skáldið John Cage, er flutt í kirkju í Halberstadt í austurhluta Þýska- lands. Það nefnist organ2/ASLSP og hástafirnir standa fyrir As SLow aS Possible eða „Eins hægt og unnt er“. Flutningur verksins hófst 5. sept- ember 2001 en því á að ljúka árið 2639. Fyrsta eina og hálfa árið ríkti þögn í kirkjunni, enda er engin starfsemi þar lengur, en fyrsti tónn- inn heyrðist 3. febrúar 2003 og ann- ar tónninn 7. maí árið 2004. Í dag heyrðist nýr tónn og verður nót- unum haldið niðri með sérstökum lóðum í nokkur ár. Orgelið sem not- að er við tónleikana var sérstaklega smíðað fyrir þetta verkefni og verð- ur pípum bætt við í það eftir þörfum. Cage samdi verkið upphaflega fyrir píanó árið 1985 og þá tók það 20 mínútur í flutningi. Hann útsetti það síðan fyrir orgel árið 1987. Þeg- ar ákveðið var að flytja verkið í kirkjunni í Halberstam fór fram mikil umræða um það í Þýskalandi hvernig túlka bæri fyrirmælin: Eins hægt og unnt er. Sumir töldu að það gæti þýtt frá degi til hins óendan- lega. Á endanum tóku tónlistar- sérfræðingar og orgelsmiðurinn þá ákvörðun að flytja verkið á 639 árum til að minnast þess að svonefnt Blockwerk-orgel var smíðað í Hal- berstam árið 1361. Það var fyrsta orgelið, sem sérstaklega var ætlað til kirkjulegra athafna. Skipuleggjendur John Cage- orgelverkefnisins segja að tónleik- arnir í Halberstadt hafi einnig heim- spekilegan tilgang: að finna kyrrð og ró þrátt fyrir örar breytingar nú- tímans. Cage fæddist í Los Angeles árið 1912 og lést árið 1989. Hann hafði mikil áhrif, bæði sem tónlistarmaður og hugsuður. Af öðrum verkum Ca- ges má nefna 4’33 en þegar það verk er leikið er alger þögn í 4 mínútur og 33 sekúndur. Nokkrar af þekktustu hljómsveitum heims hafa flutt það verk. Erlend tónlist John Cage á tali við kollega sinn Conlon Nancarrow. Massive Attack Þ ó að margar sveitir hafi ver- ið kallaðar Bítlar pönksins (Ramones t.d.) hefur enginn komist eins nálægt mel- ódískri snilld Liver- poolsveitarinnar og Minnea- polissveitin Hüsker Dü. Nafn sveitar- innar skýtur iðulega upp kolli er sam- tímarokkarar ræða um áhrifavaldana, er æði nafntoguð en því miður held ég að allt of fáir hafi heyrt snilldina. Sem er súrt, því á ferð er mikil yfirburðasveit, tímamótasveit í raun réttu. Hüsker Dü starfaði aðeins í tæp átta ár, frá 1979 til 1987. Þetta er svipaður tími og mektarár Bítlanna og líkt og með þá sveit var þróun öll og þroski með miklum ólíkindum. Fyrstu plöturnar ein- kenndust af glundroðapönki og mikilli óhljóðasúpu en aðeins nokkrum árum síð- ar var komin fram melódísk rokksveit sem lagði línurnar fyrir hið grípandi pön- krokk sem eftir fylgdi, allt frá Nirvana til Blink 182, Green Day og Foo Fighters. Heil stefna, tilfinningarokkið svokallaða („emo“), á allt sitt undir sveitinni eða svo gott sem. Í kjölfar upprunalegu pönk-holskeflunnar í Bandaríkjunum, þar sem áherslan lá fyrst og fremst í hráu og óhefluðu þriggja gripa rokki, tóku menn og konur að leita nýrra túlk- unarleiða. Síðpönkið svokallaða einkennist kannski fyrst og fremst af því hversu fjöl- breytilegt það er þar sem hinar og þessar stefnur voru felldar að grunnhugmyndum ræfl- arokksins. Í Bandaríkjunum umföðmuðu Min- utemen sýrudjass, Replacements blús og kántrí og Mission of Burma óhljóðalist. Hüsker Dü tóku hins vegar að skeyta grípandi mel- ódíum við pönkkeyrsluna með listilegum ár- angri og það er því ekki að ósekju að maður grípi til Bítlasamlíkingar. Lög eins og „First of the last calls“ (af Metal Circus, 1983), „I apolo- gize“ (af New Day Rising) og „Makes no sense at all“ (af Flip your wig, 1985) eru svo hrika- lega grípandi og melódísk (án þess að vera froða!) að maður steinliggur í hvert sinn sem hlustað er. Venjulega er Zen Arcade frá 1984 köll- uð til sem meistaraverk sveitarinnar en margar aðrar plötur koma reyndar til greina. Flip Your Wig er gegnheil popp- snilld, Metal Circus er frábært verk sem markar örugg skref inn á þessar melód- ísku brautir og Candy Apple Grey, fyrsta plata Hüsker fyrir Warner-risann, er stórkostleg. Eftir nokkra íhugun ákvað ég þó að tefla fram svanasöngnum, hinni tvöföldu Warehouse: Songs and Stories. Á henni eru tuttugu lög, hvert öðru betra eftir þá blóðbræður Bob Mould og Grant Hart. Og svo við höldum áfram með Bítlasamlíkingar var sveitin búin á því þegar platan kom út. Hart og Mould voru komnir í hár saman, Hart orðin her- óínfíkill en hinn skapstirði Mould orðinn þurr. Warehouse er „fágaðasta“ verk Hüsker, eitthvað sem fær hina hörðu Hüsker-hirð til að vanmeta hana, en gæði lagasmíða, texta og það hversu verkið er heilsteypt landar því sem glæstustu vörðu sveitarinnar. Mould og Hart héldu báðir áfram á eigin vegum eftir að sveit þeirra leystist upp. Hart stofnaði Nova Mob og hefur gefið út sólóplöt- ur; Mould átti eftir að stofna Sugar og átti einnig eftir að gefa út sólóplötur (sú fyrsta, Workbook, er frábær). En ekkert af þessu kemst með tærnar þar sem Hüsker hafði hæl- ana. Í guðanna bænum, farið nú og kynnið ykkur þessa snilld! Bítlar pönksins Poppklassík Eftir Arnar Eggert Thoroddsen arnart@mbl.is Kvikmyndagerð á Indlandi á sér langasögu, fyrsta indverska myndin semeitthvað kvað að var frumsýnd 1913 ogí upphafi þriðja áratugar aldarinnar var kominn vísir að kvikmyndaiðnaði sem er sá öflugasti í heimi, enda áhugi fyrir kvikmyndum gríðarlegur á Indlandi. Heimildir herma að um 27.000 kvikmyndir hafi verið frumsýndar á Ind- landi á öldinni en þótt kvik- myndagerð sé stunduð um allt land er mest framleiðsla í Mumbay, sem eitt sinn hét Bombay, en kvikmyndir þaðan eru gjarnan kallaðar Bollywood-myndir. Alsiða er í indverskum kvikmyndum að hafa í þeim söng- og dansatriði og gildir einu þó myndin sé mikið drama eða hörmuleg átakasaga, helst á hún að byrja á söngatriði og síðan koma þau reglu- lega í gegnum myndina. Getur nærri að gríð- arlegan fjölda þarf af lögum til að skreyta með grúann af myndum sem framleiddur er í Bollywo- od ár hvert, alla jafna um 200 myndir. Obbi lag- anna er saminn af tiltölulega litlum hópi manna og sömu söngvararnir, yfirleitt söngkonur, syngja líka flest lögin. Frægust söngkvenna er Lata Manges- hkar sem tók upp þúsundir laga á sjötta, sjöunda og áttunda áratugnum og er reyndar enn að komin fast undir áttrætt. Yngri systir hennar, Asha Bhosle, er einnig með helstu söngkonum Indverja þó hún hafi ekki náð sömu afköstum og Lata. Þótt Asha hafi ekki sungið eins mörg lög inn á band og Lata telja menn þó að hún hafi tekið upp um 12.000 lög á fjórtán tungumálum, en hún er al- mennt talin fjölhæfari söngkona en Lata þótt Lata hafi verið með fegurri rödd. Síðari eig- inmaður Asha Bhosle var tónskáldið og upp- tökustjórinn Rahul Dev Burman, einn helsti laga- smiður indverskrar kvikmyndasögu, en hann lést fyrir rúmum áratug. Fjölbreytt hljóðfæraskipan Því er þetta allt rifjað upp hér að fyrir skemmstu kom út plata þar sem þau leiða saman hesta sína Kronos kvartettinn og Asha Bhosle og heitir You’ve Stolen My Heart, en á disknum flytja Kro- nos og Asha lög eftir Rahul Dev Burman úr ýms- um myndum. Kronos kvartettinn hefur áður glímt við Bur- man, Aaj Ki Raat var á þeirri ágætu plötu Carav- an. Að þessu sinni var þó ákveðið að hafa allt eftir Burman, en reyna að hafa blönduna sem fjöl- breyttasta, ekki bara spila gamla slagara. Plötuna vann kvartettinn þannig að fyrst voru lögin valin og síðan leitað í upprunalegar útgáfur þeirra til að finna réttu útsetninguna. Bollywood-tónlist er íburðarmikil og hádramatísk og gefur augaleið að ekki er hægt að skila henni af nokkru viti með fiðl- um, lágfiðlu og hnéfiðlu þannig að Kronos-liðar leituðu til Wu Man til að spila á kínverska lútu og rafmagnssítar og Zakir Hussain að spila á slag- verk. Því til viðbótar léku Kronos-liðar síðan á orgel, hljóðgervla, rafbassa, harmonikku, slag- verk og þeremín, svo fátt eitt sé talið, en allur sá hljóðfærafjöldi var til viðbótar strengjahljóðfær- unum sem þau eru þekktust fyrir að spila á. Lög úr ýmsum áttum Burman var fjölhæfur lagasmiður og lögin eru ólík og úr ýmsum áttum, sum velþekkt og vinsæl á sinni tíð en önnur hafa lítið sem ekkert heyrst ut- an myndanna þar sem þau fengu að hljóma fyrst. Flest eru þau sungin en einnig fjögur þar sem hver hljóðfæraleikari kvartettsins fær að hleypa á sprett. Kronos kvartettinn fetar enn framandi slóðir og leiðtogi hans, David Harrington, er óhrædd- ur við að breyta útaf nú sem endranær. Plötur kvartettsins eru margar ævintýralegar og sum- ar ganga ekki alveg upp, en síðustu nokkrar plötur hafa verið einkar vel heppnaðar. Nefni í því sambandi Caravan sem kom út 2000, Nuevo frá 2002 og var kynnt á frábærum tónleikum kvartettsins hér á landi á sínum tíma, og Harry Partch: U.S. Highball sem kom út 2003, gríð- arlega ólíkar plötur en hver annarri betri. Best tekst kvartettinum upp þegar menningarheimar renna saman, samaber Nuevo og svo nú You’ve Stolen My Heart. Samruni menningarheima Margir þekkja Kronos kvartettinn bandaríska, enda hefur hann lengi verið áberandi fyrir frá- bæra spilamennsku og hugmyndaauðgi. Á und- anförnum árum hefur kvartettinn verið iðinn við að velta upp nýjum hliðum á tónlist úr ólík- um áttum, spilað jöfnum höndum Sigur Rós, mexíkóska þjóðlagatónlist, bandaríska fram- úrstefnu og kínverska klassík. Seint á síðasta ári kom út diskur þar sem kvartettinn beinir sjónum að indverskri tónlist, indverski kvik- myndatónlist nánar til tekið, Bollywood-tónlist Eftir Árna Matthíasson arnim@mbl.is Kronos kvartettinn og Asha Bhosle.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.