Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.2006, Síða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 13.05.2006, Síða 2
2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 13. maí 2006 ! Lítil sæt börn leiðast hönd í hönd á skólalóðinni. Stúlkan er klædd í bláa vaffhálsmálspeysu, hvíta blússu og plíserað pils. Drengurinn er í hnésíðum bux- um, dökkum sokkum og blárri peysu. Umhverfis þau eru há- vaxin tré. Einhvern veginn svona er myndin sem kemur upp í hug- ann þegar ég hugsa um skólabúninga. Ég hef þó á undanförnum árum verið að reyna að skipta þessari mynd út fyrir aðra mynd sem ég veit að er í meiri tengslum við þann raunveruleika sem við búum við á Íslandi. Mynd af glaðlegum börnum í rauðum flíspeysum í grýttu landslagi. Að undanförnu hafa ákveðnir stjórn- málamenn talað um mikilvægi þess að taka upp skólabúninga. Skoðanir þeirra eru að einhverju leyti ómur af ánægju- röddum fræðimanna og kennara sem út- listað hafa jákvæða reynslu sína af því að hafa börnin í skólabúningum. Það er örugglega margt jákvætt við skólabún- inga, rétt eins og það er margt jákvætt við það að leyfa börnum að klæðast fötum sem þau og foreldrar þeirra velja sjálf og telja að falli vel að sjálfsmynd þeirra og persónusköpun. Hins vegar er sitthvað athyglisvert við umræðuna um skólabún- inga og þau rök sem gjarnan er beitt í þeirri umræðu. Einhverjir hafa jafnvel gengið svo langt að halda því fram, al- gjörlega gagnrýnislaust að skólabún- ingar séu mikilvægur liður í baráttunni gegn einelti. Í framhaldinu hafa daufar raddir heyrst muldra að rauðar eða grænar flíspeysur leysi ekki þann vanda sem einelti sé. Vandinn verði bara færður til. Skóbúnaður, hárgreiðsla eða skóla- töskur verði í framhaldinu tilefni eineltis. Miðað við þessi rök mætti ætla að besta leiðin til að sporna við einelti væri að steypa alla í sama mót útlitslega. Eins peysur, buxur, skór og hárgreiðsla fyrir alla. Ætli við kæmumst þá hjá eineltinu – eða myndi vandinn þá aðeins flytjast yfir í illviðráðanlegri þætti eins og bráða skap- gerð og móbrún augu? Með því að berjast gegn einelti með skólabúningum er verið að ráðast að birt- ingarmynd vandans en ekki vandamálinu sjálfu. Þetta er reyndar algeng tilhneig- ing sem getur tekið á sig ýmsar myndir. Í þessu sambandi má nefna að þegar kaup- máttur launa minnkar og láglaunafólk krefst launahækkunar hneigjast ákveðnir stjórnmálamenn til að líta svo á að launa- kröfur láglaunafólksins séu rót vandans en ekki birtingarmynd hans. Svipað er því farið þegar ákveðinn þjóðfélagshópur á í erfiðleikum með sjálfsmynd sína og ræðst þá gegn öðrum hópi. Að und- anförnu hefur því verið haldið fram að allt að 30% Íslendinga séu á móti innflytj- endum. Er hugsanlegt að þetta fólk, sem segist vilja vernda íslenska menningu, eigi í vandræðum með sjálfsmynd sína og sé óöruggt með stöðu sína í íslensku sam- félagi? Má ekki ætla að vandinn liggi hjá þeim sjálfum en ekki hjá hinum illræmdu innflytjendum? Vandamálið sem einelti er hjá íslensk- um skólabörnum verður ekki leyst með því að ráðast á birtingarmynd þess. Með því er aðeins verið að senda þau skilaboð að klæðnaður sé gild ástæða eineltis. Flókin og djúpstæð vandamál verða ekki leyst með yfirborðslausnum. Ef börnum er strítt vegna þess að þau eru í peysu sem kostar 2.000 kr. en ekki 4.500 kr. stöndum við frammi fyrir djúpstæðum vanda. Verðmætamat sem mótast fyrst og fremst af peningum er ekki meðfætt. Það er áunnið. Skólabúningar skapa hugsanlega samkennd en að mínu viti er hægt að skapa samkennd með öðru en flíspeysum. Engu að síður væri fróðlegt að vita hvort minna sé um einelti á þeim vinnustöðum þar sem starfsmönnum ber að vera í sérstökum klæðnaði, til dæmis á Ríkisspítölum, hjá Granda eða á Kára- hnjúkum, en á þeim vinnustöðum þar sem fólki er frjálst að þroska persónuleika sinn og skapa sér ákveðna stöðu með því að velja hverju það klæðist á vinnutíma. Ég efast reyndar um að svo sé. Einelti og skóla- búningar Eftir Sigrúnu Sigurðardóttur sigrun@ akademia.is Nú eru að myndast stórar sprungurí múrana á milli auglýsinga og rit-stjórnarlegs efnis dagblaða meðþeim tíðindum að fríblaðið Metro hefur hafið sölu á orðum í greinum til auglýs- enda. Tíðindin hafa þó ekki vakið mikil við- brögð í sænska fjölmiðlaheiminum. Tiltækið virðist kannski saklaust en það byggist á því að auglýsendur eiga kost á að kaupa vefslóð sína eða lógó í pláss í lok greina þar sem orð sem tengjast starfsemi fyrirtækjanna koma fyrir. T.d. gæti raf- vöruverslun keypt slíkt auglýsingapláss í lok greinar þar sem t.d. orðin „sjónvarp“, „raftæki“ eða „spila- stokkur“ kæmu fyrir. Göteborgs-Posten gerir tíðindunum skil með þessu dæmi og mörg svipuð er hægt að sjá fyrir sér. Síminn kaupir auglýsingar í öll- um greinum sem innihalda orðin „gemsi“ eða „farsími“, Vífilfell í öllum sem innihalda orðin „gosdrykkur“ og „kók“, Samfylkingin þar sem „frábær“ og „Reykjavík“ koma fyr- ir … já, margt er hægt að sjá fyrir sér. Skýr landamæri á milli auglýsingadeildar og ritstjórnar er ein mikilvægasta regla fjöl- miðils og eitt af því fyrsta sem blaðamenn læra í námi og starfi. Lesendur verða að geta treyst því að greinar séu ekki skrifaðar eftir pöntun auglýsenda, en þessi landamæri eru að verða ógreinilegri. Talsmenn Metro segja að hugmyndin gangi út á það sama og viðskiptahugmynd Google og fleiri leitarvéla á Netinu. Auglýsendum bjóðist að kaupa venjuleg orð og í hvert skipti sem orðið kemur fyrir í greinum skrifuðum af blaðamönnum Metro er um leið birt eins dálks sinnum 15 millimetra auglýsing í lok greinarinnar. Metro hefur þegar selt orðin „snus“ (munntóbak) og „internet“. Auglýsing í tengslum við orð kostar 5.000 sænskar krónur, þ.e. um 50 þúsund íslenskar, og auglýsingin getur birst í öllum fjórum sænsku útgáfum Metro ef viðkomandi grein er með í öllum. Auglýsingarnar eru í boði á íþróttasíðum, þemasíðum og dægurmálasíð- um. Ekki er boðið upp á auglýsingar af þessu tagi í tengslum við innlendar eða erlendar fréttir. Ástæðan er sú að á þeim síðum gætu verið óþægilegar fréttir sem auglýsendur vilja ekki leggja nafn sitt við! Að öðru leyti eiga þeir ekki að hafa stjórn á samhenginu sem auglýsingin birtist í. Rino Rotevatn, formaður siðanefndar sænsku blaðamannasamtakanna, telur trú- verðugleika dagblaða minnka verulega ef þetta verður að veruleika. Við GP segir hann þetta enn eitt dæmi um að múrarnir á milli auglýsingadeilda og ritstjórna séu að falla þar sem öllu er hent saman í einn hrærigraut. „Lesendur munu velta vöngum yfir því hver á frumkvæði að greinum […] þetta verður vandamál fyrir dagblöðin og einstaka blaða- menn,“ segir Rotevatn. Markaðsfólk hoppar hæð sína yfir svona „snilldarhugmyndum“ þar sem alveg nýjar leiðir eru opnaðar í markaðssetningu. Rit- stjórnarfulltrúi GP, Kenth Andreasson, telur að með hugmyndum Metro sé brotið í blað og leggja þurfi áherslu á að svara siðferðilegum spurningum sem vakna. Hann segir í samtali við GP að vissulega skapist hætta á að trú- verðugleiki dagblaða minnki ef hugmyndir Metro verða að veruleika. Sú hætta sé þó ekki eins mikil og ef ritstjórn og auglýs- ingadeild gengju í eina sæng og settu saman greinar og auglýsingar til að plata lesendur. En hvar liggja mörkin? Geta lesendur verið vissir um að það sé ekki verið að plata þá? Geta lesendur verið vissir um að greinar séu ekki skrifaðar í þeim tilgangi að laða að auglýsendur? Ritstjóri Metro, Sakari Pitk- änen, segir að dagblöð neyðist til að laga sig að markaðnum þar sem bitist er um auglýs- endur. Hann bendir á að mikilvægt sé að átta sig á því að auglýsendur hafa alls engin áhrif á hvort orðin koma fyrir og í hvaða samhengi. Ég á erfitt með að treysta því þegar mörk- in eru orðin svona óskýr. Mörkin eru víða orðin óskýr. Heilu tímaritin eru í boði auglýs- enda þar sem blaðamenn skrifa í kringum ákveðnar vörur, þjónustu, staði eða „trend“. Hví skyldu ekki dagblöðin færast inn á þann markað, eins og þau eru í raun þegar farin að gera með fylgiritum um fermingar, mat, ráð- stefnur, bæi eða brúðkaup? Auglýsingar ekki lengur innmúraðar Fjölmiðlar Eftir Steingerði Ólafsdóttur steingerdur@mbl.is ’Ég á erfitt með að treysta því þegar mörkin eru orðinsvona óskýr. Mörkin eru víða orðin óskýr. Heilu tímarit- in eru í boði auglýsenda þar sem blaðamenn skrifa í kringum ákveðnar vörur, þjónustu, staði eða „trend“.‘ I Í vikunni kom út ritið Um fagurfræðilegtuppeldi mannsins eftir þýska 18. aldar skáldið og heimspekinginn Friedrich Schill- er í Lærdómsritaflokki Bókmenntafélagsins en í því er fjallað um hlutverk listarinnar í samfélaginu, efni sem hefur brunnið á skáld- um og heimspekingum í árþúsund og gerir enn. Margt í þessu riti hljómar reyndar eins og lexía sem við hér uppi á Íslandi nú í byrjun 21. aldar ættum að hafa yfir með sjálfum okk- ur. Þar er til dæmis að finna þessa rök- leiðslu: „Maður getur á tvennan hátt verið andstæður sjálfum sér: annaðhvort sem villi- maður, þegar tilfinningarnar drottna yfir lífsreglunum; eða sem barbari, þegar lífs- reglurnar eyðileggja tilfinningarnar. Villi- maðurinn forsmáir siðmenninguna og lítur á náttúruna sem skilyrðislausan yfirboðara sinn. Barbarinn hæðir og óvirðir náttúruna, en hann er að því leyti fyrirlitlegri en villi- maðurinn að oftar en ekki heldur hann áfram að vera þræll síns eigin þræls. Hinn siðmenntaði maður gerir náttúruna að vini sínum og virðir frelsi hennar um leið og hann hemur duttlunga hennar.“ II Schiller telur að samtími sinn sé ekkihallkvæmur listinni. „Rás atburða hefur leitt til aukinnar hættu á því að tíðarandinn fjarlægist hina hreinu list“ segir hann. Hann lítur á listina sem dóttur frelsisins og hún eigi því ekki að beygja sig fyrir nauðþurft efnisins heldur aðeins hlíta því sem andinn býður henni: „Nú um stundir drottna hins vegar efnislegar þarfir og beygja vesælt mannkynið undir harðneskjulegt ok sitt“ segir hann og bætir við: „Nytsemin er hið mikla skurðgoð okkar tíma, sem hneppir alla krafta í ánauð og allir þeir, sem ein- hvers mega sín, verða að lúta. Á þessari grófgerðu vog hafa andlegir verðleikar list- arinnar ekkert vægi og eftir að búið er að reyta þannig af henni fjaðrirnar flýr hún há- reystina á markaðstorgi aldarinnar.“ Hann telur að jafnvel rannsóknarandi heimspek- innar leggi undir sig sífellt fleiri lendur ímyndunaraflsins, jafnframt því sem mörk listarinnar þrengist, eftir því sem vísindin færi út landamæri sín. III Það er eins og þessum orðum sé ekkisíður beint til okkar nú en til samtíma skáldsins fyrir 210 árum. Til þess að sporna við ofurveldi hinna efnislegu þarfa í okkur, til þess einfaldlega að samfélagið gangi upp segir Schiller að það þurfi að sinna fag- urfræðilegu uppeldi. Hann telur að hér sé um að ræða efni „nátengt því sem mestu varðar fyrir heill og hamingju manna og er heldur ekki fjarskylt því sem göfugast er í mannlegu siðferði“. Spurningin er kannski þessi: Hvernig sinnum við fagurfræðilegu uppeldi nú um stundir? Hefur til dæmis gríðarlegur vöxtur í menningarframleiðslu og -neyslu bætt fagurfræðilegt uppeldi okk- ar? Hefur menningin gert okkur mennskari? Erum við andstæð sjálfum okkur? Erum við villimenn eða barbarar? Eða eru við meiri manneskjur en fyrir 210 árum? Hvort hefur okkur miðað áfram eða aftur á bak? Svari nú hver fyrir sig. Neðanmáls Ljóti andarunginn í íslensku fræðasamfélagi, ReykjavíkurAkademían,hefur fátt fram að færa í virðulegum málstofum um menntun og skóla-mál þar sem sviðið er teygt yfir 900 ár með hæfilegum sögufölsunum. Þess í stað vill hann trufla meltingu hinna vitru og hugleiða hvort fáviskan sé kannski ekki jafngóður förunautur og viskan eða þekkingin. Ekki síst vegna þess að hér á að gera sér glaðan dag og Moria Erasmusar benti á að yfirleitt eyðileggi vitringar öll góð partí, „þeir geta aldrei staðið á eigin fótum og eru utan gátta í öllum greinum, segir hún og bætir við: „Bjóðirðu vitringi til veislu hleypir hann illu blóði í samkvæmið með durtslegri þögn eða hvimleiðri hnýsni. Bjóðirðu honum upp í dans muntu sjá kameldýr skakklappast um gólf- ið“ (Lof heimskunnar, 80–81). [...] Þetta vitum við Akademónar og hreykjum okkur ekki af því sem við höfum, forðumst að loka inni okkar litlu þekkingu heldur fögnum þeim möguleikum sem í okkur búa – minnug orða kappans Áns bogsveigis, þegar honum var boð- inn konungdómur í Noregi, að hann vildi frekar „gæta sinnar sæmdar en að setjast í hærri stað og þaðan minnkast“ (síterað eftir minni). Við höfum til að mynda aldrei haft orð á því að margt bendi til þess að við séum meðal 100 bestu sambærilegra akademía í heiminum, kannski 10 bestu, eða bara best! […] Bjástur fáviskunnar er grundvöllur íslenskrar menningar, sem er að verða svo ofurspök og menntuð að henni hefur tekist að útrýma minningunum um eymd fortíðar, torfbæi, grúskandi bændur og skringileg neftóbaksfræði. Sam- félagið er að verða svo ráðsett að það þarf að byggja 100, eða 900 ára múra ut- an um visku þess. Svona getur fávís akademón leyft sér að skrafa gálauslega við liðnar aldir, hlera eftir lífi þeirra og röddum, gæða nýju lífi og merkingu. Rétt eins og feg- urðin leynast þekkingarsprotarnir þar sem þeirra síst er að vænta. Innmúruð stofnanaspeki er iðulega of háleit til þess að lúta að svo smágerðum kvistum, til að skilja hinar heimskulegu uppsprettur þekkingarinnar. Ljótu andarungarnir í ReykjavíkurAkademíunni bægslast kvakandi innan um þennan gróður. Eng- inn veit hvernig sá gróður mun spretta, hvernig hann mun læðast upp með múrunum og með þeim orðum þakkar fáviskan fyrir sig. Viðar Hreinsson Kistan www.kistan.is Lof heimskunnar Morgunblaðið/Ómar He-hem! Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.