Morgunblaðið - 08.12.2006, Side 38

38 FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VERKASKIPTING RÁÐUNEYTA
Ákvörðun bandarísku verzlana-keðjunnar Whole FoodsMarket um að hætta markaðs-
setningu á íslenzkum vörum í búðum
sínum vegna hvalveiða Íslendinga var
fullkomlega fyrirsjáanleg. Verzlana-
keðjan leggur áherzlu á hreinleika
vörunnar og sjálfbæra framleiðslu-
hætti í sátt við umhverfið. Viðskipta-
vinir hennar eru einmitt fólkið, sem er
líklegast til að vera á móti hvalveiðum
Íslendinga af djúpri sannfæringu.
Í bréfi, sem Kenneth Meyer, að-
stoðarforstjóri austurstrandardeild-
ar fyrirtækisins, sendi Einari K. Guð-
finnssyni sjávarútvegsráðherra fyrir
hálfum mánuði, segir að sú ákvörðun
Íslands að styðja ekki alþjóðlegt bann
gegn hvalveiðum sé „andstæð mark-
miðum um að kynna landið sem sjálf-
bært samfélag og framsækið í um-
hverfismálum“. Staða Íslands í
umhverfismálum dragi úr viðskipta-
vildinni, sem til hafi orðið meðal við-
skiptavina verzlanakeðjunnar. Því sé
ómögulegt að halda áfram markaðs-
setningu vörumerkisins Ísland.
Breytist afstaða Íslands ekki, muni
eftirspurn eftir íslenzkum vörum
minnka og keðjan verða tilneydd að
leita eftir vörum frá öðrum löndum.
Fyrir hálfu öðru ári var Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra við-
staddur kynningu á íslenzkum mat-
vælum í Bandaríkjunum, sem Whole
Foods stóð meðal annars að. Að henni
lokinni sagði ráðherrann: „Mestur
heiðurinn er sá að hetjur Íslands í
dag, hér, eru íslenski bóndinn og ís-
lenski sjómaðurinn. Það þykir mér
sérlega vænt um. Heiður þeirra,
bóndans og sjómannsins, liggur í
þessu frábæra hráefni. Hugsa sér
þann áhuga sem maður nú finnur,
ekki bara fyrir íslenska lambinu og
hestinum, heldur einnig okkar mjólk-
urafurðum hvort sem það er smjörið,
osturinn eða skyrið. Þetta er stór-
kostlegt tækifæri sem við þurfum að
vinna í á næstu árum.“
Landbúnaðarráðherra hefur beitt
sér fyrir því að tugir milljóna króna af
fé skattgreiðenda hafa verið settir í
að vinna í þessu „stórkostlega tæki-
færi“. Sjávarútvegsráðherra hefur
með einu pennastriki klúðrað þessu
tækifæri. Eða heldur fólk að við-
skiptavinir Whole Foods, sem elska
hvali, líti nú á íslenzka sjómenn sem
hetjur?
Eitt ráðuneyti byggir upp markað
erlendis, annað ráðuneyti brýtur
hann niður. Það á líka við í ferðaþjón-
ustunni; samgönguráðuneytið setur
tugi milljóna króna í kynningu á Ís-
landi sem samfélagi, þar sem lifað er í
sátt við náttúruna, fyrir ferðamenn í
löndum eins og Þýzkalandi og Bret-
landi, þar sem umhverfisverndarsam-
tök eru gríðarlega sterk. Í þessum
löndum lítur meirihluti fólks svo á að
það sé glæpur að drepa hvali. Svo
tryggir sjávarútvegsráðherra fjöl-
miðlum í sömu löndum myndir af Ís-
lendingum að hluta í sundur hvali.
Þetta hlýtur að vera það, sem átt er
við þegar talað er um verkaskiptingu
ráðuneyta.
RANGHUGMYNDIR UM KYNLÍF
Vændi er blettur á hverju þjóð-félagi. Vændi er niðurlægjandi
og mannskemmandi. Engu að síður
er víða litið á vændi sem löglega at-
vinnugrein. Í Morgunblaðinu í gær er
greint frá málflutningi Doritar Ot-
zen, sem er framkvæmdastýra Hreið-
ursins, athvarfs fyrir vændiskonur í
Kaupmannahöfn. Hún hefur einnig
séð um verkefni um að stöðva verslun
með konur og bjóða upp á meðferð
fyrir vændiskonur. Otzen hefur mikla
reynslu á sínu sviði. Hún hefur starf-
að með vændiskonum í 30 ár. Mál-
flutningur hennar ætti að opna augu
margra fyrir óhugnaði vændis.
Eins og fram kom í samantekt
Höllu Gunnarsdóttur sagði Otzen að
meirihluti karla, sem keyptu vændi af
erlendum konum í Danmörku, væri
sannfærður um að konan, sem um
ræddi, væri í vændi af fúsum og
frjálsum vilja, þótt þeir hefðu lítið
fyrir sér annað en að konan hefði
brosað og verið vingjarnleg. Hug-
myndir vændiskaupenda um konur í
vændi væru hins vegar oft á skjön við
veruleikann: „Í vinnu Hreiðursins
með meira en 900 erlendum vændis-
konum og 85 fórnarlömbum mansals
höfum við komist að því að vændis-
konur eru iðulega beittar ofbeldi af
milliliðum ef þær eru ekki elskulegar
og brosandi þegar kaupandi nálgast.“
Lýsingar Otzen á afleiðingum
vændis vekja hroll: „Ég hef setið í
borgarrétti Kaupmannahafnar og
hlustað á vitnisburð fórnarlamba
mansals. Ég hef heyrt að nauðganir
séu algengar þegar konur eru sendar
frá einum „pimp“ til annars. Ég hef
heyrt um samfleytt vændi heilu sólar-
hringana, um 25–30 kúnna á dag sjö
daga vikunnar, um ofbeldi, hótanir,
mannrán og ógnanir við fjölskyldu
konunnar í heimalandi hennar. Ég
hef heyrt um þvingaða eiturlyfjainn-
töku, matarskort og hegðun þar sem
valtað er yfir öll mörk sem konan
gæti nokkurn tíma hafa sett sér.“
Og hverjar eru afleiðingar vændis?
Otzen segir að konur sem reyni að
hætta í vændi lýsi samfélagslegri ein-
angrun, erfiðleikum með nánd og
skömm. Konurnar eigi oft mjög erfitt
með að fóta sig í lífinu: „Margar
vændiskonur lýsa sömu tilfinningum
og konur sem hafa orðið fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi eða pyntingum.“
Hvernig getur atvinnugrein, sem
jafnast á við pyntingar, verið lögleg?
Hvernig er hægt að verja það að heil
atvinnugrein snúist um það að gera
fólk að söluvöru? Það auðveldar
kannski þeim, sem kaupir vændi, að
telja sér trú um að í raun sé um við-
skipti tveggja sjálfráða einstaklinga
að ræða en það er öðru nær og yf-
irleitt græða allir aðrir á vændinu en
vændiskonan. Það heyrir til undan-
tekninga að konur séu í vændi af fús-
um og frjálsum vilja. Þrælahald og
mansal ættu að vera hugtök fortíðar
en hvort tveggja dafnar og þrífst,
sums staðar í skjóli laga. Það er til
skammar og lykilatriði í að uppræta
vændi er að vinna á ranghugmynd-
unum sem um það ríkja.
Eftir Ragnhildi Sverrisdóttur
rsv@mbl.is
Tryggingastofnun ríkisinser 70 ára. Óhætt er aðsegja að stofnunin komivið sögu allra Íslend-
inga, á einn eða annan hátt, þótt
margir geri sér eflaust ekki grein
fyrir að svo sé. Tryggingastofnun
hefur oft legið undir ámæli og
hafa spjótin á stundum beinst að
henni, þótt gagnrýninni sé ætlað
að hitta fyrir þá löggjöf, sem hún
starfar eftir.
Karl Steinar Guðnason, for-
stjóri Tryggingastofnunar, segir
að fyrsta löggjöf um almanna-
tryggingar hér á landi hafi fært
fjölda fólks frá fátækt til bjarg-
álna og gjörbreytt umgjörð þjóð-
félagsins. „Fólk kveið elli og ör-
birgð og sjúklingar voru á
vonarvöl. Á þeim 70 árum, sem
liðin eru, hefur starfsemin gjör-
breyst, en grundvallarhugmyndin,
um samtryggingu, er hin sama.“
Algengt er að fjallað sé op-
inberlega um greiðslur Trygg-
ingastofnunar á lífeyri, t.d. ellilíf-
eyri og örorkulífeyri. Starfsemin
snertir hins vegar líf allra lands-
manna, allt frá vöggu til grafar.
Þannig greiðir stofnunin út fæð-
ingarorlof og þær greiðslur hefj-
ast jafnvel áður en barn fæðist.
Stofnunin hefur jafnframt umsjón
með meðlagsgreiðslum. Kostn-
aður foreldranna við ýmsa lækn-
isaðstoð, lyfjakaup og endurhæf-
ingu, hvort sem er fyrir þau eða
barnið, er greiddur niður af
Tryggingastofnun og stofnunin
tekur þátt í tannlæknakostnaði
barnsins.
Hér á landi eru landsmenn
sjúkratryggðir og fá ókeypis vist
á sjúkrahúsum, ásamt þeirri
læknishjálp og lyfjum sem þar
bjóðast. Þá greiðir Trygg-
ingastofnun niður þjónustu sér-
greinalækna, lyf utan sjúkrastofn-
ana og ferðakostnað ef um langan
veg er að fara. Þá tekur stofnunin
þátt í kostnaði vegna sjúkraflutn-
inga. Ef eitthvað fer úrskeiðis á
sjúkahúsinu og sjúklingurinn bíð-
ur skaða af getur hann átt rétt á
greiðslum úr sjúklingatryggingu.
Ef barnið veikist geta foreldrar
átt rétt á umönnunargreiðslum.
Sá sem lendir í slysi á rétt á
slysabótum og öryrkjar fá lífeyri
til 67 ára aldurs, en þá tekur elli-
lífeyririnn við hjá þeim sem öðr-
um. Þeir sem þurfa að dvelja
langdvölum á elli- og hjúkr-
unarheimilum geta átt rétt á
vasapeningum og makar á dán-
arbótum við dauðsfall.
Styrkir og félagsleg úrræði
Hér fer því fjarri að allt sé
upptalið. Tryggingastofnun veitir
hreyfihömluðum styrki til bif-
reiðakaupa og býður ýmis fé-
lagsleg úrræði, til dæmis getur
fólk átt rétt á aukaafslætti af
læknis- og lyfjakostnaði ef það
býr við þröngan kost. Stofnunin
greiðir kostnað, ef sjúklingar
þurfa að fara til annarra landa
eftir læknisaðstoð sem ekki er völ
á hér, og greiðir þá jafnframt
kostnað fylgdarmanns, eða
tveggja fylgdarmanna þegar um
börn er að ræða. Áður fyrr
greiddi stofnunin kostnað við
tæknifrjóvganir íslenskra kvenna
á sjúkrastofnun erlendis, eða þar
til Landspítalinn hóf tæknifrjóvg-
anir. Á tveimur stöðum í útlönd-
um greiðir Tryggingastofnun
hluta launa íslenskra presta, í
Kaupmannahöfn og
London. Íslend-
ingar geta á ferð-
um sínum í löndum
sem eiga aðild að
EES-samningnum
fengið nauðsynlega
læknishjálp á sömu
kjörum og þeir
sem í landinu búa,
gegn framvísun
Evrópska sjúkra-
tryggingakortsins.
Um 80 þúsund Ís-
lendingar eiga slík
kort, en þauer
hægt að panta á
heimasíðu Trygg-
ingastofnunar.
Loks má svo
nefna að Tryggingastofnun rekur
sérstaka Hjálpartækjamiðstöð.
Þar er til dæmis að finna hjálp-
artæki til meðferðar og þjálfunar,
spelkur, gervilimi, hjólastóla,
hjálpartæki við persónulega að-
hlynningu, heimilishald og til tjá-
skipta og upplýsinga.
Sigríður Lillý Baldursdóttir,
framkvæmdastjóri þróunarsviðs
Tryggingastofnunar, segir Hjálp-
artækjamiðstöðina hafa vaxið
hratt frá stofnun fyrir 20 árum.
„Miðstöðin tekur þátt í rann-
sóknum á því hvernig hjálpartæki
nýtast best og við eigum gott
samstarf við systurstofnanir á
hinum Norðurlöndunum í þeim
efnum sem öðrum.“
Hliðverðir kerfisins
Karl Steinar Guðnason, for-
stjóri TR, bendir á að hið al-
menna lífeyrissjóðakerfi lands-
manna sé sífellt að braggast og á
móti minnki lífeyrisgreiðslur frá
Tryggingastofnun. „Þegar það
gerist er alltaf talað um skerð-
ingar, en löggjafinn hefur ákveðið
að greiðslur Tryggingastofnunar
séu skilyrtar með þessum hætti.
Almennu lífeyrissjóðirnir eiga
nokkuð í land, þar til þeir taka
við því hlutverki sem Trygg-
ingastofnun gegnir nú í lífeyr-
isgreiðslum. Sjóðunum va
komið á laggirnar fyrr en
í fyrstu voru greiðslur í þ
og skylduaðild komst ekk
en síðar. Þá voru iðgjöldi
ungis reiknuð af dagvinnu
var við að almennu sjóðir
myndu að mestu taka við
greiðslum um 2010, en þa
eitthvað lengur.“
Enn eitt dæmið um hve
hefur fært út starfsemi sí
stofnunin kemur að ranns
auknum mæli og kostar t
hluta stöðu prófessors við
deild Háskóla Íslands. „Þ
við líka sinnt fræðslu í alm
tryggingarétti hjá lagade
komið að fræðslu hjá ýms
stéttum,“ segir Sigríður L
„Við teljum til dæmis sky
ar að uppfræða þá sem st
innan heilbrigðiskerfisins
Læknar eru hliðverðir ke
með því að gefa út vottor
hverjir eigi að fá læknisþj
lyf og þjálfun og hver telj
yrki.“
Tekjutenging ríkjandi
Karl Steinar tekur und
ilvægi þess að Trygginga
eigi góð samskipti við alla
starfa innan kerfisins, jaf
þá er nýta sér þjónustu þ
Samtrygging
vöggu til gra
Sjötíu ár eru frá því að Tryggingastofnun ríkisins hóf
Sigríður Lillý
Baldursdóttir,
framkvæmdastjóri
þróunarsviðs TR.
Karl Steinar
Guðnason, forst
Tryggingastofn
ríkisins.