Morgunblaðið - 10.06.2007, Blaðsíða 12

Nýleg rannsókn frá Bandaríkju-
num bendir til þess að einungis
15% fólks þar í landi hreyfir sig
reglulega, um 60% öðru hvoru og
um fjórðungur hreyfir sig aldrei
neitt. Þar hefur verið áætlað að
250 þúsund dauðsföll árlega megi
rekja til lítillar hreyfingar fólks.
Ekki væri fjarri lagi að áætla ef
aðstæður væru svipaðar hér að
tvö- til þrjúhundruð dauðsföll
árlega hér á landi mætti rekja til
hins sama.
Rannsóknin sem var allvíðtæk
benti til að reglubundin hreyfing
minnki líkur á kransæðasjúkdó-
mum, háþrýstingi, beinþynningu,
krabbameini í ristli, slitgigt, offitu,
mjóbaksverk, kvíða og þunglyndi.
Reglubundin líkamshreyfing
dregur einnig almennt úr
dánartíðni án tillits til orsakar.
Þekkt er rannsókn sem gerð var á
rúmlega 17.000 karlmönnum sem
útskrifast höfðu frá Harvard
háskóla og þeim fylgt eftir frá
1962 til 1988. Áhrif mikillar
hreyfingar (>6 MET) og minni
hreyfingar (<6 MET) voru metin.
Í ljós kom að því meiri orku sem
karlarnir eyddu við hreyfingu
þeim mun lægri var dánartala í
rannsóknarhópnum. Væri litið til
manna á sambærilegum aldri var
dánartala þeirra sem mestri orku
eyddu 87% af dánartölu þeirra
sem minnstri orku eyddu.
Einnig hefur komið fram að gildi
hreyfingar er einnig verulegt þótt
fólk sé komið á efri ári og byrji
seint. Til dæmis var 9.700 konum,
sem allar voru eldri en 65 ára,
fylgt eftir í tæplega átta ár. Konur
sem hreyfðu sig í meðallagi eða
mikið reyndust í um 40% minni
áhættu á mjaðmabroti og um 30%
minni áhættu að fá samfallsbrot á
hrygg.
Gagn líkamsþjálfunar virðist vera
í hlutfalli við þjálfun alls eða
heildartíma sem til þjálfunar er
varið hvort sem það er mælt sem
kaloríunotkun eða tíma þjálfunar.
Til dæmis hafa rannsóknir leitt í
ljós að dánartíðni úr
kransæðasjúkdómum er mun
lægri meðal fólks sem hreyfir sig
að meðaltali um 45 mínútur á dag
en þeirra sem hreyfa sig einungis í
15 mínútur alls á dag. Samskonar
munur kemur í ljós hjá körlum
sem eyða u.þ.b. 2000 kaloríum
eða meira á víku samanborið við
þá sem eyða 500 kaloríum eða
minna í viku hverri.
Vísindamennirnir könnuðu líka
hversu miklu klukkustundarlöng
hreyfing á dag myndi hafa á
andlega og líkamlega heilsu fólks.
Þeir sem vilja lifa góðu lífi ættu á
sama tíma reyna að borða holla
og fjölbreytta fæðu og leggja
slæmar neysluvenjur á hilluna.
Fitubrennsla þátttakenda í
könnuninni jókst til muna á
tímabilinu en þótt að þyngd
þeirra hafi ekki minnkað mikið
Í nýlegum ráðleggingum um
mataræði frá Manneldisráði
Íslands kemur fram að hæfilegt sé
að prótín veiti að minnsta kosti
10% heildarorku. Hæfilegt er að
um 30% orkunnar komi úr fitu,
þar af komi ekki meira en 10%
orkunnar úr harðri fitu. (Með
harðri fitu er átt við bæði
mettaðar fitusýrur og trans-
ómettaðar fitusýrur). Hæfilegt er
að úr kolvetnum fáist 55-60% af
orkunni, þar af ekki meira en 10%
úr viðbættum sykri. Af öðrum
ráðleggingum má nefna að
æskilegt er að fæðutrefjar séu að
minnsta kosti 25 grömm á dag
miðað við 10 MJ fæði (um það bil
2400 kcal). Æskilegt er að saltney-
sla sé ekki meiri en 5 grömm á
dag. Í stuttu máli byggja
mataræðisráðleggingar á því að
fjölbreyttrar fæðu sé neytt úr
öllum fæðuflokkum og jafnframt
að hófsemi sé gætt í neyslu.
Þessar ráðleggingar eru endur-
skoðuð útgáfa fyrri manneldis-
markmiða, þar sem tekið er mið
af nýjum vísindarannsóknum á
sviði næringar og heilsu og
niðurstöðum nýjustu könnunar á
mataræði Íslendinga frá árinu
2002. Þær eru í grundval-
laratriðum ekki ósvipaðar ráðleg-
gingum annarra þjóða, til að
mynda eru nýjar samnorrænar
ráðleggingar nokkurn veginn eins
og þær íslensku hvað varðar
hlutföll orkuefna, en einhver
frávik eru, til dæmis varðandi
ráðlagða dagskammta sumra
vítamína og steinefna í ákveðnum
aldurshópum, en það má að
einhverju leyti rekja til mismu-
nandi aðstæðna og hefða í löndu-
num.
Rétt er þó að stundum virðist sem
ráðleggingar um mataræði séu
misvísandi og síbreytilegar, en
þegar betur er að gáð hafa hinar
almennu ráðleggingar frá
heilbrigðisyfirvöldum hérlendis
og víðast hvar annars staðar í raun
verið mjög svipaðar frá einum
tíma til annars. Hins vegar eru
skoðanir skiptar meðal almen-
nings og oft eiga ýmiss konar
töfralausnir frekar upp á
pallborðið en hinar skynsömu (og
að sumra mati leiðinlegu) ráðleg-
gingar um fjölbreytni og hófsemi í
mataræði. Einnig getur komið
fyrir að niðurstöður einstakra
vísindarannsókna séu að
einhverju leyti á skjön við almen-
nar hugmyndir um hollt
mataræði og fái mikla athygli fyrir
vikið og séu jafnvel einar og sér
taldar kollvarpa fyrri hugmyn-
dum, þrátt fyrir að fjöldi annarra
rannsókna hafi sýnt fram á hið
gagnstæða og vegi þar af leiðandi
mun þyngra á metunum.
Í nýjum samnorrænum ráðleg-
gingum er ráðlagt að úr prótínum
komi 10-20% orkunnar, og víða
annars staðar er mælt með að
prótíninntaka fari ekki yfir 20%
mörkin af orkuinntöku.
þá stækkuðu vöðvar og
blóðflæðið jókst til muna.
Mittismál þátttakenda varð
minna þar sem varasöm fita sem
safnast í kringum mittið var
umbreytt í heilnæma vöðva.
Kom í ljós að liðleiki fólks jókst
einnig mikið. Mældur var liðleiki
þátttakenda í fjarlægð frá
fingurgómum og niður að gólfi,
þegar þeir stóðu með beina fætur
uppi á 20 cm háum kassa og
beygðu sig fram á við. Fjarlægðin
frá fingurgómum og niður á
gólfið styttist um 4,3 cm meðan á
tímabilinu stóð og því greinilegt
að einungis klukkustundarlöng
iðkun á dag gerir líkamann mun
liðugri en áður.
Andleg líðan batnaði að sama
skapi, þátttakendur sváfu betur,
leið betur og slökuðu betur á.
Hlaup gagnast því sérlega vel til
að fyrirbyggja og vinna bug á
streitu, kvíða og þunglyndi.
Niðurstaðan er sú að reglubundin
hreyfing hefur svo heillavænleg
áhrif á heilsuna að hún skyggir
nánast á allt annað heilsuátak.
Þung rök hníga að því að
reglubundin hreyfing sé veruleg
lífsbót og hún bæði lengir og
bætir lífið. Hún minnkar líkur á
íþyngjandi sjúkdómum. Miklu
máli skiptir að í þessu efni er
meðalhófið nóg.
Ný rannsókn sýnir
fram á gildi hreyfingar
Manneldisráð Íslands
gefur út leiðbeiningar
um mataræði
Heilbrigðismál:
Besta leiðin til að undirbúa sig
fyrir Reykjavíkurmaraþon Glitnis
er að skrá sig í hlaupahóp á
www.glitnir.is. Hlaupahópar hafa
verið starfræktir í allan vetur og
verða fram að maraþoninu.
Hlaupahópur Glitnis hleypur frá
styttunni af sjómanninum á
Kirkjusandi þriðjudaga og fimmtu-
daga kl. 17.30. Hlaupahópurinn
er opinn öllum að kostnaðarlausu
og eru allir velkomnir.
Í upphafi er farið mjög rólega af
stað til að tryggja að enginn
heltist úr lestinni og mælst til þess
að hlauparar gangi og hlaupi til
skiptis svo að þeir ofkeyri sig ekki.
Núna er rétti tíminn að byrja að
æfa.
Reyndir þjálfararnir senda út
hlaupaáætlun á tölvupósti tvisvar
í viku og ýmsa mola um gagnsemi
hlaupa og hreyfingar almennt. Í
hlaupahópnum færðu leiðsögn
mjög hæfra þjálfara og æfingaáæt-
lun fyrir hverja viku.
Það verður boðið upp á tvo hópa
til að byrja með: Byrjendahóp
fyrir þá sem eru að stíga sín fyrstu
skref í götuhlaupum eða þá sem
ekki hafa verið að hlaupa lengi en
langar að hlaupa 10 km í Reykja-
víkurmaraþoni Glitnis seinna í
sumar.
Annar hópur er fyrir þá sem hafa
hlaupið áður eða hafa reynslu úr
öðrum íþróttagreinum og langar
að ná betri tíma í 10 km hlaupinu.
Hugsanlega verður þriðji
hópurinn starfræktur fyrir þá
sem ætla í hálft eða heilt maraþon
og verður það þá auglýst síðar.
Umhverfissvið Reykjavíkur lét
nýlega kanna hversu oft Reykvík-
ingar færu á stærstu útivistars-
væði borgarinnar og hvernig þeir
notuðu svæðin. Staðirnir sem
spurt var um voru Heiðmörk,
Rauðavatn og Elliðaárdalurinn.
Kom í ljós að tæplega 32%
borgarbúa fara þrisvar eða oftar á
ári í Heiðmörkina, rúmlega 11%
fer þrisvar eða oftar á útvistars-
væðið við Rauðavatn og 45%
borgarbúa fer þrisvar eða oftar á
ári í Elliðaárdalinn. Samkvæmt
þessu er greinilega að
Elliðaárdalurinn er langvin-
sælasta útivistarsvæði Reyk-
javíkur.
Einnig kom fram að 30% borgar-
búa koma aldrei í Elliðaárdalinn,
33% aldrei í Heiðmörk og 72%
aldrei við Rauðavatn. Auk þess
kom í ljós að íbúar í Árbæ og
Grafarholti sækja þessi útvistars-
væði meira en íbúar í öðrum
hverfum.
Ætla má að 28. þúsund manns fari
mánaðarlega í Heiðmörkina af
Stór-Reykjavíkursvæðinu sem er
gríðalega vinsælt útivistarsvæði
sem fólk virðist sækja óháð
búsetu í borginni og aldri. Íbúar í
Grafarholti og Árbæ nota hins
vegar útivistarsvæðið við Rauða-
vatn en íbúar í miðborginni,
Hlíðum og Háaleiti minnst.
Maraþonhlaupið sjálft er opið
öllum 18 ára og eldri.
Hálfmaraþonhlaupið er opið
hlaupurum 16 ára og eldri. 10 km
og skemmtiskokkið eru öllum
opin þó er bent á að æskilegt sé að
12 ára og yngri hlaupi 10 km
aðeins með góðum undirbúningi.
Latabæjarmaraþon vakti gríðar-
lega lukku á síðasta ári og verður
endurtekið í ár. Latabæjarma-
raþonið er 1,5 km á lengd og
ætlað börnum yngri en 11 ára.
Allir þátttakendur í Latabæjarma-
raþoninu fá sérstaka boli og
viðurkenningu að loknu hlaupi.
Foreldrar sem fylgja börnum í
Latabæjarhlaupinu þurfa ekki að
skrá sig.
Nú getur þú hlaupið fyrir gott
málefni að eigin vali í Reyk-
javíkurmaraþoni Glitnis. Glitnir
greiðir 500 kr. á hvern kílómetrar
sem viðskiptavinir bankans
hlaupa þann 18. ágúst. Eins og í
fyrra greiðir Glitnir 3.000 kr. á
hvern kílómetra sem starfsmenn
hlaupa. Skráning í hlaupið fer fram
á www glitnir is/marathon
Hlaupahópur Glitnis
vex og dafnar
Þann 19. ágúst næstkomandi
verður Menningarnótt sett á sama
tíma og skemmtiskokk Reykja-
víkurmaraþons Glitnis er ræst.
Nú getur þú hlaupið fyrir gott
málefni að eigin vali í Reyk-
javíkurmaraþoni Glitnis. Glitnir
greiðir 500 kr. á hvern kílómetra
sem viðskiptavinir bankans
hlaupa þann 18. ágúst. Eins og í
fyrra greiðir Glitnir 3.000 kr. á
hvern kílómetra sem starfsmenn
hlaupa.
Skráning í hlaupið fer fram á
www.glitnir.is/marathon en þar er
einnig hægt að skrá sig í hlaupa-
hóp, fá leiðsögn þjálfara og
æfingaáætlun. Við hjálpum þér að
undirbúa þig undir þennan alþjóð-
lega viðburð. Núna er rétti tími til
að byrja að æfa.
Reykjavíkurmaraþonið skiptist í
fimm mislöng hlaup sem henta
mismunandi hópum; fjölskyld-
um, trimmurum og keppnisfólki.
Latabæjarmaraþon vakti gríðar-
lega lukku á síðasta ári og verður
endurtekið í ár. Latabæjarma-
raþonið er 1,5 km á lengd og
ætlað börnum yngri en 11 ára.
Allir þátttakendur í Latabæjar-
maraþoninu fá sérstaka boli og
viðurkenningu að loknu hlaupi.
Foreldrar sem fylgja börnum í
Latabæjarhlaupinu þurfa ekki að
skrá sig Hlaupaleiðin er út
Lækjargötu og Fríkirkjuveg yfir
tjarnarbrú og farið meðfram litlu
tjörninni og út á Sóleyjargötu,
Fríkirkjuveg og endar fyrir
framan útibú Glitnis í Lækjargötu.
Allir þátttakendur fá stuttermabol
þegar þeir sækja keppnisgögn í
Laugardalshöllina, föstudaginn
17. ágúst.
Í sjálfu hlaupinu verða drykkjar-
stöðvar á u.þ.b. 5 km fresti.
Færanleg salerni verða nálægt 5
km, 12 km, 18 km, 23 km og 34
km. Læknar og hjúkrunarlið
verður til reiðu meðan á hlaupinu
stendur og til aðstoðar er hlaupa-
rar koma í mark. Verndari
hlaupsins er Borgarstjórinn í
Reykjavík, Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson.
Veldu vegalengd við þitt hæfi og
hvaða málefni þú vilt styrkja.
Taktu síðan fyrsta skrefið í áttina
að endamarki Reykjavíkurma-
raþons Glitnis þann 18. ágúst með
því að skrá þig á www.glitnir.is
/marathon. Allir sem taka þátt í
Reykjavíkurmaraþoni Glitnis eru
sigurvegarar. Veldu vegalengd við
þitt hæfi og hvaða málefni þú vilt
styrkja. Taktu síðan fyrsta skrefið í
áttina að endamarki Reyk-
javíkurmaraþons Glitnis þann 18.
ágúst með því að skrá þig á
Rey j víku mar þon
Glitnis markar upphaf
Menningarnætur
12 SUNNUDAGUR 10. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
skólanum í Breiðholti 18 ára gömul
en þaðan lá leið hennar á Morg-
unblaðið. „Ég var yngsti fastráðni
blaðmaðurinn um tíma,“ segir María
en konur voru jafnframt færri í stétt-
inni þá, en á sama tíma störfuðu á
blaðinu Elín Pálmadóttir, Jóhanna
Kristjóns og Fríða Proppé. „Til við-
bótar leit ég út fyrir að vera 14 ára,
sem skapaði ritstjórum blaðsins
ákveðin vandræði,“ segir hún en
ákveðin fyrirmenni voru ekki alltaf
ánægð með „þennan krakka“ sem
Morgunblaðið sendi á vettvang.
Lifandi rannsóknarstofa
María segir blaðamennskuna hafa
verið góðan skóla en tveimur árum
síðar lá leiðin þó í annan skóla í New
York þar sem hún dvaldi í þrjú og
hálft ár. „Ég stundaði nám við til-
raunaleikhúsdeild New York-
háskóla, sem lauk með BA-gráðu.“
Hún segir stórborgina hafa verið yf-
irþyrmandi í fyrstu en hún hafi fljótt
lært á borgarlífið og hélt sínu striki
vopnuð sólgleraugum. Borg eins og
New York er lifandi rannsóknarstofa,
þar sem mörg tækifæri gefast til að
fylgjast með samborgurunum, se er
kjörið fyrir leikara. Rannsóknir á
mannlegu eðli eru nokkuð sem leik-
listin og blaðamennskan eiga sameig-
inlegt.
Námið var framúrstefnulegt og
hefur nýst henni vel. „Maður lærði að
vera mjög sjálfstæður í leiklistinni, til
dæmis að nota þjálfunaraðferðir, sem
maður gat leitt sjálfur. Líka að horfa
á hlutina utan frá og skapa ferli og
þetta hef ég nýtt mé í leikstjórninni í
seinni tíð,“ segir hún. Þessar kenn-
ingar falla meðal annars undir það
sem heitir „devised theater“, að búa
til leikhús í hópvinnu frá grunni út frá
hugmy d, hlut eða þe a og er að-
ferðin vinsæl um þessar mundir.
„Leikstjórinn verður meira eins og
leiðangursstjóri hóps heldur en al-
valdur,“ segir María en hún notfærði
ér aðferðina í vinnunni við Úlfhams-
sögu, sem hún setti upp í Hafn-
arfjarðarleikhúsinu haustið 2004.
„Það erfiðasta við þetta er að þola
óvissuna því það er ekkert handrit og
ú koman lengi óljós. En ef maður
treystir aðferðinni veit maður af
óvissunni og nýtur ferðalagsins.“
María fór fyrst að leikstýra fyrir
þremur árum. „Ég hef verið með mitt
eigið leikhús í rassvasanum og tekið
það upp þegar eitthvað hreyfir við
mér,“ segir hún en það heitir Annað
svið. „Oftast hef ég verið að framleiða
verkið og leika í því,“ segir hún en í
f amleiðslunni felst fj rmögnun og
finna sýningarstað, leikhóp og leik-
stjóra. „Í Úlfhamssögu fann ég efnið
en leikstjórarnir sem ég talaði við,
þeir Benedikt Erlingsson og Hilmar
Jónsson, neituðu að leikstýra og
sögðu mér að gera það sjálf, og lofuðu
að vera í baklandinu,“ segir María,
sem segist líka hafa fengið hvatningu
frá góðum vinum sínum og kollegum
á borð við Halldóru Geirharðsdóttur
og Charlottu Böving.
Leikhús sitt stofnaði hún strax eft-
ir námsdvölina vestra. „Ég fór að
selja bækur til að safna fyrir fyrstu
uppsetningunni. Með mér í teymi
voru Björgólfur Thor [viðskiptajöfur]
og Sæmundur Norðfjörð [kvik-
myndaframleiðandi]. Þeir hafa verið
að safna sér fyrir einhverju öðru,“
segir hú brosandi en þessum ölu-
mönnum Heimilislæknisins árið 1988
hefur öllum vegnað vel síðan. „Ég var
í miðjum sölutúr þegar ég fékk til-
boðið um fyrsta hlutverkið í Þjóðleik-
húsinu og byrjaði að æfa um vorið,“
segir María sem hafði þjófstartað
ferlinum á hvíta tjaldinu og þegar
leikið í tveimur kvikmyndum. „Kvik-
myndin er spennandi og sterkur mið-
ill en leikhúsið er heimili leikarans
þar sem hann þroskast og vex. Ég
hafði strax mikla tilfinningu fyrir
kvikmyndinni sem miðli og þeim stíl
sem þar þarf að nota og fannst ég
ekki geta horft framhjá því. Ég
komst snemma að því að ég er með
sterk talandi augu, sem er öflugt í
kvikmyndaleik.“
Prufan sem átti að vera æfing
Lokun Þjóðleikhússins vegna við-
gerða kom af stað nýju ferðalagi hjá
Maríu. „Þarna myndaðist tómarúm,
sem ég ákvað að nýta sem best en hér
hei a va ég búin að vera í kvik-
myndum, útvarpi, sjónvarpi og leik-
húsi. Ég hélt til Ameríku til að vera
aðstoðarleikstjóri í sýningu í New
York. Áður en ég veit af er ég komin
1988 Fyrsta hlutverkið sem María
fékk á sviði eftir að hún útskrifaðist
var í Ef ég væri þú, sem sett a upp í
Þjóðleikhúsinu og lék hún á móti Þóru
Friðriksdóttur.
1982 María 18 ára gömul að
taka viðtal við sjómann í til-
efn sjómannadagsins í starfi
sínu sem blaðamaður á
Morgunblaðinu.
1991 Við tökur
á sápuóperunni
Santa Barbara
og blasa
myndatöku-
vélar NBC-
sjónvarpsstöðv-
arinnar við.
1994 María
lék á móti
engum öðrum
en Emilio
Estevez í ís-
hokkímynd-
inni D2: The
Mighty Ducks.
1993 Hollywood-leikkonan á bak við tjöldin á
mil i William P terson (G issom úr CSI) og
leikstjórans George C. Scott við tökur á
spennumyndinni Curaçao.
» Það virðist lengi verahægt að telja fólki
trú um að það þurfi ð
velja milli þess að
vernda náttúruna og að
hafa það gott.
MARÍA ELLINGSEN