Morgunblaðið - 19.04.2008, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. APRÍL 2008 31
MEIRIHLUTI Sjálfstæðisflokks
og Frjálslyndra í Reykjavík hafa
kynnt aðgerðaráætlunina Borg-
arbörn. Aðgerðaráætlunin er metn-
aðarfull og raunsæ í
senn. Þarna hefur
greinilega verið vandað
til verka og loksins
komin heildstæð sýn á
uppbyggingu í þjónustu
við fjölskyldufólk í
borginni. Hér er komin
áætlun sem nær ekki
eingöngu til barna þeg-
ar þau ná leikskólaaldri
heldur til fjölskyldna
allt frá því fæðing-
arorlofi lýkur. Við nú-
verandi og verðandi
foreldrar yngstu
barnanna hljótum að fagna.
Fjölbreytileikinn aukinn
Fram kemur að á næstu 4 árum á
að halda áfram uppbyggingu leik-
skóla í borginni, bæði á að bæta við
plássum hjá borgarreknu skólunum
en einnig er gert ráð fyrir að sjálf-
stætt starfandi leikskólar muni jafn-
framt auka þjónustuflóruna. Frá-
bært er að sjá að úrræði eins og
ungbarnaskólar muni verða sett á fót
en reynslan af slíkum skólum hefur
verið góð. Unnið verður áfram að
fjölgun dagforeldra og stuðlað að nýj-
um úrræðum í dagforeldraþjónust-
unni sem eykur val okkar foreldr-
anna.
Þjónustutrygging
Eins og við vitum flest hefur
mannekla verið helsta vandamál leik-
skólanna. Á meðan leitað er leiða til
að fjölga starfsfólki í leikskólunum og
dagforeldrum munu margir foreldrar
þurfa að hjálpa sér sjálfir. Þeir sem
kjósa og eru í aðstöðu
til að vera heima hjá
barni sínu lengur eiga
auðveldara að velja það
vegna greiðslnanna.
Þjónustutryggingin
verður einnig hjálp fyr-
ir þá sem geta snúið út
á vinnumarkaðinn með
hjálp sinna nánustu,
vina eða þriðja aðila
sem þeir geta treyst
fyrir ungu barni. Þjón-
ustugreiðslur munu ef-
laust auðvelda mörgum
að biðja um hjálp frá
öðrum enda eru þeir bet-
ur í stakk búnir til að greiða fyrir það.
Hér gætu einnig verið tækifæri
fyrir fjölskyldur að skipuleggja sitt
eigið fjölskylduvæna umhverfi. Vel
gæti verið að fjölskyldur ungra barna
gætu tekið sig saman og hjálpast að.
Ég þekki til dæmis til tveggja fjöl-
skyldna sem einmitt þurftu að bjarga
sér til að komast út á vinnumark-
aðinn og til náms en báðar voru með
ung börn sem hvergi komust að. Fjöl-
skyldurnar ákváðu að passa hver fyr-
ir aðra, hvert foreldri gætti barnanna
einn dag í viku og svo var skipst á
með fimmta daginn og þannig var því
bjargað þar til börnin komust í leik-
skóla. Þjónustugreiðslurnar munu
örugglega koma fjölda fólks að góð-
um notum og áætlunin ýtir undir fjöl-
breytileika í úrræðum fyrir foreldra.
Mjög mikið hefur verið gagnrýnt
að með þjónustutryggingunni sé ver-
ið að senda konur heim til að gæta
barna. Þetta er ekki rétt. Í þeim til-
fellum sem foreldrar kjósa að vera
heima með barn en nota ekki þjón-
ustu þriðja aðila verða þeir að komast
að samkomulagi á sama hátt og með
töku fæðingarorlofsins. Móðurinni er
tileinkaður ákveðinn tími, föðurnum
sami tími á móti og svo hafa þau
ákveðið tímabil sem þau ráðstafa að
eigin vild.
Borgarbörn – verkin tala
Með aðgerðaráætlun sinni hefur
meirihluti Sjálfstæðisflokks og
Frjálslyndra í Reykjavík sýnt hvað í
honum býr, fyrir liggur á gagnsæjan
hátt hvernig gengið verður til verks.
„Verkin“ tala hefur gjarnan verið
slagorð hægri manna í Reykjavík og
ekki er hægt að segja annað en að
það sé ljóst í þessu tilfelli.
Borgarbörn –
í góðum höndum
Hanna Kristín Skaftadóttir
kynnir aðgerðaráætlunina
Borgarbör
»Hér er komin áætlun
sem nær ekki ein-
göngu til barna þegar
þau ná leikskólaaldri
heldur til fjölskyldna
allt frá því fæðing-
arorlofi lýkur
Höfundur er verðandi foreldri og
nemi.
Hanna Kristín
Skaftadóttir
Á VEF Hafrannsóknastofnunar, í
skýrslu um Ástand og aflahorfur
2007, er að finna myndir af helstu
veiðislóðum þorsks annars vegar og
ýsu hins vegar. Með því að bera
þessar myndir saman sést að nánast
engin fiskislóð ýsu er til nema þar sé
þorskur. Með öðrum orðum þá á ýs-
an sér varla nein eigin
mið og það er eftirtekt-
arvert að þar sem mest
veiðist af ýsu þar
veiðist jafnan einnig
mest af þorski. Það eru
auðvitað á þessu und-
antekningar eins og
þekkt er og við vissar
aðstæður og tímabund-
ið kemur nánast
hreinn ýsuafli í veið-
arfærin. Hitt er þó
meginreglan að ýsan
er fyrst og fremst
meðafli þorsks. Það
var þannig 1945 eins
og það var 2006 og öll árin á milli.
Þegar skoðaðar eru aflatölur þorsks
og ýsu síðastliðin 60 ár hefur ýsan
verið að meðaltali 14% af sam-
anlögðum afla tegundanna (þ+ý).
Á vef Hagstofunnar er hægt að
sjá tölur um afla íslenskra fiskiskipa
eftir fisktegundum á ofangreindu
tímabili (1945-2006). Þar sést t.d. að
frá 1945–1983 var ýsuaflinn að með-
altali rúmlega 36 þúsund tonn á ári.
Fór hæst í 67 þúsund tonn 1982 og
var minnst 15 þúsund tonn 1953.
Eftir að kvótakerfið var lögfest
mátti lengi veiða 60 þúsund tonn af
ýsu og allt upp í 65 þúsund tonn frá
1988-1990. Á þessum árum og allt til
1999 náðist ekki að veiða allan leyfi-
legan ýsukvóta. Þetta þótti ekkert
óeðlilegt, enda hafði ársafli á ýsu
rokkað frá 40-67 þúsund tonn und-
anfarandi 20 ár. Jafnvel árin 1999 til
2002 þegar ýsukvótinn var ákveðinn
undir 40 þúsund tonnum, þá komu
samt sem áður að landi rúm 40 þús-
und tonn að meðaltali. Síðustu ár
hefur ýsukvótinn verið yfir 90 þús-
und tonn og frávikið á lönduðum
afla verið hverfandi. Þessar stað-
reyndir benda til að öll ýsa sem
veiðist skili sér í land. Annað væri
óeðlilegt.
Hlutfall ýsu í samanlögðum afla
ýsu og þorsks hefur
eins og fyrr er getið
verið um 14%. Fram til
ársins 1984, þ.e. fyrir
kvótalög, var þetta
hlutfall að meðaltali
12% en fór hæst árið
1962 í 19,5%. Eftir
kvótasetningu hefur
hlutfallið farið hækk-
andi, en þó þannig að
það hefur haldist í
hendur við útgefinn
heildarkvóta ýsu og
þorsks. Árið 1990 var
t.d. útgefinn kvóti
þorsks 300 þúsund
tonn, en ýsu 65 þúsund tonn (17,8%).
Það ár var hlutfall ýsuafla 16,5%.
Árið 2006 var heimilt að veiða 198
þúsund tonn af þorski og 105 þús-
und tonn af ýsu, þ.e. tæp 35% ýsu-
hlutfall heimilað. Og viti menn,
raunin varð 33% af ýsu í sam-
anlögðum lönduðum afla. Sömu
sögu má segja frá 2004, þá var ýsan
27% og árið 2005 var ýsuhlutfallið
31%.
Nú ætla ég að hætta mér út á hál-
an ís og velta því upp hvort aukið
hlutfall ýsu í samanlögðum lönd-
uðum afla ýsu og þorsks geti verið
vísbending um eitthvert misindi í
veiðunum. Þrátt fyrir nýja tækni,
stækkun fiskiskipa, breytta mark-
aði, auknar stofnmælingar og kvóta-
kerfi þá verður lítil breyting á hegð-
unarmynstri fiska. Þeir synda sinn
sjó burtséð frá hvað við erum að
bralla hérna uppi í andrúmsloftinu.
Nú eins og 1945 eru ýsa og þorskur
veidd í sömu veiðarfæri; net, troll,
línu og dragnót. Reyndar er veitt á
meira dýpi og farið lengra en þá og
tækninýjungar hafa auðveldað
mönnum verkin. Skip hafa stækkað
og veiðar hafa aukist í sum veiða-
færi og minnkað í önnur. Þessar
breytingar hafa þó fyrst og fremst
snúist um að auka veiðar á þorski en
ekki ýsu. Það skýtur því skökku við
að hlutfall ýsu í hin ýmsu veiðarfæri
muni geta þrefaldast frá setningu
kvótakerfis. Farið úr rúmlega 14%
1984 og verði 43% 2007/2008. Veiði-
saga ýsu og þorsks í 60 ár segir ann-
að. Með tilvísun í sögulegar aflatölur
og með einföldum reikningi má sjá
að ef veidd verða 100 þúsund tonn af
ýsu á þessu fiskveiðiári, eins og
leyfilegt er. Og ef það er rétt að ýs-
an hafi verið frá 14-33% af sam-
anlögðum afla þorsks og ýsu hingað
til, þá bendir allt til þess að í veið-
arfærin komi á bilinu 200-600 þús-
und tonn af þorski á þessu kvótaári.
Miðað við undangengið, er þá
mögulegt að veidd verði 100 þúsund
tonn af ýsu og aðeins 130 þúsund
tonn af þorski á kvótaárinu? Getur
veiðihlutfall ýsu orðið 43% á einu
fiskveiðiári? Ráðherrar, fiskifræð-
ingar, útvegsmenn og sjómenn, ég
spyr ykkur, sem stjórnið og vinnið
verkið. Er þetta hægt?!
Koma 200-600 þúsund tonn
af þorski í veiðarfærin?
Sigurður T. Garðarsson veltir
fyrir sér þorsk- og ýsukvót-
anum
» Þegar skoðaðar eru
aflatölur þorsks og
ýsu síðastliðin 60 ár hef-
ur ýsan verið að með-
altali 14% af sam-
anlögðum afla
tegundanna.
Sigurður T.
Garðarsson
Höfundur er kaupmaður og fisksali.
HINN 15.-17. apríl var alþjóðleg
ráðstefna um skautsmiðjur álvera
haldin á Grand hóteli í Reykjavík.
Þetta var fjórða ráðstefnan á þessu
sérsviði áliðnaðarins, en allar ráð-
stefnurnar hafa verið haldnar hér í
Reykjavík. Ráðstefnugestir voru
125 frá 15 löndum; 75
erlendis frá og 50 ís-
lendingar. Fyrstu
þrjár ráðstefnurnar
fjölluðu einungis um
forskautin (anóðurnar)
en að þessu sinni var
ákveðið að víkka við-
fangsefnið út og beina
athyglinni einnig að
bakskautunum (katóð-
unum). Til útskýringar
má nefna að fram-
leiðsla á áli fer fram í
rafgreiningarkerum,
sem hafa að geyma
bráðið krýólít, en í það
er blandað áloxíði, svo-
kölluðu súráli (Al2O3).
Ofan í kerin eru sett
forskaut úr kolefna-
blöndu sem hafa það
hlutverk að leiða raf-
straum niður í kerin, í
gegnum blönduna af
áloxíði og krýolíti og
niður í bakskautin.
Þegar rafstraumur er
settur á þessa blöndu í kerunum
losnar álið frá súrefninu og sekkur
til botns, en súrefnið binst kolefninu
sem er í forskautunum, myndar
koltvísýring (CO2) og fer út í and-
rúmsloftið. Kolefnisblokkirnar í for-
skautunum endast í um fjórar vikur
og þarf þá að fjarlægja skautleif-
arnar, hreinsa þær og endurnýta og
steypa nýjar kolefnisblokkir á ska-
utgafflana. Þessi starfsemi fer fram í
skautsmiðjunum, sem eru í öllum
nútíma álverum heimsins. Kolefn-
isblokkirnar eru hins vegar fram-
leiddar í rafskautaverksmiðjum, en
engin slík verksmiðja er hér á landi.
Bakskautin endast mun lengur en
forskautin eða í 4-6 ár.
Gríðarleg starfsemi fer fram í ál-
verunum dag hvern. Sem dæmi má
nefna að í álveri Alcan á Íslandi í
Straumsvík eru um 540 forskaut
útbúin á hverjum sólarhring í skaut-
smiðjunni, en það eru um 22 á
klukkustund. Sérhvert þrep í fram-
leiðslunni er vandasamt og að mörgu
að hyggja. Mikið er í húfi að vandað
sé til verka og hagkvæmni í fram-
leiðslu náð. Stöðugt er unnið að því
að ná fram aukinni hagkvæmni í
rekstrinum með nýjum lausnum á
viðfangsefnunum. Sama má segja
um kerin, en rekstur þeirra er einn-
ig langt frá því að vera sjálfgefinn og
krefst sérfræðiþekkingar og vand-
virkni þeirra starfs-
manna sem að því
koma. Það er vel þekkt í
þessum iðnaði að álver
Alcan á Íslandi í
Straumsvík og Norður-
ál á Grundartanga eru í
hópi best reknu álvera
heimsins. Af upplýs-
ingum sem hafa m.a.
komið fram á skaut-
smiðjuráðstefnunum
sem haldnar hafa verið
hér má fyllilega búast
við að Fjarðaál í Reyð-
arfirði verði einnig í
þessum hópi. Þess má
geta að þegar Fjarðaál
verður komið í fulla
starfsemi verður sam-
anlagður fjöldi starfs-
manna álveranna
þriggja hér á landi um
1.350 starfsmenn.
Skautsmiðj-
uráðstefnurnar hafa all-
ar verið undirbúnar og
haldnar af Nýsköp-
unarmiðstöð Íslands, áður Iðn-
tæknistofnun Íslands og DMG
World Media í Englandi, sem m.a.
gefur út mánaðarlega tímaritið Al-
uminium International Today. Fag-
legt innihald er hins vegar skilgreint
af tækninefnd ráðstefnunnar, sem
ákveður hverjum er boðið að halda
erindi. Sérfræðingar frá Alcan á Ís-
landi og Norðurál hafa tekið virkan
þátt í þeirri vinnu og er framlag
þeirra lykillinn að því að svo vel hef-
ur tekist til sem raun ber vitni. Það
hefur því sýnt sig að sú sér-
fræðiþekking sem til staðar er í ál-
iðnaðinum hér á landi er sannarlega
nægilega mikil til að hægt sé að
halda alþjóðlegar ráðstefnur á þessu
sérsviði áliðnaðarins hér á landi. Sú
staðreynd er einnig vitnisburður um
faglega hæfni þeirra sem þar starfa.
Fjórða skaut-
smiðjuráðstefnan
á Íslandi
Birgir Jóhannesson segir frá
nýliðinni skautsmiðjuráðstefnu
Birgir Jóhannesson
» Alþjóðleg
ráðstefna
um skaut-
smiðjur
álvera var hald-
in á Grand hót-
eli í Reykjavík
fyrir skömmu.
Höfundur er verkefnisstjóri á
Nýsköpunarmiðstöð Íslands.
birgirj@nmi.is
ÍBYGGINN á svip með hendur
læstar fyrir aftan bak og bundið fyr-
ir innri augu spássera ég daglega
um markaðstorg lífsnautnanna með
girndina að leiðarljósi.
Ráfandi um götur og torg í ein-
hvers konar firringu,
smjattandi, líkt og í
leiðslu í leit að ein-
hverju. Skoðandi hvað
hlaðborð heimsins hafa
upp á að bjóða.
Áreitið er mikið.
Fullt af girnilegum til-
boðum sem freista mín
blasa við nánast hvert
sem litið er. Freistandi
tilboðum sem ég á erf-
itt með að hafna. Hlað-
borðið svignar undan
lygilegum krásum
lystisemda hégómans.
Ég litast um og staðnæmist eitt
augnablik. Úr innsta kjarna mínum
brjótast fram þankar, góðviljaðir en
hjáróma: Hvers vegna að kaupa lyg-
ina, þegar sannleikurinn fæst ókeyp-
is?
Og baráttan heldur
áfram.
Í boxi við sjálfan mig
Það er nefnilega
þannig að þegar ég gef
mér tíma til að líta inn
á vígvöll tilverunnar,
þá sé ég mig ætíð inni í
hringnum í boxi við
sjálfan mig. Þar sem
þeir eigast við betri
helmingurinn og sá
verri.
Og daglega bið ég af
veikum mætti en ein-
læglega þó, að Guð gefi að betri
helmingurinn mætti bera sigurorð af
hinum verri.
Í boxi við sjálfan sig
Sigurbjörn Þorkelsson skrifar
hugleiðingu um freistingar
Sigurbjörn Þorkelsson
»Daglega bið ég af
veikum mætti, en
einlæglega þó, að Guð
gefi að betri helming-
urinn mætti bera sig-
urorð af hinum verri.
Höfundur er rithöfundur og fram-
kvæmdastjóri Laugarneskirkju.