Morgunblaðið - 08.08.2008, Blaðsíða 12

12 FÖSTUDAGUR 8. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTASKÝRING
Eftir Önund Pál Ragnarsson
onundur@mbl.is
SKÝRSLA vísindanefndar um lofts-
lagsbreytingar á Íslandi varpar ljósi
á það að hlýnun loftslags er jafnmikil
hér og meðaltalshlýnun jarðarinnar.
Skýrslan var kynnt í fyrradag.
Hvað þetta ber í skauti sér er háð
mörgum atriðum en víst þykir að
jöklarnir bráðni og hverfi að mestu,
gróðurfar og dýralíf taki breytingum
og lífríki sjávarins verði sömuleiðis
fyrir áhrifum. Merki þess eru raunar
löngu farin að sjást og fólk í mismun-
andi stéttum er byrjað að takast á við
afleiðingarnar.
Ýmislegt í gangi
Fljótt á litið virðist hlýnunin ekki
sami boðberi válegra tíðinda hér eins
og víða annars staðar í heiminum,
enda langt í að hitinn hér verði svo yf-
irþyrmandi að hamli landbúnaði.
Aukna orku verður að fá á meðan
jöklarnir bráðna og óvíst er hvað ger-
ist í sjónum, fiskistofnar gætu farið
eða minnkað og aðrir komið eða
stækkað.
En hvað eru Íslendingar að hugsa
þegar kemur að loftslagsbreyting-
um? Eru þeir að vinna að framtíðinni
með þær í huga eða láta þeir reka á
reiðanum? Erum við ein af þessum
„heppnu“ þjóðum sem hagnast bara á
hlýnun jarðar? Talsmenn atvinnu-
greina sem rætt var við í gær gefa
mismunandi svör en ýmislegt virðist
vera í gangi til að bregðast við þeirri
mynd sem við höfum af framtíðinni,
sumt unnið af framsýni en annað ein-
faldlega af nauðsyn til þess að bregð-
ast við nýjum aðstæðum sem þegar
eru komnar upp.
Náttúruverndarsinnar kalla eftir
markvissari stefnu frá stjórnvöldum,
um að Ísland geri sitt til að stemma
stigu við gróðurhúsaáhrifum. Hin op-
inbera stefna um þessar mundir, sem
Þórunn Sveinbjarnardóttir umhverf-
isráðherra hefur vísað í, er sú að
minnka eigi losun gróðurhúsaloftteg-
unda um 50-75% fyrir árið 2050. Í við-
tali við fréttavef Morgunblaðsins
auglýsir Árni Finnsson, formaður
Náttúruverndarsamtaka Íslands, eft-
ir stefnu stjórnvalda vegna gróður-
húsaáhrifa til næstu tólf ára og sagði
það ekki fullnægjandi að setja fögur
markmið sem eigi að nást eftir að nú-
verandi ráðamenn séu komnir undir
græna torfu. ,,Ríkisstjórnin verður
að koma með stefnu þar sem segir
hversu mikið á að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda fyrir 2020,
þ.e. eftir rúm tíu ár. Þá vitum við
hvað ríkisstjórnin vill,“ segir Árni og
minnir á þau slæmu áhrif sem hlýn-
unin hefur í öðrum heimshlutum.
Einnar gráðu hlýnun hafi gríðarleg
áhrif á lífríki jarðarinnar, og þá ekki
síst á okkar minnstu meðbræður. En
tveggja gráðu hlýnun hafi í sumum
tilvikum algjör hamfaraáhrif.
Sama fiskveiðiþjóð í aldarlok?
Árni segir að það áhrifin hlýnunar
á þorskstofninn, loðnustofninn og
síldarstofninn þurfi að rannsaka bet-
ur. Menn þurfi að huga að því hvort
Íslendingar verði sama fiskveiðiþjóð-
in árið 2100 og þeir eru núna.
Brugðist við breytingunum?
 Bændastéttin þróar íslenska ræktunarmenningu með loftslagshlýnun framtíðarinnar í huga
 Margt jákvætt fyrir Ísland samfara óvissunni, á meðan sumir heimshlutar verða illa úti
Ljósmynd/Sigurður Sigmundsson
Bygg Hrunamannahreppur er ein þeirra sveita þar sem kornrækt hefur verið tekin upp með góðum árangri á síð-
ustu árum. Líklegt er að þreskivélar verði tíðari sjón á þessari öld og útlit sveita taki nokkrum stakkaskiptum.
Í HNOTSKURN
»Hækkandi vetrarhiti leiðiraf sér meiri sveiflur í
kringum frostmark. Þá eykst
þörf fyrir þungatakmarkanir
á vegum.
»Smitsjúkdómar og ofnæm-issjúkdómar gætu orðið
skæðari með hlýnun. Vaxandi
magn frjókorna mun valda
auknu ofnæmi.
»Líklegt þykir að íslensktsamfélag og heilbrigð-
iskerfi ráði við heilsuógnir
vegna hlýnunar loftslags.
ÚTVEGSMENN glíma við margvísleg viðfangsefni
vegna hlýnunar í sjó. Breytt ganga og útbreiðsla fiski-
stofna hefur margvíslegar afleiðingar, að sögn Friðriks
J. Arngrímssonar, framkvæmdastjóra LÍÚ. Mikil um-
ræða sé um hlýnunina en hins vegar afar takmarkaðir
möguleikar á að vinna fram í tímann með tilliti til henn-
ar. Afleiðingar hlýnunar þurfi að takast á við jafnóðum,
eftir því sem menn finni fyrir þeim á eigin skinni. Endur-
skoða þarf lokanir á stórum svæðum vegna þessa og
a.m.k. undanfarna fjóra vetur hefur farið mikið púður í
leit og mælingu á loðnu vegna breyttrar göngu. Fleiri
stofnar verði fyrir áhrifum og nýir veiðist við landið, svo
sem makríll og skötuselur í meiri mæli en verið hefur.
Þá útilokar Friðrik ekki að í framtíðinni geti tilfærsla fiskstofna orðið að
þrætueplum milli ríkja. Það geti jafnvel átt við um helstu nytjastofna við
Ísland ef mikil umskipti verði í hafinu. Íslenskar útgerðir leiti alltaf að
hagkvæmni. Þær spari olíu eftir fremsta megni og minnki útblástur, sem
dugi þó skammt gegn gróðurhúsaáhrifum.
Lítið hægt að vinna í haginn
Friðrik Jón
Arngrímsson
„VIÐ munum sjá breytt ræktunarlandslag á næstu ár-
um. Við munum víðar sjá akra og oftar sjá tún tekin upp
til endurræktunar. Við leggjum meiri áherslu á orku-
meiri fóðurjurtir og bætta landnýtingu, að láta hverja
einingu lands framleiða fleiri fóðureiningar,“ segir Har-
aldur Benediktsson, formaður Bændasamtaka Íslands.
Hann segir bændur þegar vinna í takt við hlýnun lofts-
lags. Í sumar hófust tilraunir með fjárhagslega hvata,
landgreiðslur, sem hvetja til grænfóðursframleiðslu,
kornræktar og nýræktar. Samtökin hafa í þrjú ár und-
irbúið landsupplýsingakerfi þar sem skráð er hvað er
ræktað í hverri spildu lands og bændur geta sótt um
framlög eftir því. Þá er gæðavottun á landnotkun að ryðja sér til rúms og
stefnan að bæta land á meðan hlýnunar nýtur við. Hins vegar segir Har-
aldur hlýnun og breyttum aðstæðum geti fylgt ýmis óværa, svo sem nýjar
illgresistegundir í ræktarlandi, sem gæti þurft að berjast gegn með efna-
notkun. Sömuleiðis hafa bændur áhyggjur af uppgangi refa- og minka-
stofna, sem spáð er að sæki í sig veðrið fram eftir þessari öld.
Ræktunarlandslag breytist
Haraldur
Benediktsson
ERNA Hauksdóttir, framkvæmdastjóri Samtaka ferða-
þjónustunnar, segir loftslagshlýnun lítið rædda á vett-
vangi samtakanna. Fjárfestingar í afþreyingu séu yf-
irleitt ekki til svo langs tíma að áratuga eða árhundraða
þróun hafi þar áhrif. Hins vegar sé sífelld nýsköpun í
ferðaþjónustu og þeir sem þar starfi hafi augun opin fyr-
ir möguleikum sem breytingar hafi í för með sér. „Þetta
er framtíðarmúsík enn sem komið er. Við höfum meiri
áhuga á því í dag að stuðla að verndun ákveðinna svæða
í íslenskri náttúru,“ segir Erna. Hún kveðst ekki vita
annað en að Ísland haldi enn ímynd sinni sem hreint og
kalt land jöklanna. Einnig samsinnir Erna því að auðnin á hálendi Íslands
sé verðmæt fyrir ferðaþjónustuna, en á meðal þess sem fram kom í skýrslu
vísindanefndar er væntanleg efling gróðurþekju landsins og hækkun
skóglínu. Hjá ferðafyrirtækjum sem rætt var við í gær komu fram þau við-
horf að á komandi áratugum gæti ferðamannastraumur tengdur jöklum og
jöklaferðum heldur aukist, því fólk fái á tilfinninguna að nú séu síðustu for-
vöð að sjá hverfandi fyrirbæri eins og jökla.
Möguleikar í breytingunum
Erna Hauksdóttir
Í skýrslu vísindanefndar kemur fram
að meðalhlýnun við yfirborð jarðar
síðustu hundrað árin er 0,74°C. Hins
vegar hitnaði um 0,18°C á áratug síð-
ustu tvo áratugi, sem er tvöfalt hrað-
ari hlýnun en meðaltal síðustu
hundrað ára, og fjórfalt hraðari en
meðaltal síðustu 150 ára. Sums stað-
ar sjást verulegar langtímabreytingar
á úrkomu á tímabilinu 1900-2005.
Úrkoma hefur aukist um austanverða
N- og S-Ameríku, í N-Evrópu og Norð-
ur- og Mið-Asíu. Hún hefur minnkað í
suðurhluta Afríku, umhverfis mið-
jarðarhafið og í sunnanverðri Asíu.
Hitinn hækkar hraðar
og hraðar í seinni tíð
Í sumum ríkjum Ástralíu er þurrkur
orðinn viðvarandi vandamál og hefur
verið það sem af er þessari öld. Inn-
streymi í mikilvæg ferskvatnskerfi
hefur minnkað vegna hita og þurrka,
sem eru nú orðnir þeir mestu í heila
öld. Kornuppskera hefur brostið ár
eftir ár og búpeningi orðið að farga í
stórum stíl. Haustið 2006 var talið
að fjórða hvern dag svipti ástralskur
bóndi sig lífi vegna erfiðra aðstæðna.
Sums staðar hefur óþarfa vatns-
notkun verið bönnuð, að viðlögðum
háum sektum. Til dæmis er bannað
að þvo bíla og vökva garða.
Miklir þurrkar í Ástralíu
það sem af er 21. öld
Sumarið 2003 gekk mikil hitabylgja
yfir stóran hluta Evrópu, en slíkar
hitabylgjur verða nú tíðari. Hvelfing
af heitu lofti náði þá yfir vestan- og
sunnanverða álfuna vegna hæðar
sem hindraði lægðagang frá Atlants-
hafinu.
Hitinn fór m.a. í 36,4 gráður í Eng-
landi. Skógareldar loguðu í Frakk-
landi, Króatíu, Ítalíu, á Spáni og í
Portúgal. Fjölmargir létust úr hjarta-
áföllum í hitanum og enn fleiri í skóg-
areldunum. Þúsundir þurftu að flýja
heimili sín. Í Portúgal brunnu meira
en 54.000 hektarar lands.
Gríðarleg hitabylgja í
Evrópu sumarið 2003
Helliregn jókst víða mjög mikið á
tímabilinu 1900-2005, jafnvel á
svæðum þar sem dregið hefur úr
heildarúrkomu, segir í skýrslu vís-
indanefndar. Merkja má samband
milli úrkomubreytinga og hitabreyt-
inga.
Hellirigningar orsaka stundum
skyndileg flóð sem geta valdið aur-
skriðum og eyðilagt uppskeru,
skemmt ræktarland og mengað
drykkjarvatn. Loftslagsráð SÞ telur
úrkomubreytingar af þessu tagi geta
haft áhrif á lífsviðurværi milljóna
manns í Asíu, Afríku og S-Ameríku.
Dembur tíðari, líka með
minni heildarúrkomu
Vísindamenn á vegum Sameinuðu
þjóðanna hafa spáð því að hækkandi
yfirborð sjávar, sem tengist hlýnun
jarðar með beinum hætti, hafi víða
mjög slæm áhrif á lífsskilyrði fólks á
þessari öld. Spáð hefur verið að 17%
af núverandi landsvæði Bangladesh
kaffærist fyrir árið 2050. Afleiðingar
þess væru þær að 30 milljónir manna
yrðu heimilislausar.
Hækkandi yfirborð sjávar eykur
hættu á flóðum hér á Íslandi, meðal
annars í Reykjavík þar sem á stór-
streymi og við óhagstæð veðurskil-
yrði er nú þegar hætta á flóðum.
Hækkandi sjávarborð
hrekur fólk á vergang
Loftslagsbreytingar á Íslandi
Vill stefnu til 12 ára
mbl.is | Sjónvarp