Náttúrufræðingurinn - 2006, Blaðsíða 25

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
sem hafa áberandi totur (fingur)
næst frumuveggnum. Sumar teg-
undir hafa safabólur á endum, með
komum úr baríumsúlfati (eins og
Closterium). Tvær tegundir hér-
lendis: N. digitus og N. oblongum (?).
Spirotaenia (lat. spiralis = snúinn;
gr. taenia = borði). Spíraldjásn
Aflangar, bjúgalaga frumur, beinar
eða dálítið íbognar. Veggurinn úr
inrrra beðmislagi og ytra hlauplagi.
Grænuberinn gormlaga (eins og hjá
Spirogyra), oftast vegglægur en
stundum miðlægur, með gormlaga
rifjum. Ein tegimd skráð hér, þó ekki
viss.
12. mynd. Þráðlaga okþörungar (Stjörnusilkisætt): A, B. Gormsilki (Spirogyra), C.
Stjörnusilki (Zygnema), D, E. Töflusilki (Mougeotia).9
ZYGNEMATACEAE (12. mynd).
(Stjörnusilkisætt)
í þessari ætt eru þráðlaga ok-
þörungar, þar sem frumumar eru
fast bundnar í þráðunum án þess að
beint samband sé á milli þeirra. Þeir
verða því að teljast sambú (colonia)
fremur en fjölfrumungur. Engin tví-
skipting er í frumrmum, nema hvað
grænuberinn er stundum tvískiphir
og líkist tveimur stjömum, annars
borðalaga og gormsnúinn hjá sum-
um tegundum. Frumuveggir eru
tvílaga, innra lagið úr sellulósa en
ytra lagið úr pektíni, hlaup- eða
slímkennt hjá sumum tegundum, og
því er slý þessara tegunda oft sleipt
viðkomu og minnir á silki, enda
stundum nefnd vatnasilki.
Okfrjóvgun fer oftast þannig fram
að þræðirnir leggjast saman og
umlykjast slími, síðan vaxa totur út
úr frumunum og veggir þeirra
eyðast þar sem þær snertast. Oft fer
þá mestallt frymi annarrar frum-
unnar inn í hina, þar sem okfruma
myndast, eða frymi beggja mætist í
brúnni og myndar þar okfrumu,
sem jafnan er dvalastig. Þörungar af
þessum flokki eru mjög algengir í
vötnum og tjömum og líka í renn-
andi vatni, og mynda sumar
tegundir sérstaka þræði (haptera) til
að festa sig með. Auðvelt er að
þekkja ættkvíslir á mismunandi
lögun og setningu grænuberans, en
tegundagreining er mjög erfið. Níu
ættkvíslir, þar af fimm hér á landi:
Mougeotia (töflusilki) hefur
borðalaga grænubera sem getur
ýmist snúið breið- eða mjóhlið að
birtunni, eftir styrkleika hennar.
Óvíst hvaða teguiadir eru hér á landi.
Spirogyra (gormsilki) hefur
borðalaga grænubera sem nær milli
enda frumunnar og liggur í gorm-
laga vindingum út við frumu-
vegginn. í borðanum eru margir
litberar með jöfnu bili. Getið er um
2-3 tegundir hérlendis en þær em
eflaust miklu fleiri, enda eru þær
afar algengar og mynda oft stóran
hlut í slýi tjama, stöðu- og straum-
vatna næst landi. Vex oft snemma
vors, jafnvel áður en ísa leysir.
Zygnema (stjömusilki) hefur tvo,
stjömulaga grænubera, sem oft jaðra
saman og mynda tvístirni. Einn
áberandi litberi í hvorum grænubera
og kjaminn á milli þeirra. Getið er
átta tegunda hérlendis, en um
helmmgur þeirra er óviss.
Auk þess em ættkvíslimar Siro-
gonium og Zygogonium, með einni
tegund hvor hér á landi.
Eftirmáli
Árið 2004 voru liðin 50 ár síðan ég
fékk þörungabók G.M. Smith um
bandaríska vatnaþörunga í hendur.
Með hjálp hennar og lélegrar
smásjár, sem ég hafði tjaslað saman,
tókst mér að greina allmörg
þörungasýni til ættkvíslar. Síðan
varð langt hlé á þörungaskoðun
minni, þó að eitthvað kæmu þeir við
sögu í háskólanum. Það var svo árið
1970 að ég tók aftur til við þetta
óskaverkefni og sinnh því nokkuð
næsta áratuginn, en síðan ekki
söguna meir. í tilefni af hálfrar aldar
afmæli þörungagrúsks míns datt
mér í hug að skrifa þessa grein um
djásnin í ríki vatnaþörunganna.
Vonandi verður hún til að vekja
áhuga einhverra á þessu viðfangs-
efni og hver veit nema þeir heillist af
því eins og ég á sínum tíma.
Heimildir
1. Helstu heimildarrit við samningu greinarinnar: a) John Ralfs
1848/1972. The British Desmidieae. Ljóspr., J. Cramer, Lehre. b) Alfred
Rieth 1961. Jochalgen (Konjugaten). Einfíihrung in die Kleinlebewelt.
Kosmos-Verlag, Stuttgart. 88 bls. c) Gilbert M. Smith 1950. The Fresh-
Water Algae of The United States. New York. 720 bls. d) Heinz Streble
& Dieter Krauter 1981. Das Leben im Wassertropfen. 5. Aufl., Kosmos-
Verlag, Stuttgart. 353 bls.
2. Ásgeir Blöndal Magnússon 1989. íslensk orðsifjabók. Orðabók Há-
skólans, Rvík.
3. Hoek, Chr. van den, G. Mann & H.M. Jahns, 1993. Algae, an
introduction to Phycology. Cambridge University Press, Cambridge.
Bruno de Reviers 2003. Biologie et phylogénie des algues. Belin
Editions, Paris.
4. Helgi Hallgrímsson 1973. Rannsóknir á svifi í Mývatni og Laxá
1970-71. Náttúrugripasafnið á Akureyri, Fjölrit nr. 4. 110 bls. + 40
mynda- og töflusíður.
25
25