Náttúrufræðingurinn - 1984, Side 18

m hæð í Hafrahvömmum við Jökulsá á
Dal (Hjörleifur Guttormsson o. fl.
1981). Á Norðurlandi vaxa þau ofan
400 m hæðar í austurhlíðum Dalfjalls í
Mývatnssveit (eigin athugun), á
Austurlandi í um 450 m hæð við Hóls-
ups á Fljótsdalsheiði (Hjörleifur Gutt-
ormsson o. fl. 1981) og á Suðaustur-
landi í 400—450 m hæð í Víðidal í Lóni
(Steindór Steindórsson 1938). Á öllum
þessum stöðum vex hrútaberjalyng í
gróskulegum gras- og blómlendis-
gróðri, sums staðar nokkuð blönduð-
um lyngi eða víði og jafnvel fjalldrapa,
á einum stað eini og á öðrum birki.
Önnur lönd: Hrútaberjalyng vex í
Norður- og Mið-Evrópu og nær þaðan
austur eftir norðurhluta miðhálendis
Asíu til Norður-Japans; ennfremur er
það þekkt frá örfáum vaxtarstöðum á
Suðaustur-Grænlandi en hefur hvorki
fundist á vestanverðu Grænlandi, á
meginlandi Norður-Ameríku né á
eyjunum nyrst í Kanada (Tyge W.
Böcher o. fl. 1978; Eric Hultén 1958).
I Evrópu vaxa hrútaberin suður að
Alpafjöllum og eftir frönsku Ölpunum
suður að Miðjarðarhafi, en vantar á
láglendinu vestast í Mið-Evrópu; þar
að auki vaxa þau í Pyreneafjöllum, í
Appenínafjöllum á Italíu, suður eftir
fjöllum Balkanskaga til norðurhluta
Grikklands, einnig suður eftir öllum
Karpatafjöllum. Þá vex hrútaberja-
lyng í Kákasusfjöllum og til fjalla í
norðausturhluta Litlu-Asíu. Loks vex
það á ýmsum stöðum í fjöllum bæði
norðan og sunnan aðalútbreiðslusvæð-
is þess um miðbik og í austanverðri
Asíu, t. d. í Altaifjöllum og Himalaja-
fjöllum (Eric Hultén 1958; Gustav
Hegi 1961).
Vaxtarstaðir hrútaberjalyngsins í
öðrum löndum Evrópu eru að nokkru
leyti frábrugðnir þeim íslensku. í ýms-
um ritum er tekið fram að það vaxi í
hálfþurrum jarðvegi, stundum innan
um grjót og klappir eða í kalkauðug-
um jarðvegi, en oftast í skógum og
kjarri, ýmist lauf- eða barrskógum,
jafnvel í rökum laufskógum, og sé al-
gengara til fjalla en á láglendi (A. R.
Clapham o. fl. 1962; P. Fournier 1946;
Kjeld Hansen o. fl. 1981; Johannes
Lid 1963; William Mullenders 1967;
Erich Obendorfer 1962; O. Schmeil og
J. Fitschen 1949). í fjöllum Skandina-
víu vex það upp í 1500 m hæð í Jotun-
heimen í Noregi (Johannes Lid 1963),
í frönsku Ölpunum í allt að 2300 m
hæð (P. Fournier 1946) og í svissnesku
Ölpunum í allt að 2350 m hæð (Schinz
og Keller 1909).
NYTSEMI
Á síðari árum hafa menn hér á landi
ekki haft ýkja mikil not af hrútaberja-
lyngi. Ávöxturinn, samaldinið, með
fáum aðskildum, rauðgljáandi, smá-
steinaldinum með súrsætu bragði hef-
ur þó alltaf eitthvað verið notaður til
átu, einkum þar sem menn hafa verið
staddir í berjamó og stungið upp í sig
einu og einu hrútaberi til tilbreytingar
frá áti hinna algengari berja. Eitthvað
tína menn líka af hrútaberjum og
flytja með sér heim og sjóða úr þeim
hlaup eða sultu, en það er lítið aldin-
kjöt í hverju steinaldini því að
steinninn er stór og eftirtekjan því
heldur rýr þó að talsvert sé tínt. Við
það bætist svo sú staðreynd, að hrúta-
berjalyngið ber sjaldnast svo mikið af
berjum að önnur eins uppgrip fáist af
þeim á nokkrum stað og geta verið af
aðalbláberjum, bláberjum og kræki-
berjum, þegar vel árar. Nytsemi hrúta-
berja er því engan veginn sambærileg
við þær berjategundir. Hrútaberja-
lyngið sjálft með sínum stóru blöðum
er talin þokkaleg beitarjurt, einkum
fyrir sauðfé (Torfi Bjarnason 1897).
Áður fyrr var hrútaberjalyngið þó not-
112