Náttúrufræðingurinn - 1941, Blaðsíða 49

N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
43
við vatnsagann frá bráðnandi hjarninu í kring byggir upp um-
fangsmikil lög af sand- og gjallkenndum myndunum.
Það virðist einkenna þessi gos, að þau hafa skotið glóandi
hraunfleygum út í þessi sandkenndu lög, cg sums staðar undir
þeim, í ýmsar áttir út frá gosstaðnum, jafnvel svo löngum, að
mörg hundruð metrum skiptir, og mun þetta hafa að mestu
gerzt meðan lögin voru blaut og óhörðnuð. Eftir þvi sem tíminn
líður harðnar svo öll þessi steypa og myndar fast berg, sem er
kallað gosmóberg.
Þessi stórfelldu gos hafa átt fjölda mörg upptök, allt frá aust-
urströnd Skagafjarðar cg vestur um Skaga. Stórfelldustu rústir
eldvarpanna austanfjarðar er Þórðarhöfði, en vestanfjarðar Ketu-
björg á Skaga, en svo sést fyrir minni eldvörpum víðs vegar um
Skagann, við Drangey, í Bæjaklettum og svo eru fjöldi skerja um
norðanverðan Skagafjörð einnig leifar þeirra.
Þegar hér er komið sögu og gosunum hættir, hefir þessi nýja
gosmyndun byggt upp eins konar upphækkað belti þvers yfir
norðanverðan Skagafjörð, sennilega hvorki að öllu samfellt eða
slétt, heldur með nægum rásum fyrir framrennslisvatn og með
bungum eða toppmynduðumhólum.þar sem eldvörpinhöfðu orðið.
En nú var enn langur tími eftir af j,ökultímanum, þótt líklegt megi
telja að hann hafi ekki verið óslitinn til ísaldarloka. Hér hafði jök-
ullinn fengið verk að vinna. Hann þurfti' nú að hreinsa til í firðin-
um sínum eftir allan þennan gauragang. Og hann mokaði og mok-
aði í aldir og árþúsundir. Frammi í firðinum var það auðvelt verk
að hreinsa svo til, að lítið sæist.eftir, þar var ekkert hraunið til
fyrirstöðu, en úti í firðinum voru óþægri eitlar í nánd við gos-
stöðvarnar. Jökullinn náði sér þó vel niðri beggja vegna við
Hegranesið, sem er umfangsmikill blágrýisás á miðju undir-
lendinu, svo hann gróf djúpar og víðar skorur langt niður fyrir
núverandi sjávarmál meðfram báðum ströndum og alla leið norð-
ur í þáverandi haf. Þórðarhöfði hélt velli austan megin álanna,
enda er hann goseitill úr hörkublágrýti. í vari höfðans að norð-
an varð einnig eftir spilda. Leifar af henni er Málmey. Loks
þegar jökullinn varð að víkja að fullu fyrir hlýviðristíma þeim,
sem nú stendur yfir, átti hann ólokið við að eyða allmiklum rima
um miðjan fjörðinn, sem var í nokkru vari við Hegranesið.
En um leið og jökullinn hvarf, tóku haföldurnar að nokkru leyti
að sér hlutverk hans. Þær fóru nú að hamast á þessum þrjózku-
fulla móbergsrinda, brutu hann fljótlega niður, þar sem hann