Náttúrufræðingurinn - 1956, Side 7

ÚR SÖGU BERGS OG LANDLAGS
117
jarðvatni, sem drepið hefur gegnum berglögin um milljónir ára.
Þessar svonefndu holufyllingar eru aðallega úr þremur steinefnum:
kalkspati (og hinu tæra afbrigði þess, sem nefnist silfurberg), geisla-
steinum (zeólítum) og ýmiss konar kvarzi (t. d. glerlialli og berg-
kristalli).
Víða liggja hraunlög blágrýtismyndunarinnar fast hvert á öðru,
en samt eru mót þeirra oftast greinileg, því að efra borð hvers
hrauns er venjulega holóttara og sprungnara en það er um miðju og
neðan til. Yfirborðslagið veðrast því fyrr og kemur fram lárétt skora
í björgum, en sylla í hlíðum um liver lagamót. En auk þess eru mót-
in oft rauðlituð.
En hitt er líka algengt, að svonefnd millilög skilji blágrýtislögin
hvert frá öðru. Millilögin hafa upphaflega verið laus jarðlög — leir,
sandur og möl, gosaska eða mór — er þöktu hraunið, sem undir
liggur, og grófust undir næsta hrauni, sem þar flæddi yfir. Nú er
leirinn harðnaður að leirsteini, sandurinn að sandsteini, mölin að
völubergi, askan að túffi og mórinn að kolum, sem við köllum
surtarbrand. Millilögin veðrast yfirleitt fljótar en blágrýtið, svo að
þar myndast syllur, sem þau eru. Oft eru þær grónar eða skriðu-
runnar, en þar sem hvorki liylur jarðvegur né skriða, stingur Ijós
og oft rauðleitur litur millilaganna venjulega í stúf við svört blá-
grýtisbeltin til að sjá.
Langflest hraunlögin eru að þykkt einhvers staðar milli 5 og 15
metra. Víða má telja þau álengdar 40—60 hvert upp af öðru í einni
fjallshlíð. Millilögin eru miklu þynnri að meðaltali, en afar mis-
jrykk, vantar sums staðar með öllu, eins og ég gat áðan.
Eldstöðvarnar, sem veittu blágrýtiskvikunni upp á yfirborð jarðar,
hafa hvergi fundizt, svo að víst sé. Á hraununum verður ekki einu
sinni séð, úr hvaða átt þau hafa runnið. Svo virðist sem á eldstöðv-
um blágrýtismyndunarinnar hafi engin fjöll upp hlaðizt, heldur
gosið á jafnlendi, og framleiðslan hafi verið að langmestu leyti mjög
kvik og auðrunnin hraun, en lítið um ösku og aðra grófari gosmöl.
í millilögum blágrýtismyndunarinnar hafa allvíða varðveitzt
steingervingar af þeim gróðri, sem lagði til efni í surtarbrandinn.
Það eru einkum blöð, aldin og stönglar, kolaðir eða steinrunnir.
Frægustu fundarstaðir slíkra leifa eru hjá Brjánslæk á Barðaströnd,
í Húsavíkurkleif í Steingrímsfirði og nálægt Hreðavatni í Mýra-
sýslu. Fallegir steingervingar finnast þó miklu víðar, bæði vestan og