Náttúrufræðingurinn - 1957, Blaðsíða 42

88
NÁTTÚRUFRFÆÐINGURINN
0,000356 mikrocurie á hvern millimetra af hári, en 0,6 til 0,4 mikro-
curie voru notuð við tilraunina.
Japönsku vísindamennirnir lögðu rætur af könguljurtinni í
sand á milli tveggja laga af örlitlu af geislavirku hári og létu þær
vaxa þar við eðlilegan hita og raka í 24, 48, 73 og 144 stundir, en
stirfðu svo frumurnar og lituðu til athugunar undir smásjánni.
Þeir skoðuðu gaumgæfilega um 260.000 frumur í 38 geisluðum rót-
um og að auki í 178 rótum frá jurtum, sem voru verndaðar gegn
öllum slíkum áhrifum til samanburðar.
Fyrstu áhrif geislana er ætíð stöðvun á frumuskiptungunum, og
svo varð og í þessum tilraunum, þótt aldrei hafi minna geislamagn
verið látið verka á rætur í tilraunum. Stöðvunin var þó ekki alger,
því að um helmingur frumanna hélt áfram að skipta sér þrátt fyrir
geislunina. í þessum frumum kom í ljós, að þessi litla geislun olli
helmingi fleiri brotum á litþráðum en eðlilegt var, þegar geislað
var í sólarhring, þrefalt fleiri eftir tvo sólarhringa en ferfalt eftir
þrjá sólarhringa og 13,3 sinnum eftir 144 stunda geislun, þrátt
fyrir þá staðreynd, að geislaverkun hársins minnkaði um 9/10 hluta
meðan á tilrauninni stóð. Höfundarnir draga þá ályktun af þessari
og öðrum tilraunum, að geislun eða gegnumlýsing af öllu tagi
geti aldrei verið svo lítil, að hún brjóti ekki litþræði. Venjulegir
röntgengeislar hafa sambærileg áhrif á litþræði í engisprettum,
sem Ameríkaninn J. G. Carlson athugaði 1941, og eins á litþræði
ýmissa annarra jurta, sem Vestur-íslendingurinn Thomas J. Árna-
son athugaði 1948.
Litþræðir eru þeir hlutar hverrar líkamsfrumu, sem bera í sér
þau efni eða áhrif, er valda öllum ættgengum eiginleikum. I flest-
um jurtum og dýrum eru þeir þannig gerðir, að einhvers staðar á
þeim er mjótt stykki, sem öll hreyfing er bundin við og um leið
undirstaða frumuskiptingarinnar og lífsins sjálfs. Ef litþráður er
brotinn, getur aðeins sá hluti, sem hefir haldið þessu hreyfistykki
(centromere), skipzt eðlilega, en aðrir hlutar verða utan-kjarna og
týnast brátt. Um leið týnast þeir eiginleikar, sem þar eiga sitt upp-
haf, svo að í næsta ættlið getur jurtin eða dýrið verið herfilega van-
skapað eða fæðzt andvana, en ef brotið hefur verið lítið, getur það
að vísu valdið vanskapnaði eða styttri ævi, en oftar verður skaðans
þó ekki vart meðan afkvæmin hljóta aðeins einn skemmdan litþráð.
En í síðari ættliðum, þegar skyldir afkomendur þess forföður, sem