Samvinnan - 01.08.1950, Blaðsíða 12

Dr William King og samvinnuhugmyndir hans
AÐ var fyrir röskum hundrað ár-
um, að samvinnuhugsjónin, eins
og við þekkjum hana í dag, varð til.
Naumast mun hægt að tala um einn
mann, sem höfund þessarar hugsjónar.
Eigi að síður ber samvinnufræðimönn-
um yfirleitt saman um, að einn aðal-
höfundur samvinnuhugsjónarinnar
hafi verið bráðgáfaður læknir og
mannvinur, Wiiliam King að nafni.
Læknir þessi skrifaði og gaf út gagn-
merkilegt tímarit, The Cooperator
(Samvinnumaðurinn) á árunum 1828
— 1830. Var ritið prentað og gefið út
í Brighton, Englandi, og í því ræddi
dr. King flestar greinar neytendasam-
vinnunnar.
Hér á landi er dr. King lítt þekktur,
og ekki munu þeir margir, fslending-
arnir, sem lesið hafa Samvinnumann-
inn. Þetta er að ýmsu leyti eðlilegt.
Dr. King hefur verið lítt þekktur á
meðal flestra þjóða, þar til á síðustu
árum. Jafnvel landar lians, Bretar,
hirtu lengi vel ekki um að skapa hon-
um þann sess í samvinnusögunni, sem
liann verðskuldar. Þessi snjalli sam-
vinnukennimaður gleymdist svo að
segja á fyrstu árum happasællar sam-
vinnu, og það var ekki fyrr en Þjóð-
verjinn dr. Hans Múller rakst á Sam-
vinnumanninn í Brezka safninu og gaf
ritið út árið 1913, að nútímamenn
fóru að veita dr. King verulega at-
liygli.
Astæðan fyrir því, að dr. King
gleymdist á fyrstu áratugum happa-
sællar samvinnu í heiminum mun vera
sú, að hann tók ekki mikinn þátt í
samvinnustarfi um ævina, enda þótt
hann mótaði samvinnuhugsjónina í
riti sínu. Skoðanir, starf, saga og rit
dr. King lá í algjöru þagnargildi síð-
ari hluta 19. aldar og allt frarn til árs-
ins 1913, að dr. Hans Múller, þáver-
andi ritari Alþjóða-samvinnusam-
bandsins (I. C. A.) lét endurprenta
Samvinnumanninn með skýringum
og æviágxipi dr. King. Var ritið gefið
út sem árbók Alþjóðasamvinnusam-
bandsins fyrir árið 1913.
Brezki samvinnumaðurinn T. W.
Mercer fylgdi starfi dr. Múllers eftir.
Eyddi hann miklum tírna í að kynna
sér ævi dr. King og hugmyndir lians.
William King.
Rétt áður en hann dó, skrifaði T. W.
Mercer ýtarlega ritgerð um dr. King.
Var Samvinnumaðurinn prentaður
með þessari ritgerð, en brezka sanr-
vinnufræðslusambandið — The Co-
operative Union — gaf bókina út árið
1947.
Við lestur ritgerða þeirra T. W.
Mercers og dr. Múllers unr clr. King
sannfærast nrenn unr Jrýðingu „læknis
fátæklinganna í Briglrton", eins og dr.
King var oft kallaður, fyrir framgangi
samvinnuhugsjónarinnar á fyrstu ár-
unr hennar. í Jressunr ritgerðum er
gnægð röksemda, senr sýna ótvírætt,
að Jrað er ekki alls kostar rétt að rekja
forsögu Roclidale-kaupfélagsins til Ro-
berts Owen. Öllu réttara væri að rekja
lrana til Brighton, Jr. e. til dr. Willianr
King og starfs Jress, sem hann vann
nreð iitgáfu samvinnutínrarits síns frá
ognreð 1. trraí 1928 og til 1. ágúst 1830.
Um þetta segir T. W. Mercer't. cl.:
„Brezkir samvinnumenn gleymdu dr. King
árum saman. Höfundar, senr rituðu um sam-
vinnumál, héldu yfirleitt, að samvinnuhug-
sjónin hefði komið frá Robert Owen. Þess
vegna röktu þeir Jrróun samvinnunnar irá
samvinnubyggðarlögum Otvens og kenndu,
að brautryðjendurnir í Rochdale hefðu feng-
ið þekkingu sína og hugmyndir lreint frá
kenningum Owens. . . Nú er hins vegar vit-
að, að hann (dr. King) liafði djúp og stöðug
áhrif á samvinnuhugsjónina og framkvænrd
hennar í Bretlandi.“ — T. W. Mercer, Coop-
eration’s Prophet, bls. 45).
Og ennfremur segir Mercer:
„Stofnendur kaupfélagsins fræga í Toad
Lane (Rochdale) þekktu sögu samvinnunnar
í Brighton. James Smithie — næstum Jrví
fyrsti samvinnumaðurinn, sem sá fyrir stofn-
un samvinnuheildsölu og skipaútgerðar —
átti Samvinnumanninn innbundinn í eina
tíð. Síðar gaf hann bókasafni félagsins ritið,
og Saniuel Ashworth (fyrsti kaupfélagsstjór-
inn) og aðrir brautryðjendanna lásu Jrað.“ —
(T. W. Mercer, Cooperation’s Prophet, bls.
45).
Ameríski heimspekingurinn frægi,
Horace M. Kallen, tekur í sama streng
í bók sinni „Decline ancl Risv. of the
Consumer“, eða Hnignun og viðreisn
neytandans. Segir hann, að það sé ekki
nokkur vafi á því, að dr. King hafi haft
mikil áhrif á vefarana og þykir honum
líklegt, að flestir leiðancli menn félags-
ins liafi lesið ritið, annað hvort hjá
Smithie eða Jrá í bókasafni félagsins,
eftir að Smithie gaf Jrví bókina. Telur
hann mikil líkindi vera fyrir því, að
Jrróun samvinnuhreyfingarinnar hafi
verið sú, að hún liafi borizt frá dr.
King í Brighton til vefaranna í Roch-
dale, fremur en frá Robert Owen í
j ÞESSU sambandi er fróðlegt að
\itna til ummæla dr. Múllers um
áhrif dr. Kings á framgang samvinnu-
hugsjónarinnar á fyrstu árum hennar.
Hann getur Jress t. d. í ritgerð sinni
frá 1913, að fyrsta samvinnuþingið,
sem haldið var í Liverpool árið 1832,
hafi fjallað mjög vinsamlega uin dr.
King og gert sér fyllstu gTein fyrir
Jteirri ntiklu þýðingu, sem rit hans
hafi haft fyrir samvinnustarfsemina á
fæðingarárum kaupfélaganna í Eng-
landi. T. d. segir dr. Múller, að Mr.
Hirst, forseti þingsins, ltafi farið sér-
stökunt viðurkenningarorðunt uni dr.
King og þakkað honum hans góða og
frjósama samvinnufræðslustarf, sem
ltafi leitt til þess, „að hundruð og jafn-
vel þúsundir ntanna ltafi orðið fylgj-
andi samvinnuhugsjóninni.”
Aðrir fulltrúar, þeirra á meðal Mr.
Styles, Mr. Wigg og Mr. Pare, töluðu
um dr. King og málgagn hans, Sam-
vinnumanninn, sem niesta aflgjafa
hinnar ungu samvinnuhreyfingar. í
12