Samvinnan - 01.08.1950, Blaðsíða 18

Sfarishættir og grundvallarreglur samvinnufélaga
UPP ÚR KÚGUN miðaldanna
spruttu hugsjónir frelsis og
mannréttinda. Þjóðirnar komust að
raun um, að viss grundvallarsjónar-
mið varð að halda í lieiðri ef ham-
ingjuleit þjóðfélagsþegnanna átti að
geta borið árangur. Bak við vígorðin:
frelsi, jafnrétti og bræðralag stóðu
hagfræðilegar og heimspekilegar
kenningar, sem áttu að skapa hinn nýja
heim. Sumt hefur miður tekizt, en
margt vel í þessu efni. Engin algild
lausn er þó enn fundin, og sýnt er, að
sífelld barátta fyrir jafnvel einföldustu
og sjálfsögðustu mannréttindum, er
óhjákvæmileg.
Samvinnustefnan er afsprengi þeirra
þjóðfélagskenninga, sem fóru um lönd
Vestur-Evrópu á 18. öld og í upphafi
19. aldar og byggðar voru á mannrétt-
indahugsjónum. Framkvæmd sam-
vinnustefnunnar er einn þeirra þátta
í baráttunni gegn fátækt og andlegu
oki, sem vel hefur tekizt. Fólkið hefur
tekið verulegan hluta verzlunar og
atvinnu í sínar hendur og þannig skor-
ið á þá snöru, sem ætíð var reyrð að
efnahag þess og andlegu sjálfstæði. —
Ábyrgðin hvxlir nú að miklu leyti á
því sjálfu með því að sýna vit og vilja
í heilbrigðri samvinnu.
í samræmi við' uppruna sinn og eðli
byggja samvinnufélög frá öndverðu á
nokkrum ófrávíkjanlegum undir-
stöðuatriðum. Þær reglur eru horn-
steinar þeitra framfara er félögin hafa
komið til leiðar. Samvinnufélög hafa
orðið mjög umsvifamikil og starf
þeirra árangursríkt eins og fram kem-
ur í lækkuðu vöruverði, vöruvöndun,
heilbrigðari viðskiptum, bættri margs
konar þjónustu og aukinni al-
mennri velmegun. Þau hafa gefið
byggð og bæ auknar atliafnir, bætt
fjármála- og atvinnulíf, í öllum rnenn-
ingarlöndum. Stórbyggingar þeirra,
verksmiðjur, sölubúðir, skip og margt
fleira ber nokkurt vitni hinni miklu
starfsemi.
ÓTT ÞESSAR undirstöðureglur
samvinnufélaga séu samvinnu-
mönnum kunnar, verða þær helztu
raktar liér með örlitlum skýringum.
Það er öllum holt að rifja upp á hverj-
um grunni þeir byggja skoðanir sínar.
Jafnvel hlutir, sem oft eru taldir sjálf-
sagðir, krefjast athugunar, skilnings og
skýringa ef á þeim skal byggja. Það á
að vera skýrt hvei-s vegna þetta eða hitt
eru taldir „sjálfsagðir hlutir“.
Tilgangur samvinnufélaga er fyrst
og fremst sá, að efla hagsæld félags-
manna sinna í efnalegu og andlegu til-
liti og jafnframt að vinna þjóðfélaginu
öllu gagn. Starf sitt byggja þau á þess-
um höfuðreglum:
1. Öllum mönnum er heimil inn-
ganga í félögin.
2. Hver félagsmaður hefur á félags-
fundum eitt atkvæði og aðeins
eitt.
3. Tekjuafgangi er úthlutað til fé-
lagsmanna í réttu hlutfalli við við-
skipti þeirra við félagið.
4. Vextir af inneignum í félögunum
eru takmarkaðir.
5. Staðgreiðsla skal vera í viðskipt-
um við félagið, eftir því sem við
verður komið.
6. Félögin eru hlutlaus í stjórnmál-
um og trúmálum.
7. Hluta af tekjuafgangi skal varið
til fræðslustarfsemi.
Þessi undirstöðuatriði bera glöggt
með sér að skipulag og starfshættir fé-
laganna byggjast fyi'st og fremst á jafn-
rétti manna og frjálsræði, réttlátum
fjármálareglum, sem miðast við félags-
menn sem einstaklinga en ekki við
efnahag þeirra eða valdaaðstöðu, sem
þeir kunna að hafa í þjóðfélaginu.
TJm 1. Sú regla, að öllum sé heimill
aðgangur í félögin, er þýðingarmikil
lýðræðisregla. Hún tryggir mönnum
jafnan rétt til þess að geta notið þess
hagræðis sem félögin kunna að geta
boðið og er algjörlega andstæð einok-
unarsjónarmiðum og miðast við það
að allur almenningur geti notið félags-
starfsins. Mönnum er í sjálfsvald sett,
hvort þeir vilja í félögin ganga og úr
þeim aftur, og er það í samræmi við
þær frelsishugmyndir, sem byggt er á.
Þessi regla er frábrugðin þeim regl-
um, sem oftast gilda um inntöku fé-
lagsmanna í félög, sem hafa efnahags-
eða fjárhagslegt markmið, t. d. hluta-
félög. Þar er oftast aðeins takmörkuð-
um og tilteknum fjölda manna heim-
iluð innganga, en enginn almennur
réttur til inngöngu. Auk þess þarf í
flestum tilfellum allmikla fjárhags-
getu til þess að geta keypt hlutabréfin.
Þær takmarkanir eru að sjálfsögðu á
inntöku í samvinnufélag, að um liana
er synjað ef sá, sem í hlut á, ætlar sann-
anlega að baka félaginu tjón. Sá, sem
rekur t. d. fyrirtæki í samkeppni við
félagið yrði að víkja úr því.
Um 2. Jafnréttis- og lýðræðisgrund-
völlur samvinnufélaga leiðir af sér
jafna íhlutun félagsmanna um stjórn
félagsins. Hver félagsmaður hefur eitt
atkvæði og aðeins eitt. Það er ekki til-
lit tekið til aðstöðumunar í þjóðfélag-
inu hvorki fjárhagsástæðna né annars,
heldur er öllum félagsmönnum gert
jafnt undir höfði að þessu leyti. Það er
því algerlega undir þeim sjálfum kom-
ið, hvernig stjórn félaganna tekst. Á
þroska þeirra, þekkingu og árvekni
byggist það, hvort þetta fullkomna lýð-
ræði nær tilgangi sínum í félagsstarf-
inu og eykur hæfni þeirra til lýðræð-
isstjórnar.
Ef litið er til annarra félaga, sem
vinna efnahagsstarf, þá verður ljóst, að
stjórn þeii'ra byggist ekki fyrst og
frenxst á því að einstaklingurinn er fé-
lagsmaður, heldur á fjárhagsaðstöðu.
I hlutafélögum t. d. er eign hlutabréfa
mælikvarði fyrir það atkvæðamagn,
sem félagsmaður hefur.
Um 3. Regla samvinnuíélaga um út-
hlutun tekjuafgangs er veigamikil
trygging fyrir réttlátum og heilbrigð-
um viðskiptum. Með henni er undir-
strikað að samvinnufélögin skilja þýð-
ingu réttlátra fjármálareglna og heil-
brigðra viðskipta jafnframt nauðsyn
lýðræðis og jafnréttis.
Tekjuafgangi er úthlutað í hlutfalli
við viðskipti félagsmanna við félagið.
Inneign hjá félaginu eða aðrar þvílík-
ar ástæður hafa engin áhrif á úthlut-
aðan tekjuafgang. Viðskiptamagn fé-
lagsmanns við félagið er talið mæli-
kvarði á þann þátt, sem hann hefur átt
í því að reksturinn skilar tekjuafgangi
og því eðlilegt að úthlutunin miðist
við það. Það er ástæða til að undir-
strika að úthlutunin er gerð á grund-
18