Samvinnan - 01.04.1959, Blaðsíða 17

Samvinna um byggingastörf
í sveitum
Eftir
Þóri
Baldvinsson
Bóndabær í austurrísku Ölpunum. íbúðarhúsið hafa
bændur byggt í félagsvinnu.
Alkunnugt er það fyrirbæri, að
menn hlaupi undir bagga með ná-
unganum þegar mikið liggur við og
láti honum þá í té dagsverk eitt eða
tvö, oft fyrir lítið gjald eða ekkert.
Þessi samhjálp er þó breytileg og fer
það mjög eftir sveitum eða jafnvel
landshlutum. Skaftfellingar standa
þar fremstir í flokki, en áhrifa þaðan
gætir nokkuð til austur og vesturs, og
þó ekki langt.
Áhrif frá bæjum og kauptúnum
verka oftast spillandi á alla samhjálp.
Þar er hver dagur og hver stund dags-
ins metin til gjalds í reiðu fé. Kaup-
streitur í bæjum og ýfingar út af fjár-
málum skapa þar sérstakt viðhorf og
slíkt sáir út frá sér, bæði landfræði-
lega og í hjörtum fólksins. Oft þarf
ekki annað til að hnekkja samhjálp
fólksins en einhverjar meiriháttar op-
inberar framkvæmdir í héraði, en
vinnubrögð og hugsunarháttur við
slíkar framkvæmdir, hvort heldur í
borg eða byggð, eða kunnari en frá
þurfi að skýra.
Fyrir nokkru síðan ferðaðist sá er
þetta ritar um fjallahéruð Austurríkis
og kom þar á mikinn fjölda bænda-
býla. Þar er mjög stunduð kvikfjár-
rækt, skógarhögg í smáum stíl, en ak-
uryrkja og garðrækt til heimilisþarfa.
Býlin eru þarna mjög landlítil, ef
sleppt er úthögum í nær þverhnípt-
um fjallahlíðum. Lífsbaráttan mjög
erfið, vinnudagur langur og harður og
einyrkjabúskapur nær algild regla. En
það er mjög eftirtektarvert, hve fólk-
ið býr í rúmgóðum og fallegum hús-
um. Þessi stóru og fallegu hús virtust
í fljótu bragði í algjöru ósamræmi við
afkomu búanna. Að baki því lágu þó
þrjár megin orsakir: Bóndinn lagði
sjálfur til allt timbur í hús sitt, fékk
það sagað og flett í næstu sögunar-
myllu og greiddi kostnaðinn með
óunnu timbri. Hið annað, að hann er
oftast smiður á tré eins og faðir hans
og afi, mann fram af manni. Að lok-
um leggur öll sveitin til ókeypis vinnu-
afl tii að byggja húsið.
Þetta síðasta var algild regla þarna
í fjöllunum. Ýmsir landbúnaðarmenn,
sem voru með á þessu ferðalagi,
Frakkar, Svisslendingar og Þjóðverj-
ar, sögðu þetta fasta siðvenju um öll
Alpafjöllin og mörg nærliggjandi hér-
uð, og hefði svo verið frá ómunatíð.
Þessar venjur fluttust stundum með
fjallabúum til annarra landa, einkan-
lega Bandaríkjunum og Kanada, en
þar er víða í sveitum mikil samhjálp
við húsasmíði.
Einyrkjabúskapurinn virtist ekki
torvelda þessa samhjálp hjá austur-
rískum bændum. Samhjálpin veitti
þeim glæsileg húsakynni og betra líf
en ella var mögulegt, og hún fyrrti þá
skuldum.
Byggingastörfin eru þáttur af fé-
lagslífi þeirra. Þeir koma þá margir
saman, vinna af kappi, sitja saman
að matborði, skopast og skeggræða og
gera sér glaðan dag.
Ekki verður það fullyrt hér, hvort
íslenzkir bændur eru þess sinnis, að
þeir fáist til að taka upp þessa siði,
en hitt er víst, að þess væri mikil þörf.
Byggingakostnaður hefur stöðugt far-
ið hækkandi á liðnum árum og það er
mikið átak að byggja upp öll hús á
íslenzkum sveitabæ. Þetta verða þó
allir nýbýlabændur að gera og fjöldi
bænda á gömlum býlum.
Á undanförnum árum hefur ekki
verið hægt að hækka lán til íbúðar-
húsa í sveitum í samræmi við hækkað
verðlag. Lætur nú nærri að lánsupp-
hæð sé 25% af kostnaðarverði meðal
ibúðarhúss í sveit. Þótt það sé að
sjálfsögðu mjög varhugavert að taka
stórar upphæðir að láni til langs tíma
á verðbólgutímum, er þó hins vegar
auðsætt hve erfitt það er að ráða við
miklar framkvæmdir án hárra lána.
Það væri eðlilegt að bændur reyndu
sjálfir að finna leið út úr þessum örð-
ugleikum og treystu þar ekki ein-
göngu á forsjón annarra. Mætti þar
benda á fordæmi stéttarbræðra þeirra
í öðrum löndum.
Búnaðarfélög sveitanna hafa nú
nokkuð þrengt starfssvið sitt eftir að
skipulag komst á ræktunarsamböndin
í héruðunum. Þau eiga því að geta
bætt við sig verkefnum í þess stað.
í fljótu bragði virðast búnaðarfélögin
í sveitunum heppilegur og eðlilegur
aðili að því að skipuleggja samvinnu
og samhjálp við byggingar bænda.
Líkt og í Austurríki gæti þetta lyft
bændum til meiri vegs og hagsældar.
— Finnst þér það opinbera standa í
stöðu sinni gagnvart blindu fólki?
— Ónei, öðru nær. Ef blindur maður,
sem er 100% öryrki, hefur einhverjar
tekjur, fær hann engar bætur og verður
meira að segja að greiða jafn há trygg-
ingagjöld og alsjáandi maður. En eftir á
að hyggja, ég á víst von á einhverjum
köllum að sunnan núna seinnipartinn.
Þeir ætluðu að líta á holuna. — Já, bor-
holuna, sjá hana gjósa. Eg sé um það.
Hún er vestur á hverasvæðinu, þama
sem gufumekkirnir eru.
— Og þetta er bíllinn.
— Já, bíóbíllinn, herbíll frá Rauða
krossinum. Eru nokkrir krakkar þarna
fyrir? Eg þarf að færa hann örlítið til —
Jæja. lasm, þú ferð nú ekki að láta þetta
koma í Samvinnunni. þó að maður sé
að masa svona eitt og annað. En oft hef
ég hugsað um þennan draum, sem ég
sagðiþérfrá, merkilegurfjárihvað égman
hann vel enn. Eg skal segja þér, að mig
dreymir rnjög oft og oftast er mér það
heldur til ama. En það er merkilegt við
þessa drauma, að oftast grípur sjónleysið
á einhvern hátt inn í þá. Ég sé hlutina
kannske fyrst, en svo lendir allt í þoku
og stundum sé ég ekki neitt. En nú skul-
um við koma inn meðan skúrin gengur
yfir, — það er skúrasamt hér í Hvera-
gerði, — og nú á að fara að framleiða hér
þungt vatn ....
Heyrðu, á ég að segja þér eitt. — Mig
langar til að gera svolítið — ja, bara
svona til gamans. Mig langar til að
ganga á skíðum til Reykjavíkur. Já, alla
leið héðan, en þú mátt engum segja það.
SAMVlNNflN 17