Samvinnan - 01.04.1959, Blaðsíða 25

r
Krotað á spássíu:
Svuntur og kosningar
Eftir sr. Svein Víking
Ein helzta prýði konunnar á manna-
mótum í mínu ungdæmi, fyrir utan
þeirra eigin fegurð og yndisþokka,
var svuntan. Nú er þetta breytt eins
og fleira, peysufötin komin úr móð.
Einhverjir svuntubleðlar að vísu not-
aðir hversdagslega heima við og þá
helzt í eldhúsinu. Hins vegar halda
stjórnmálaflokkarnir enn þeim gamla
þjóðlega sið að koma fram fyrir kjós-
endur í kosningum með nýjar eða að
minnsta kosti nýþvegnar svuntur.
Flokksþing Framsóknar og Lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins stóðu
samtímis yfir í Reykjavík og er lokið
nú fyrir skömmu. Og þar sem talið er
fullvíst, að kosningar standi fyrir dyr-
um í vor, þótti auðvitað báðum sjálf-
sagt að nota þetta tækifæri til þess
að efna í nýjar svuntur. Enginn láir
þeim það. Þessar svuntur — stefnu-
yfirlýsingar flokkanna — eru köflótt-
ar að þessu sinni og fer vel á því. Nú
er bara eftir að vita, hvernig hátt-
virtum kjósendum lízt á þær. En það
kemur ekki fyllilega i ljós fyrr en eft-
ir kosningarnar.
Þeir kaflarnir, sem einna mest ber
á, er kjördæmamálið. Sjálfstæðis-
flokkurinn vill fá kjördæmi og stór
með hlutfallskosningum og nokkrum
uppbótarþingmönnum að auki til
jöfnunar milli flokka. Framsóknar-
flokkurinn leggur hins vegar áherzlu
á, að núverandi kjördæmaskipan
haldist, en telur þó rétt að fjölga
þingmönnum fjölmennari byggðar-
laga að nokkru. Hann vill einmenn-
ingskjördæmi nema í Reykjavík og
stærstu kaupstöðum. Uppbótarþing-
menn verði engir. Þá telur flokkurinn
rétt, að sérstakt stjórnlagaþing fjalli
um nauðsynlegar breytingar á stjórn-
arskránni, þar á meðal kjördæma-
skipunina.
Kjördæmaskipun og kosningafyrir-
komulag er vandasamt mál, sem
verður að leysa með þjóðarhag í huga
og langa framtíð fyrir augum. Þar eiga
ekki augnabliks hagsmunir einstakra
flokka úrslitum að ráða, heldur al-
þjóðarheill. Tíðar breytingar á
stjómarskrá landsins eru ekki heppi-
legar eða líklegar til þess að skapa
festu og öryggi í stjórnarháttum.
Ég fyrir mitt leyti er gjörsamlega á
móti fjölgun þingmanna. Við eigum
ekki að burðast með stærra og dýrara
þing en skynsamleg þörf krefur. Þrjá-
tíu og sex eða fjörutíu þingmenn er
hæfileg tala. Og engin frambærileg
rök hefi ég heyrt færð fyrir því, að
þeir þurfi að vera fleiri. Álít ég og
enga goðgá að sameina nokkur fá-
mennustu kjördæmi landsins. Þetta
tel ég vera fyrsta atriðið, sem reyna
ætti að ná samkomulagi um, áður en
lengra er haldið.
Fullkominn kosningarréttur er sá
einn, að hver kjósandi tilnefni þá
þingmenn alla, sem hann óskar að
setu eigi á Alþingi. Allir munu vera á
einu máli um það, að slíkt fyrirkomu-
lag sé bæði óheppilegt og ómögulegt í
framkvæmd. Þess vegna verði ekki hjá
komizt að takmarka kosningarrétt-
inn. Munu og allir sammála um þá
takmörkun, að hann sé bundinn við
framboð. Kjósandinn eigi aðeins að
velja á milli frambjóðenda. Þessi tak-
mörkun verður minnst í einmennings-
kjördæmum. Þar er kjósandinn frjáls
að velja hvern þann frambjóðanda,
sem hann vill. Þar sem hlutfallskosn-
ing er í fjölmenningskjördæmum, er
réttur hans takmarkaður við það að
velja alla frambjóðendur af einum og
sama lista. Hann má ekki velja þá,
sem hann treystir bezt, ef þeir eru
sinn af hverjum lista. Hann neyðist
til að velja menn, sem hann ef til vill
alls ekki kærir sig um. Hins vegar
tryggir hlutfallskosning í fjölmenn-
ingskjördæmum það að nokkru leyti,
að hver listi fær þingmenn kjörna í
hlutfalli við fylgi listanna. Þær gefa
minnihlutanum nokkurn rétt, en það
gera einmenningskjördæmin ekki. En
aftur á móti er þeim það til gildis tal-
ið, að þau stuðla að því að fækka þing-
flokkum og auka þannig festu í stjórn-
arfarinu. Má því segja, að hvort fyr-
irkomulagið um sig hafi til síns ágætis
nokkuð.
Ef menn á annað borð telja rétt og
nauðsynlegt að hafa hlutfallskosning-
ingar og vilja af þeim ástæðum taka
á sig þá áhættu, sem því fylgir og það
los í stjórnarháttum, sem margir og
smáir stjórnmálaflokkar geta auð-
veldlega skapað, þá virðist mér rök-
rétt að landið allt verði eitt kjördæmi.
Þá og þá fyrst er því náð, að hinir
ýmsu flokkar fái með eðlilegum
hætti þá tölu þingmanna, sem kjör-
fylgi þeirra segir til um. Uppbótar-
þingmenn, sem í engu kjördæmi ná
kjöri, en er hnoðað saman úr atkvæð-
um þeirra manna víðsvegar á landinu,
sem alls ekki hafa kosið þá, heldur allt
aðra menn, það eru vandræðagripir,
sem ekki ættu að vera til og allra sízt
á hinni virðulegu löggjafarsamkomu
þjóðarinnar.
Að lokum þetta: Ef það þykir hið
mikla réttlætismál og öllu ofar að
tryggja stjórnmálaflokkum áhrifarétt
á Alþingi í réttu hlutfalli við tölu kjós-
enda sinna, ættu þeir þá ekki einnig
að hafa þann sama rétt til hluttöku í
stjóm landsins hverju sinni? Er þá
nokkur sanngirni í því að bera rétt
minnihlutans algjörlega fyrir borð við
val og skipun sjálfrar ríkisstjórnar-
innar? Því ekki að láta hvern flokk
tilnefna í hana ráðherra í réttu hlut-
falli við þingstyrk sinn. Og vilji menn
endilega hafa uppbótarþingmenn til
þess að jafna flokksmetin, væri þá
ekki líka sanngjarnt að hafa fáeina
uppbótarráðherra til þess að jafna á
milli þingflokkanna? Er nokkuð verra
að fjölga ráðherrum dálítið að óþörfu,
heldur en að fjölga þingmönnum í
beinni þarfleysu?
Þetta eru í stuttu máli þær hugleið-
ingar, sem vakna hjá mér í sambandi
við svuntur og kosningar. Og það ætti
raunar engan að skaða að velta hlut-
unum fyrir sér á ýmsar hliðar — bæði
fyrir og eftir kosningar.
SflMVINNAN 25