Samvinnan - 01.08.1967, Blaðsíða 22

MATTHÍAS JOHANNESSEN:
STYRJÖLD VIÐ AKUR
Almenningur á fslandi lifir
góðu lífi. Viðhorf hans hefur
breytzt frá því sem var. Fólk
vill ganga sæmilega til fara.
Engum dettur lengur í hug að
ganga í stagbættum flíkum.
En samt sitja menn í mennta-
málaráðuneytinu og lappa
uppá kerfi sem löngu er úrelt
og engin meining í öðru en
lagfæra frá rótum. Allt þetta
stag er skammgóður vermir. Ég
hef talað við fjölda kennara og
nemenda og vona að enginn
bregði mér um ósannsögli, þeg-
ar ég fullyrði, að ég hef ekki
hitt einn einasta mann sem
hefur borið lof á skólakerfi
okkar. Enginn virðist vera á-
nægður með það, samt er það
látið danka. „Þið, sem gagn-
rýnið það, verðið að benda á
nýjar leiðir“, sagði einhver. En
við erum ekki á opinberum
launum til að leysa vandann.
Þeir, sem það hafa tekið að
sér, verða að gera það undan-
bragðalaust. Allir sem ég tala
við fullyrða að kerfið sé mjög
gallað og ekki megi lengur við
svo búið standa.
Verst af öllu er sú andlega
plága, sem kölluð er landspróf.
Það var kannski framför á sín-
um tíma, en hefur gengið sér
til húðar, staðnað í formúlum,
sem lítið eiga skylt við mennt-
un eða menningu. Það minnir
frekar á ótta manna við Síb-
eríuvist hér áður fyrr. Þó
heimsendir væri á næstu grös-
um, mundu unglingarnir ekki
kvíða meira fyrir honum en
þeir óttast nú próf þetta. Mað-
ur hefur jafnvel heyrt um
heimili, sem eru í hálfgerðri
rúst vegna þeirrar tauga-
spennu, sem er undanfari og
afleiðing landsprófs. Prófið er
anakrónismi. Það á ekkert
skylt við húmanisma nútím-
ans — er jafnvel í beinni and-
stöðu við hann. Það er styrj-
öld við barnssálina. Það er
styrjöld við akur.
Ríkið, sem vernda á æskuna,
lætur sig ekki muna um að
heyja baráttu við börn og
unglinga — þann eina akur,
sem við megum aldrei kasta
höndum til og framtíð þjóðar-
innar veltur á, hvort ber góðan
ávöxt. Og þetta gerist á sama
tíma og stofnuð eru dýravernd-
unarfélög í öllum sveitum. Það
er ekki á okkur logið!
Okkur er skylt að framselja
börn okkar skólakerfi, sem
verkar á taugar beirra eins og
óvígir herir, spúandi eldi og
eimyrju.
Landspróf hindrar margan
efnilegan en e. t. v. seinþroska
ungling í að taka stúdentspróf
og afla sér æðri menntunar. En
nú er svo komið að okkur staf-
ar, að áliti sérfróðra manna,
hætta af því hve fáa stúdenta
við brautskráum árlega. Af því
mun leiða að við drögumst aft-
ur úr og þolum ekki þá sam-
keppni, sem einkennir líf
manna í nútímaþjóðfélagi. Við
verðum að efla æskuna til auk-
innar menntunar, svo að hún
geti haldið áfram þeirri upp-
byggingu, sem hér hefur verið
undanfarið, í enn ríkari mæli
en verið hefur. í fyrirlestri, sem
ég heyrði ekki alls fyrir löngu,
var á það drepið, að hagvöxtur
í Bandaríkjunum, og þó sér-
staklega í Noregi, væri svo
mikill, að vísindamönnum
hefði ekki tekizt að finna allar
forsendur hans. Nú væru uppi
háværar raddir um, að ástæð-
urnar séu einfaldlega aukin
menntun fólks. Þannig er
aukin menntun bezta fjár-
festing sérhvers þjóðfélags.
Það hlýtur að verka vel
hér á landi, þar sem allt snýst
um efnahagsmál, eins og í
kommúnistaríkjunum. Hag-
vöxtur hér á landi hefur orðið
mjög mikill, án þess að til
komi stóraukin menntun, en
þar koma til aðrar og stopulli
forsendur eins og mikil síld-
veiði. En við getum ekki geng-
ið út frá því um alla framtíð,
að síldin taki að sér hlutverk
æðri menntunar hér á landi.
☆
Einn af megingöllum íslenzka
skólakerfisins er sá, að það er
bútað niður í ósamstæða hluta,
sem eru ekki tengdir saman á
þann hátt, sem nauðsyn kref-
ur. Hér er raunverulega ekki
til neitt heildarskólakerfi.
Barnaskólastigið er út af fyrir
sig, framhaldsstigið einnig, og
æðstu skólastigin í litlum sem
engum tengslum við hin fyrri,
sbr. ræðu háskólarektors við
kandidataathöfn 14. júní 1967.
Má m. a. glöggt sjá þetta með
því að líta á kennslufyrir-
komulagið í menntaskólunum.
Þar er raunverulega ekki miðað
við þá staðreynd, að ungling-
arnir eigi eftir að fara í há-
skóla. Þar er ekkert sjálfstætt
nám, heldur er kennslan öll
meiri og minni ítroðsla, sem á
lítið skylt við menntun eða
lærdóm. Þó er mér nær að
halda, að tungumálakennslu í
menntaskólunum hafi fleygt
mjög fram síðustu ár og er það
vel, þó hinu sé ekki að leyna,
að nauðsyn beri til að fækka
tungumálum og hefja kennslu
þeirra löngu fyrr en nú er gert.
Fæstum nemendum kemur lat-
ína t.d. að nokkru gagni á lífs-
leiðinni. Sumir vilja þó halda
í hana, en þó helzt á sömu
forsendum og brezkir dómstól-
ar halda í hárkollur. En við
þurfum ekki á hárkollum að
halda, a. m. k. ekki í mennta-
skólunum.
Lítið dæmi get ég tekið úr
Menntaskólanum í Reykiavik
(og á það vafalaust við alla
menntaskólana) um þá próf-
maníu, sem allt er að drepa.
Sá tími, sem fer í próf fram
að stúdentsprófi, er hvorki
meiri né minni en 22 vikur eða
tæplega hálft ár — og þó eru
ekki talin svonefnd skyndipróf
sem verka á nemendur eins og
ka fbátahernaður. Nei, auðvitað
trúir þessu enginn, en ég skal
færa rök að því:
í III. bekk fara 4—5 vikur í
próf, þ. e. vika í desember, vika
í marz og 2—3 vikur í vorpróf.
í IV. bekk fara 3—4 vikur í
próf að vori og vika í janúar
að auki.
í V. bekk gildir sama og um
IV. bekk.
í VI. bekk fer ein vika í jan-
úarpróf og síðan taka stúd-
entsprófin með upplestrarfríi
7 vikur, eða frá 20. apríl til 15.
júní; þ. e. tveir mánuðir fara
í próf í VI. bekk einum!
Auk tímans sem fer í þetta
stúss allt, eru svo nemendurnir
helteknir prófskjálfta, og mis-
jafnlega efnilegir dúxar ná
fótfestu, einungis vegna þess
að þeir eru eins og iðnar bý-
flugur. Eða hvað mundu marg-
ir dúxar í menntaskólunum
skara fram úr þegar út í lífið
kemur? Þetta er kerfi kúrist-
anna, en ekki þeirra sem eru
að afla sér praktískrar mennt-
unar og búa sig undir lífsstarf.
Menntaskóla- og háskóla-
stigið eru í engum tengslum
hvort við annað. En þó hef
ég heyrt að kannski væri
verið að stíga spor í þá átt
að samræma þetta eitthvað
— og þá auðvitað ekki með því
að draga úr prófvitleysunni í
menntaskólunum, heldur er
mér sagt að reynt sé að auka
skjálftann í háskólanum. Væri
það auðvitað stórt spor aftur
á bak, því að við þurfum ekki
á að halda fleiri prófum í há-
skólanum. Þar á að kenna
mönnum að iðka vísindi, vinna
úr gögnum og heimildum og
því sem að gagni kemur í lifs-
starfinu síðar meir.
En hvað skal til bragðs
taka? Mundi ekki vera kominn
tími til að leggja niður þann
átrúnað sem nú er á prófum,
rata eitthvert meðalhóf í þeim
efnum?
Við eigum að fá nýja síu í
stað landsprófsins og hætta að
stöðva unglinga á viðkvæmu
aldursskeiði. Okkur ber skylda
til að laða þá að æðri mennt-
un, örva þá til dáða, sjálfum
sér og þjóðfélaginu í heild til
hags og hamingjuauka. í þeim
efnum gætu kennarar ráðið
meiru en nú er, og þá ekki sízt
kennarar framhaldsskólanna,
sem flestir eru með háskóla-
próf og ættu að búa yfir
hyggindum sem í hag koma.
Ég mundi treysta þeim betur
til að dæma um getu nemenda
og hæfileika en öllum þessum
prófum, sem yfir flæða emc og
farsóttir, sem lama eðlileg
samskipti manna við umhverf-
ið. Okkur er hollt að gleyma
því ekki, að margt ungt fólk
nær sér ekki á strik fyrr en í
háskóla; þá losnar úr læðingi
menntunarlöngun, nýr þroska-
tími tekur við. Hvaða meining
er að stöðva þetta fólk á fót-
boltaaldri?
„Ég hef talað við fjölda kennara oq nemenda og vona að
encjinn hreqði mér um ósannsögli, þegar ég fullyrði, að éq
hef eJclci hitt einn einasta mann sem Jiefur borið lof á slcóla-
lcerfi olclcar.“
„Ríkið, sem vernda á œskuna, lœtur sig ekki muna um að
heyja haráttu við hörn og unglinga — þann eina akur, sem
við megum aldrei kasta höndum, til og framtíð þjóðarinnar
veltur á, livort her góðan ávöxt. Og þetta gerist á sama
tíma og stofnuð eru dýraverndunarfélög í öllum sveitum.
Það er ekki á olckur logið!“
„En nú er svo komið að oklcur stafar, að áliti sérfróðra
manna, hœtta af því lwe fáa stúdenta við hrautskráum ár-
lega. A f þvi mun leiða, að við drögumst aftur úr og þolum,
ekki þá samkeppni sem einkennir líf manna í nútimaþjóð-
félagi.“
22