Samvinnan - 01.10.1969, Blaðsíða 57

framdráttar stríðsmarkmiðum Þýzkalands.
Hún leitaði einnig lags við hina sósíalísku
byltingarhreyfingu Rússlands og studdi
hana með fé. Sá sem hér var milligöngu-
maður var dr. Parvus Helphand, rússnesk-
ur að kyni, einn af beittustu pennum marx-
ista í Þýzkalandi um og eftir aldamótin,
tók þátt í byltingunni í Rússlandi 1905, og
var náinn samstarfsmaður Trotskís í hinu
skammlífa Pétursborgarráði. Hann gekk í
þjónustu þýzku stjórnarinnar í byrjun stríðs-
ins og útlistaði fyrir henni, að hagsmunir
hennar og rússneskrar byltingar færu sam-
an. Sendiherra Þýzkalands í Kaupmanna-
höfn, von Brockdorff-Rantzau, gerði Help-
hand að nánum samverkamanni sínum, lét
honum í té geysimikið fé til að greiða bylt-
að byggja landamærasvæðin í austri þýzku
fólki, að gróðursetja þýzkt þjóðerni sem
skjólbelti gegn hinu slavneska mannhafi.
Þessi hugmynd þýzkra menntamanna var að
nokkru leyti framkvæmd í hinni síðari
heimsstyrjöld undir forsjá nazismans.
Þegar könnuð er saga hinna þýzku stríðs-
markmiða, þá vekur það fljótlega athygli,
hve snemma þau birtast á ferli styrjaldar-
innar, hve mikill hluti þýzku þjóðarinnar
verður svo bergnuminn af stríðsmarkmið-
unum, að þau verða kærasta umræðuefni
manna, svo annað kemst varla að, unz þau
vekja djúpstæða múghreyfingu undir for-
ustu fulltrúa efnis og anda. Þjóðverjar
hefðu ekki veriö sjálfum sér líkir, ef þeir
hefðu ekki grundvallað stríðsmarkmið sín
hjá því farið, að enn sem komið er gæti
nokkurs misræmis í rannsóknarniðurstöð-
um við könnun á stríðsmarkmiðum styrj-
aldaraðila.
En að því er nú er vitað virðast Banda-
menn, og er þá einkum átt við Breta og
Frakka, ekki hafa í öndverðri styrjöld verið
búnir að koma sér niður á stefnubundin
stríðsmarkmið í líkingu við það, sem Þjóð-
verjar höfðu á prjónunum. En þegar á líð
ur tekur að móta fyrir staðbundnum stríðs-
markmiðum Bandamanna, sem studd eru
staðíestum samningum — og þeim raunar
leynilegum. Þar er fyrst til að taka Lund-
únasamninginn, er gerður var með Þríveld-
unum og Ítalíu 26. apríl 1915. Gegn loforði
um að fara í stríðið með Bandamönnum var
Nikulás II Rússakeisari
Lenín dulbúinn
Ulrich von Brockdorff-
Rantzau
Alexander Parvus
Helphand
ingarhreyfingunni braut í Rússlandi. Sendi-
herrann komst svo að orði í bréfi til stjórn-
ar sinnar, er hann ræddi um tengslin milli
byltingar í Rússlandi og hins stríðandi
Þýzkalands: „Sigurinn fellur okkur í skaut
og sigurlaun okkar verða öndvegissess í
heiminum, ef okkur tekst réttstundis að
kveikja byltingu í Rússlandi og sprengja
með því Þríveldabandalagið.“ Svo mjög var
þýzku stjórninni í mun að losna úr herfjötri
tveggja vígstöðva, að hún hikaði ekki við
að leika sér að eldi byltingarinnar — að
sjálfsögðu í þeirri vísu von að geta slökkt
hann, ef nauðsyn krefði. í þjóðernisupp-
reisnum og félagslegri byltingu skyldi hið
risavaxna rússneska ríki lagt að velli, en
eigi að síður ætlaði Þýzkaland sjálfu sér
hlutverk skiptaráðandans í dánarbúi þess.
Á öðru ári heimsófriðarins, 1915, fór mikil
alda um allt Þýzkaland, er svo til öll at-
vinnu- og efnahagssamtök Þjóðverja afhentu
kanslaranum álitsgerð um stríðsmarkmið.
Hér voru bornar fram kröfur hinnar þýzku
borgarastéttar eins og hún lagði sig, allt frá
samtökum stóriðju niður í félög smáborg-
aranna, og hér heyrðust raddir stórgósseig-
enda, stórbænda og kristilegra þýzkra smá-
bænda. í álitsgerðinni var talið upp, hverj-
ar kröfur yrði að gera til nýlendna og ítaka
um heimsbyggðina, um innlimun námuhér-
aða í Frakklandi, um strandlengju við Erm-
arsund, í líkum anda og þær kröfur er fyrr
hefur verið lýst; í austurvegi skyldi inn-
lima hluta af Eystrasaltslöndum ásamt hér-
uðum þar suður af, svo að ekki raskaðist
jafnvægið milli iðnaðar og landbúnaðar í
ríkinu. Nokkrum vikum síðar var lögð fram
Álitsgerð menntamanna, undirskriftir 1347;
af þeim voru 352 þýzkir prófessorar, af-
gangurinn skólastjórar, prestar og lista-
menn. Þeir báru fram stríðsmarkmið hins
þýzka anda. Að efninu til voru kröfur
menntamannanna hinar sömu og samtaka
atvinnurekenda, en sérstök áherzla lögð á
með því, sem við köllum lífsskoðun, en heit-
ir á þýzka tungu feitu og fríðu orði:
Weltanschauung. Þegar stríðsmarkmiðin
krefjast jarðarskika ekki smárra af grönn-
um ríkisins kallast þeir að sjálfsögðu þýzkt
menningarland: Kulturland. Og þegar
vopnasmiður Þýzkalands, Kurt von Bohlen
und Halbach, krefst herskipastöðva í Afríku
og kolastöðva handa þýzka flotanum, þá er
það ætlunin að gefa þýzkri menningu færi
á að stjórna „framför mannkynsins, og fyrir
slíkt markmið er göfugu blóði ekki til einsk-
is úthellt", svo sem hann komst að orði í
álitsgerð, sem hann afhenti utanríkisráð-
herranum „og öðrum vinum mínum í ríkis-
stjórninni.“
Það er ástæða til, þegar hér er komið
sögu, að hyggja að stríðsmarkmiðum Banda-
manna sjálfra. Ennþá hljóma í eyrum gam-
alla manna vígorðin frá þessum árum:
Stríðið er háð til að binda enda á öll stríð!
Vér berjumst til þess að tryggja lýðræðið
í heiminum! Vér munum að stríði loknu
skapa heim, sem er hetjum hæfur! Sá lífs-
veruleiki er markaði árin eftir styrjöldina
varð undarlega fáránlegur í ljósi þessara
skrúðfögru stríðsmarkmiða Bandamanna.
En raunar er það athyglisvert, að framan
af styrjöldinni eru Bandamenn furðu hljóð-
ir um stríðsmarkmið sín, þegar frá eru tald-
ar almennar orðaræður um sigur réttlætis
og réttarhelgi. Þó er skylt að geta þess, að
sagnfræðingum hefur verið það nokkuð um-
hendis að rannsaka til hlítar stríðsmarkmið
Bandamanna fyrir þá sök, að skjalaheimildir
í söfnum Bretlands og Frakklands frá stríðs-
árunum hafa verið lokaðar fram til ársins
1966. Það fer því fjarri, að þar séu öll kurl
komin til grafar. Á hinn bóginn hefur sagn-
fræðin haft greiðan aðgang að skjalasöfn-
um Þýzkalands, Austurríkis-Ungverjalands
og Rússlands, enda bera fjölmargar rann-
sóknir síðustu ára það með sér, að úr miklu
er að moða. Af þessum ástæðum getur ekki
ítölum heitið til eignar Suður-Týról,
Tríeste, Istríuskaga, héruðum í Dalmatíu,
eignarhaldi á hafnarborginni Valona, Dóde
kaneseyjum, löndum í Litlu-Asíu m. m. Með
samningi þessum var einkum gengið á lönd
og ríki Habsborgaraveldisins. í marz og
apríl 1915 var gengið frá samningi um
Sundin milli Litlu-Asíu og Evrópu: Þrí-
veldin verða ásátt um að Bretland eignist
ítök í Tyrkjaveldi og Persíu, en Rússland
fái í sinn hlut Miklagarð, Austur-Þrakíu og
strendur Sæviðarsunds og Dardanellasunds.
Hér rættist forn draumur rússneskra keis-
ara í sama mund og Frakkland og Bretland
greiddu banahöggið þeim rúmfasta sjúklingi
við Sæviðarsund, er þau höfðu hjúkrað um
áratugi. Ári síðar, hinn 16. maí, skiptu
Frakkland og England arabísku hlutum
Tyrkjaveldis í áhrifasvæði. Loks gerðu
Frakkland og Rússland með sér samning,
sem haldið var leyndum fyrir Bretum, hinn
12. febrúar 1917, réttum mánuði áður en
Nikulás II keisari lét af völdum. Samningur
þessi fjallaði um Þýzkaland sjálft og afdrif
þess: Rússum skyldi frjálst að skipa málum
á landamærum sínum í vestri, einkum er
varðaði Pólland, en skuldbundu sig til að
styrkja Frakkland til að endurheimta Elsass-
Lótringen og Saarhérað, en þýzkum lönd-
um vestan Rínarfljóts mundi skipt í smá
og hlutlaus ríki.
Allir voru samningar þessir leynilegir,
enda kannski ekki alveg veizluhæfir í opin-
berum mannfagnaði. Lenín lét verða eitt
sitt fyrsta verk eftir valdatökuna haustið
1917 að birta þessa samninga á prenti, og
urðu þá margir forvirraðir.
Meðal Bandamanna urðu stríðsmarkmiðin
aldrei sú almenningseign í líkingu við það
sem varð í Þýzkalandi. Einn hinna yngri
sagnfræðinga Þýzkalands, Gerhard Schulz,
bendir til að mynda á það í nýútkominni
bók um byltingarnar og friðarsamningana,
að á Englandi hafi ekki borið á neinni
57