Samvinnan - 01.02.1971, Side 54

Arlegur hátíðarfundur sœnsku akademíunnar tíu dögum eftir nóbelshátíð
Vegna þeirrar veitingar skrifuðu 42 sænskir
rithöfundar undirforustu Strindbergs og Selmu
Lagerlöf opið bréf til Tolstoís og létu í Ijós
furðu sína yfir því, að hinn aldni meistari
hefði ekki verið heiðraður með verðlaunun-
um. Akademían gaf þá klaufalegu skýringu,
að Tolstoí hefði ekki verið formlega tilnefnd-
ur af þeim aðiljum, sem til þess eru kvaddir,
en meðal þeirra eru akademíur víðsvegar um
heim, bókmenntadeildir háskóla, rithöfunda-
samtök og um 1400 einstaklingar á menn-
ingarsviðinu. Tolstoí hlaut ekki heldur verð-
launin árið eftir og lifði raunar tíu ár af þess-
ari öld án þess að verða nóbelshöfundur.
Til þessa hafa bókmenntamenn ekki skip-
að nema helming sætanna í akademíunni,
og eftir lát Sigfrids Siwertz á 89. aldursári í
árslok 1970 eru þeir í minnihluta.
Reglur þær, sem farið er eftir við veit-
ingu nóbelsverðlauna, eru ýmist mjög óljósar
eða þær eru brotnar án viðhlítandi skýringa.
Þannig er til dæmis talað um að verðlauna
verk ,,frá liðnu ári“, svipað og gert er við
veitingu bókmenntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs, en það hefur mjög sjaldan verið gert,
heldur eru menn einatt verðlaunaðir löngu
eftir að beztu verk þeirra birtust og beztu ár
þeirra eru liðin hjá. Mommsen var verðlaun-
aður fyrir Rómverjasögu sína hálfri öld eftir
að hún birtist, Reymont fyrir stórvirki sitt
„Bændurnir" 14 árum eftir útkomu þess,
Thomas Mann 28 árum eftir útkomu „Budden-
brooks", Galsworthy 11 árum eftir útkomu
sagnabálksins um Forsyte-ættina, Steinbeck
25 árum eftir „Þrúgur reiðinnar", og þannig
mætti lengi telja. Oft hefur sænska akademían
greinilega notað nóbelsverðlaunin til afmælis-
gjafa: Björnson fékk þau í tilefni sjötugs-
afmælisins, og sama er að sega um Carducci;
Heyse fékk þau í tilefni af áttræðisafmælinu;
Gjelleruþ, Pontoppidan, Eliot og Sjólókhof
fengu þau í tilefni sextugsafmæla sinna. Þá
virðist það ósjaldan skipta talsverðu máli, að
meðlimir akademíunnar hafi þýtt verk þeirra
höfunda, sem verðlaunin hreppa. Fyrsta dæmi
þess var Frédéric Mistral, sem einn meðlima
akademíunnar var að þýða þegar ákveðið var
að verðlauna hann; en þegar þýðingarnar
birtust voru þær svo óburðugar, að hlaupið
var til og fundinn annar maður til að deila
verðlaununum með honum, Echegaray fyrr-
verandi fjármálaráðherra Spánar, sem samið
hafði heldur marklítil leikhúsverk. Mörg Ijóð-
skáld í hópi nóbelshöfunda nutu þess, að
þau höfðu verið þýdd af meðlimum akademí-
unnar, svo sem Eliot, Jiménez, Quasimodo,
Seferis og Saint-John Perse. Sá síðastnefndi
var þýddur af Dag Hammarskjöld, sem átti
sæti í akademíunni.
Quasimodo, sem þýddur hafði verið af þá-
verandi forstöðumanni akademíunnar, Anders
Österling, var gott dæmi um þá málamiðlun-
artilhneigingu sem einatt ræður niðurstöðum
hinna átján spakvitringa. Eftir Pasternak-mál-
ið 1953 vildi akademian draga úr spennunni
með því að verðlauna mann sem Rússar gætu
fellt sig við, og Quasimodo var einmitt slíkur
maður: hann hafði ort loísamlega um fyrsta
sovézka spútnikinn og var talinn kommúnisti.
í akademíunni starfar sérstök fimm manna
nefnd, sem hefur það verkefni að velja úr
þeim 80 til 100 tillögum, sem fram eru lagð-
ar, og að sjálfsögðu mælir hún einkum með
sínum skjólstæðingum. Hún hefur einnig það
hlutverk að semja hina opinberu umsögn um
verðlaunaþegann hverju sinni, og eru þessar
umsagnir löngu orðnar heimsfrægar fyrir
marklausar glósur og merkingarsnauða mælgi.
Árið 1932 voru akademíunni settir úrslita-
kostir af ensku rithöfundasamtökunum þess
efnis, að þau mundu hætta að tilnefna menn
sem hugsanlega nóbelshöfunda, ef gengið yrði
framhjá hreinræktuðum Breta enn einu sinni
á 25 árum, eftir að írarnir W. B. Yeats og
G. Bernard Shaw hefðu fengið verðlaunin.
Akademían lét undan, en verðlaunaði samt
ekki manninn sem Bretar mæltu með, H. G.
Wells, heldur Galsworthy.
Tvisvar hefur verðlaunaþegum verið mein-
að að taka við nóbelsverðlaunum af pólitísk-
um ástæðum, Pasternak árið 1958 og Solz-
jenitsín árið 1970. Tvisvar hafa menn af frjáls-
um vilja færzt undan að taka við verðlaun-
unum: Shaw árið 1925 og Sartre árið 1964.
Shaw hafði verið hafnað árið 1911 á þeim
forsendum að hann væri „of mótsagnakennd-
ur, of ruddalegur og ekki nógu listrænn", en
14 árum síðar var sú umsögn gleymd. Sjálf-
ur sagði Shaw: „Mér er þetta allt saman hrein
ráðgáta. Ég geri ráð fyrir að mér hafi verið
veitt verðlaunin vegna þess að aidrei þessu
vant hef ég ekkert skrifað á árinu." Eftir
mikið þóf féllst Shaw á aö taka við heiðrinum,
en fyrir verðlaunaféð setti hann á laggirnar
ensk-sænska menningarstofnun, sem átti að
annast og kosta útgáfu á höfuðverkum Strind-
bergs á ensku, en Strindberg fór mjög í taug-
arnar á Alfred Nobel og hlaut því aldrei
nóbelsverðlaunin, þó hann lifði framtil 1912.
Það hefur ekki verið siður að veita látnum
höfundum nóbelsverðlaun, enda ekki til þess
ætlazt í starfsreglum. Þó var gerð ein undan-
tekning. Árið 1931 voru látnu Ijóðskáldi
veitt nóbelsverðlaunin — eða einsog það var
orðað „Ijóðlist Eriks Axels Karlfeldts" — en
þess ber að geta að Erik Axel Karlfeldt, sem
lézt það sama ár og var forstöðumaður aka-
demíunnar við andlát sitt, hafði neitað að taka
við verðlaununum árið 1920, þegar félagar
hans i akademíunni samþykktu að sæma hann
þeim.
Frá verðlaunaveitingunni 1959: Quasimodo og sænska kóngafólkið
50