Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 151

ANDVARI
SKÁLDSKAPUR OG SAGA
149
síður umfang kveðskapar hans eða einhver afgerandi stórvirki. Pað sem
skipti sköpum væru tengsl hans við þjóð sína: «Jónas Hallgrímsson er krist-
allur íslenskrar vitundar. í honum brotna geislar eðlis vors. Þegar ég kemst
þannig að orði að hann sé hið besta skáld vort, þá á ég við að hann sé hið
íslenskasta skáld vort.»5 Ólíklegt má telja að Grímur Thomsen hefði tekið
undir þessa röksemdafærslu Halldórs, þótt hann reisti fegurðardóma sína
reyndar á sama þjóðlega grundvelli og hann.
Þetta dæmi sýnir að viðtökusaga íslenskra bókmennta getur skýrt eitt og
annað sem tengist almennum skilningi bæði á einstökum skáldverkum og
höfundum 19. aldar. Þetta á einnig við um skilning manna á Grími Thom-
sen, en í umfjöllun sinni um tengsl hans við skandinavismann segir Sveinn
Yngvi Egilsson: «Líklega gera flestir nútímalesendur Gríms sér grein fyrir
því að hann er ’þjóðlegur’ á sinn hátt, en átta sig e. t. v. ekki á því að sá
’þjóðlegi’ þáttur nær út fyrir ísland.» Fólk hafi með öðrum orðum ekki gert
sér grein fyrir því að Grímur var þjóðlegt skáld «í norrœnum skilningi
fremur en íslenskum» (128). Sveinn Yngvi leitast við að skýra þetta með
því að benda á að «farið [sé] að fenna í þau spor sem skandinavisminn
skildi eftir sig í menningarumræðu á Norðurlöndum» (128). Hér væri þó
ekki síður vert að huga að þjóðernislegri túlkun íslenskra bókmennta-
manna á kvæðum Gríms, sérstaklega skrifum Sigurðar Nordals, sem þar að
auki tortryggði allt sem var af erlendum toga og reyndi því að halda ís-
lensku og útlendu fullkomlega aðskildu. Sú fullyrðing Sigurðar að Grímur
hafi «skírst» svo mjög af langri dvöl sinni með erlendum þjóðum «að ein-
ungis ósviknasti málmur íslenzkrar tungu og þjóðareðlis sé eftir»,6 hefur í
raun og veru aldrei gefið færi á «norrœnum skilningi» á skáldskap hans eða
hvatt menn til að huga að tengslum Gríms við skandinavismann sem hann í
mörg ár studdi af heilum hug án þess þó að afneita þjóðerni sínu.
Þó að höfundar fræðiritanna fjögurra takmarki sjónarhorn sitt að nokkru
leyti, bregða þeir víða nýrri og óvæntri birtu yfir það tímabil sem þeir fjalla
um, bæði með því að vísa til áður ónotaðra heimilda og með nýjum túlkun-
um. I þessu efni fer samt hver sína leið, og því er eðlilegt að ræða aðeins
um aðferðir höfundanna við að nálgast umfjöllunarefnið. í formála að riti
sínu gerir Aðalgeir Kristjánsson eftirfarandi grein fyrir viðhorfi sínu til
staðreynda og tilgátna:
Hér hefir lítið verið gert af því að setja fram tilgátur þegar staðreyndir þrýtur, enda
er hollt að minnast orða Ciceros sem sagði að staðlausar hugsmíðir muni eyðast í
straumi tímans, en dómar náttúrunnar hljóta staðfestingu. (7)
Þessi orð þýða alls ekki að ritið sé gjörsneytt öllum tilgátum, en röksemdir
Vega afar þungt í umfjölluninni. Sú kenning er t. d. vel undirbyggð «að sam-
hengi hafi verið á milli lélegrar heilsu skólasveina á Bessastöðum og hárrar