Fálkinn - 16.04.1938, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
5
Sjeð lil siið-austurs yfir stóra eld-giginn i Grímsvötnum. Til hægrió
og má af Jwi ráða stærðarhlutföllin.
jökullinn, seni árnar streyma fra),
mun vera sunnlenska nafnið á jökl-
inum. Aftur á móti mun nafnið
Klofajökull vera norðíenskt, og er
vtst eífki að efa, að það er gefið
eftir ‘ liinum mjög svo einkenni-
lega klofa, sem nú er nefndur
Kverkfjöll.
Þegar Skeiðará hljóp fyrir f.jór-
um árum, korn með vatnsflóðinu
undan jöklinum nokluið af viðar-
bútum, og vildu margir ætla. að
Jietta væru leifar af skógum, í
dölum, er jökullinn hefði runnið
yi'ir og fyll. Gat slíkt verið rjelt,
og Jió sennilegast þó, að það hefði
verið löngu fyrir landnámstið. En
lietta mun vera rekaviður frá Vest-
urheimi, og eru viðarbútarnir engu
ó.merkilegri fyrir það, en þó þeir
hefðu verið leifar af islenskum
skógum. Þeir sýna að jökullinn
tiefur verið Jn.rna minni einlivern-
tima áður, og sjór þá staðið hærra
en nú. En mikið minni þarf jök-
lilhnn ekki að hafa verið, því bút-
arnir Jnirfa ekki að liafa komið
langt að, innan undan jök 'num,
r.úna er þeir komu í ljós. Jarð-
fræðingunum er kunnugt um, að
sjór hefur áður staðið mikið hærra
við Suðurland en nú, en Jiað hefur
vcrið löngu fyrir landnámstíð, og
er sennilegast að viðarbútar þessir
sjeu frá þeim tíma.
Undan rótum Vatnajökuls koma
margar stærstu ár laiulsins. Tungnaá
kemur að vestan, og rennur í
Þjórsá, og er mikill hluti af vatns-
megni hennar. Til suðurs renna
Skaftá Hverfisfljót, Núpsvötn, Súla,
Skeiðará, Hornafjarðarfljót og fleiri
mikil fallvötn. En til austurs og
norðurs falla Jökulsá í Fljólsdal,
Jökulsá á Brú, Jökulsá í Axarfirði
of Skjálfandafljót. Það er Jrví meira
cn litill hluti af strandlengju lancls-
Fjpllum eigi 12 hestburða skógar-
liögg í Skaftafells-skógi i Öræfurn.
I jarðabókinni sem rituð var 1779,
cr sagt að Skaftafell eigi beit fyrir
Ui hesta á Möðrudalsheiði. Haldið
er að leiðin milli Skaftafells og
Norðurlands hafi legið upp Mors-
árdal, en sú leið er ekki fær nú.
Mikið útræði Norðlendinga var í
Suðursveit, en lagðist niður á 16.
cld, að þvi er haldið er, eftir mikið
mannskaðaveður, þar sem átta
skipshafnir fórust, alls 93 menn.
Veður þetta er álitið að hafi verið
á Góuþrælinn árið 1575.
ins, þar sem aðal fljótin, er til
sjávar falla, koma frá Vatnajökli.
Öll eru fljót Jiessi lituð af jökul-
leir, eins og öll vötn, er undan
jöklum falla. Þó kvað renna svo
mikið af bergvatni í Skjálfanda-
fljót, að það hagi sjer frekar sem
bergvatn en jökulsá. En einkenni
jökulsánna er liað, að þær vaxa
mest, þegar sólskin er mikið, en
bergvatnsár eru þá litlar, (nema
fyrst á vorin), en vaxa aftur á
móti í rigningum, en þá vex litið
eða ekki flug jökulsánna.
f margar af Jiessum ám, sem tald-
ar voru, koma hlaup, hæði Jiær að
norðan og sunnan og stafa flest
af eldsumbrotum undir jöklinum.
Frægust af þessum hlaupum eru
Jsau, er koma undan Skeiðarár-
jökli. Vissu menn þegar í fornöld,
að þau stöfuðu af jarðeldum inni
í jökli, Jiar sem lieitir Grimsvötn,
En þessi þekking gleymdist, og
tcafa menn til skamms tíma álitið,
að þau stöfuðu af því að jökulsá
stíflaðist að nokkru leyti inni undir
jöklinum, þar til þungi vatnsins
loks yrði orðinn svo mikill, að
vatnið sprengdi sjer leið gegnum
jökulinn, með því feikna afli, er
flóð Jiessi brjótast fram með. Sið-
asta Skeiðarárhlaup hófst 22. marz
1934, en jarðeldsins í sambandi við
l)að urðu menn ekki varir fyr en
30. marz. En næsta dag livarr flóðið
og það svo ört, að Skeiðará var
orðin fær 1. apríl. Gosið hefur því
verið i viku að bræða af sjer jök-
ulinn, sem var yfir gosstöðvunum,
en þegar hann var búinn að J)ví
mgndinni miðri stendur maður
þvarr flóðið, og hefur vatnið, er
fram rann, þvi eingöngu stafað frá
ísnum en gosið bræddi meðan það
var að brjótast upp úr hjarninu.
Að ekki stafa öll hlaup af elds-
umbrotum, má sjá af rannsóknum
Jchannesar Askelssonar, á 'hlaup-
inu er kom úr Súlu í septem-
ber 1935, en fljót þetta fellur
vestan við Skeiðarársand. Hlaupið
reyndist að koma úr Grænalóni,
jókulstífluðu vatni J)ar norður af,
Höfðu þeir Jóhannes Áskelsson og
Trausti Einarsson mælt það vatn
árinu áður, og reyndist það 18 fer-
rasta stórt, eða meira en helmingur
á borð við Mývatn, og langtum
dýpra, því það var að meðaltali
120 stikur, og 200 stikur þar, sem
l)að var dýpst, en nú eftir hlaupið
var það alveg tómt.
Sá sem fór fyrstur yfir Vatna-
jokul, á síðari árum var Englend-
ingurinn W. L. Watts. Hann var
búinn að reyna það árangurslaust
árin 1871 og 1874, en tókst það
loks árið 1875. Fimm íslendingar
voru með honum í förinui, og var
einn þeirra Páll Pálsson, sá er
síðar varð kunnur um alt land, sein
Páll jökull. Þeir fjelagar lögðu upp
frá Núpstað, og stefndu norður
yfir Kistufell, er leiðin þarna um
60 rastir, þvert yfir jökulinn. Drógu
þeir sleða með farangri, og höfðu
með sjer húðfat, er þeir sváfu í
allir sex. Lögðu þeir af stað 25.
juní, og voru tólf daga yfir jökul-
ir.n. Lentu þeir i töluverðum hrakn-
ingum, og urðu, þegar norður af
joklinum kom, að nærast af hvönn-
um, er þeir fundu þar, og þó af
skornum skamti. Þeir náðu til
bygða — Grímsstaða á Fjöllum —
á fjórum dögum frá því er þeir
komu af jöklinum, en þangað eru
100 rastir frá jökulröndinni.
Eftir þennan atburð liðu nær
þrír áratugir, án þess að gengið
yrði á Vatnajökul. Næstir til þess
að gera það urðu tveir Skotar S.
L. Muir og .1. H. Wigner. Voru
þtir á skíðum og drógu smásleða
með farangri. Þeir fóru upp á
Brúárjökul að norðan, og fóru það-
an til Esjufjalla. Þaðan hjeldu þeir
vestur, og til Grænalóns, og voru
þrettán daga frá Brúárjökli þangað.
En við Grænalón urðu þeir veð-
urtepptir, og urðu að hafast við þar
í hellisskúta i meira en viku, og
þótti dauf þar vistin, og voru alls
liðnir 22 dagar frá því þeir gengu
á jökulinn, þar til þeir komust nið-
ur af honum aftur.
Næsta Vatnajökulsferðin var leið-
angur Danans J. P. Kock, árið 1912,
er árið eftir fór yfir þveran Græn-
þ.ndsjökul, hjer um bil þar, sem
hann er breiðastur. Notaði Kock
islenska hesta í þeirri för, til drátt-
ar. Var einn íslendingur í henni,
Vigfús, er síðan hefir verið nefnd-
ur Grænlandsfari. Annar maður í
förinni var Wegener sá, er frægur
\arð fyrir landaflutningskenningar
sinar, og löngu síðar fórst á Græn-
landsjökli. Kock liafði verið við
lc-ndamælingar hjer árið 1904, við
suðurrönd Vatnajökuls, og þá notað
hest til þess að draga farangurinn
á jöklinum, og þá komið til hugar,
að nota íslenska hesta til ferða yfir
Grænlandsjökul. En för hans yfir
Vatnajökul var einskonar reynslu-
för, og fór hann ríðandi yfir hann
með marga hesta. Lagði hann á
jókulinn nálægt Kverkfjöllum 19.
júní og kom til Esjufjalla 21. júni
Dvaldi hann þar liðugan sólarhring,
og fór síðan á 18 stunduin sömu
lcið aftur, en kvaðst hafa geta farið
það á 9 stundum. Leið þessi er
65 rastir.
Fimm árum siðar, þ. e. 1919
fóru tveir Svíar, Wadell og Ydberg,
með hest og sleða upp á jökulinn.
Þeir fóru upp frá Kálfafelli, og
komu niður á Breiðamerkursand.
f för þessari fundu þeir aftur Grims-
vötn, er höfðu verið týnd i margar
aldir, og það svo gersamlega, að
Thoroddsen hjelt að Grímsvötn og
Grænalón væri einn og sami stað-
ur. En Svíarnir sem hjeldu, að þeir
hefðu fundið áður óþektan gosstað,
nefndu Grímsvötn Svíagíg. Aðra
för fóru þeir Svíarnir, en hreptu
þá illviðri, og mistu hestinn og
farangur sinn, en björguðust sjálfir
við illan leik ofan af jöklinum.
Árið 1926 tóku þrir Hornfirð-
ingar sig til, og fóru kynnisför yfir
jókulinn, norður í Þingeyjasýslu.
og að henni lokinni sömu leið aftur
suður yfir jökul. Menn þessir heita
Helgi Guðmundsson, Unnar Bene-
diktsson og Sigurbergur Árnason.
Árið 1932 gengu tveir Þjóðverjar,
Verlager og dr. Keil á norðaustur-
hluta Vatnajökuls. Sama ár var þar
leiðangur Englendinga, það voru
námsmenn frá Cambridge, og hjet
sá Brian Roberts er fyrir þeim var.
Fóru þeir norðuryfir til Kverk-
fjalla, og suður yfir aftur. Höfðu
þeir með sjer áhöld til þess að
mæla þykt jökulsins, en þegar til
kom reyndust þau ónýt, og varð
fyrirætlun þeirra að þessu leyti
að engu. Árið 1934 kom hlaup i
Skeiðará, gengu þeir Guðmundur
frá Miðdal og Jóhannes Áskelsson
þá á jökulinn, og alt til Gríms-
vatna, og sáu þar vegsummerki
gossins, sem hlaupinu olli. Nokkru
síðar fóru þeir Jóhannes Áskelsson
og dr. Niels Nielsen, danskur nátt-
úrufræðingur, er mikið hefir feng-
Sjeð yfir fírímsvatnadal frá V. A.fíigarnir á miðri myndinni i fjarska.