Ný þjóðmál - 25.02.1975, Blaðsíða 5

NÝ ÞJÓÐMÁL
5
rSÓKNAR
Ragnars I þinginu i vetur, þar
sem ólafur Ragnar vitnaði i
fræga ræðu, er Ólafur Jó-
hannesson flutti á Hótel Esju og
fræg varð að endemum. Ólafur
Jóhannesson talar um fyrrver-
andi „aðdáendur” sina, en þar
sem kveðjan var áreiðanlega
ætluð fleirum en ólafi Ragnari,
tók ég hana til min eins og sjálf-
sagt margir fleiri. Af þessu til-
efni get ég ekki látið hjá liða að
leiðrétta ólaf Jóhannesson. Ég
hef aldrei sett Ólaf á stall, sem
eitthvert goð, en ég hef verið
samherji hans um langt árabil,
en nú er það skeið á enda runn-
ið. Samþykktir flokksþinga,
miðstjórnar og kjördæmisþinga
Framsóknarflokksins i hálfan
annan áratug hafa vafalaust
slegið ryki i augun á fleirum en
mér, en nú hefur sannleiksgildi
þeirra séð dagsins ljós með
þjóðinni. Ég er einn þeirra, sem
treysti vinstri yfirlýsingum
Framsóknar allt frá árunum
siðan fyrir 1960 og að flokknum
tækist að leiða vinstri öflin til
öflugrar forystu um langa
framtið. 1 tið vinstri stjórnar-
innar kom þó fljótlega i ljós að
hægriöflin I flokknum ætluðu sér
annað hlutskipti. Hver man ekki
170 menningana, sem báðu um
að stefna „varins lands” yrði
tekin upp, sem og varð. Slfellt
seig á ógæfuhliðina. Samstaða
innan flokksins reyndist von-
laus, hægri og miðflokkskenn-
ingar réðu lögum og lofum. 1
dag stöndum við frammi fyrir
afleiðingum spilamennsku
Ólafs Jóhannessonar. Þetta er
fyrst og fremst hans afkvæmi.
Hann er faðir „Geirólu”. Hver
er nú maðurinn sem þorir, þorir
að gera hlutina, hvort sem þeir
eru skynsamlegir eða ekki? Það
er Ólafur Jóhannesson. Ég lýsi
hryggð minni, aö honum skyldi
takast að leiða Framsókn i lok-
rekkju ihaldsins. Ég skora á
sanna Framsóknarmenn að
skilja hann þar eftir og hans
fylgisveina og endurvekja
gömlu baráttuorðin:
„Allt er betra en ihaldið”.
slendinga ?
Forða heimabyggð sinni frá
eitruninni og fá ódýra raforku
til rekstursins, sem virðist, eftir
þeim samningsdrögum sem birt
hafa verið, ekki nema litið brot
af þvi verði, sem við
heimamenn megum greiða, þó
að þessi orka sé beinlinis tekin
frá okkur, á sama tima og okkur
skortir hana svo tilfinnanlega
að við neyðumst til að kaupa i
hennarstað erlenda orkugjafa á
okurverði.
Svona miklu vilja nú
ráðamenn okkar tilkosta að fá
þennan bölvald inn i landið.
1 áramótaávarpi sinu til
þjóðarinnar, segir forsætisráð-
herra Geir Hallgrimsson meðal
annars:
„Þótt landið og höfuðskepn-
urnar séu harður húsbóndi má
spyrja hvernig þjóðin hefur far-
ið mað landkosti sina i ellefu
aldir.
Haft er fyrir satt að búseta
manna hafi valdið þvi, ásamt
veðurfari og eldvirkni, að
gróðurlendi tslands hefur
minnkað um helming. Timi er
þvi kominn til þess að landmenn
gjaldi skuld sina við landið og
framkvæmi áætlun um gróður-
vernd og landgræðslu undan-
bragðalaust.”
Þetta mun rétt vera og sem
betur fer hafa á undanförnum
árum, viða verið gjörð
myndarleg átök i að hefta sand-
fok og breyta stórum svæðum
svartra sanda i gróin tún og viða
efnt til trjáræktar, þó að þetta
sé aðeins byrjun og vonandi
stórátök framundan, ef staðið
verður við heit alþingis frá
Þingvöllum á þjóðhátið s.l.
sumar.
En þegar tilgreind ummæli
forsætisráðherrans eru höfði i
huga, vekur það þvi meiri furðu
að undir forsæti þess sama
manns, skuli unnið að þvi að
selja erlendum auðhring at-
Framhald á bls. 6.
VÉSTEINN ÓLASON SKRIFAR
o
Sleggjudómar um
bókmenntir og fleira
VESAAS OG KLAKAHÖLLIN
mætti kalla rabb það sem hér
'fylgir á eftir. Það var samið
sem kynning með útvarpssögu
og ber þess ýmis merki, t.d.
forðaðist ég að rekja efni sög-
unnar til að spilla ekki eftir-
væntingu áheyrenda. 1 þeirri trú
að þessar lfnur kunni e.t.v. að
vekja hjá einhverjum forvitni
að hlusta á söguna eða iesa hana
eru þær birtar hér. Sagan kom
út á islensku i þýðingu
Hannesar Péturssonar árið
1965. Útgefandi var Almenna
bókafélagið.
Þegar þjóðernisvakning varð
hjá Norðmönnum á siðustu öld
og lærðirð og leikir áhugamenn
tóku að leita fyrir sér hvað
alþýða manna geymdi i minni af
fornum fræðum, kom fljótt i ljós
að eitt fylki var öllum öðrum
auðugra af skáldskap, sem lifði
góðu lífi á vörum fólks. Þetta
var Þelamörk eða Telemark,
eins og Norðmenn kalla hana
sjálfir. Þar hefur t.d. verið
skrifað upp meira af þjóð-
kvæðum en i öllum öðrum
héröðum Noregs saman lagt.
Það þarf þvi engan að undra að
einn fjölhæfasti ljóðasmiður
Norðmanna á 19. öld, og braut-
ryðjandi i skáldlegri meðferð
1 andsmá1s i n s , Asmund
Olavsson Vinje, var þaðan
kominn. Né heldur hitt að eitt
mesta sagnaskáld Norðmanna á
þessari öld, Tarjei Vesaas, var
borinn og barnfæddur á Þela-
mörk og ól þar reyndar mest-
allan aldur sinn.
Tarjei Vesaas (sem var
fæddur 1897 og dó árið 1970) var
afkastamikill rithöfundur og
átti langa starfsævi. Hann
skrifaði á þriðja tug skáld-
sagna, gaf út smásagnasöfn,
ljóðabækur og leikrit að
ógleymdri minningabókinni
sem birtist skömmu áður en
hann lést. Ritverk Vesaas eru
nokkuð misjöfn að gæðum,
einkum framan af, en eitt af þvi
merkilegasta við þennan mann
var það hvernig hann óx stöðugt
þannig að verkin sem hann
skrifaði á sjöunda tug ævi
sinnar standa flestum hinum
eldri framar.
Það er einatt svo um mikil-
hæfa rithöfunda að kostir þeirra
rúmast ekki i einni bók og sýnist
sitt hverjum þegar bénda skal á
þá bestu. En ýmsa hluti sem
listræn viðleitni Vesaas beindist
aö bók eftir bók gerði hann
aldrei betur en i Klakahöllinni,
sögu sem út kom árið 1963. Allt
frá upphafi rithöfundarferilsins
hneigðist hann til að beita tákn-
máli i bókum sinum og margar
þeirra eiga áhrifamátt sinn
umfram allt táknmálinu að
þakka. Segja má að þáttaskil
verði i skáldsagnagerð hans frá
og með skáldsögunni Kimen,
Fræið, sem kom út árið 1940
Eftir þessi þáttaskil verður
form sagnanna einfaldara og
skýrara, söguþráðurinn ein-
faldur, persónurnar i hæsta
máta venjulegt fólk (með
fáeinum undantekningum).
Jafnframt verður táknmálið
samgróinn hluti hinnar raun-
sæju frásagnar. Þó hafði Vesaas
um skeið tilhneigingu til að
verða nokkuð myrkur og
ofhlaða sögur sinar táknum. 1
Klakahöllinni er táknmálið hins
vegar einfalt og hreint. Það
veröur að visu ekki ráðið til fulls
vegna þess að það endar i hinu
ósegjanlega, og meginhlutverk
þess er einmitt að tjá hið
ósegjanlega a. Samt sem áður
dylst ekki athugulum lesanda
hvert meginlinurnar stefna. 1
þessari sögu er samfella
raunsæjar frásagnar og tákn-
rænna og ljóðrænna þátta lika
alveg hnökralaus. Vesaas hefur
samið fjölþættari og etv. blæ-
brigðaauðugri verk, en hvergi
er tónn hans einn hreinn og hér,
nema ef vera skyldi i Fuglunum
skáldsögu frá 1957 sem fjallar
um skylt meginstef i býsna
ólikum búningi.
Klakahöllin fjallar um tvær
ellefu ára gamlar stúlkur Siss
og Unn, aðallega þó um Siss.
Þær eru ennþá börn en þó
komnar að endamörkum
bernskunnar þegar fyrstu
merki gelgjuskeiðsins fara að
segja til sin. Þetta er vitaskuld
mikilvægt. 1 vissum skilningi
má segja að þær mætist á kross
götum þar sem bernska mætir
æsku, fundur þeirra verður
þeim mikilvæg byrjun einhvers
nýs, einhvers sem þær vænta
sér mikils af, en framhaldið
verður óvænt.
Það er ekki mikið vikið að
trúarlegum efnum i Klaka-
höllinni, og það væri auðvitað
fjarri sanni að kalla hana trúar-
legt verk I nokkrum venjulegum
skilningi. Samt sem áður held
ég að verkið verði ekki skilið
eða skynjað til fulls nema i ljósi
þeirrar heimsmyndar sem við
höfum fengið úr bibliunni. Hug-
myndin um syndafallið og það
skerf sem maðurinn verður að
stiga úr Paradis bernskunnar
inn i hina fullorðnu veröld býr
að baki þvi sem Siss lifir i
sögunni. Unn segir við hana
kvöldið sem þær eru saman:
„Ég veit ekki hvort ég kemsttil
himnarikis.”
Hvorki við né Siss fáum
nokkurn tima að vita hvað fær
hana til að komast aö þessari
niðurstöðu, enda skiptir það
ekki máli. Syndin sem hún hefur
drýgt væri væntanlega ekki
alvarleg i okkar augum: það
sem hér skiptir máli er ekki
verknaðurinn heldur syndarvit-
undin. Unn einangrast með
þessa vitund sina, og þau
ómeðvituðu öfl i sálarlifinu sem
draga hana að hinu óþekkta,
draga hana að dauðanum um
leiö. Sálarstrið Siss sem á eftir
fylgir er háð milli þeirra afla
sem draga að myrkrinu, ein-
angruninni og dauðanum og
hinna sem laða hana að ljósinu,
lifinu og sambandinu við annað
fólk. En það þversagnakennda
við þessa báráttu er að til þess
að hún geti gefið sig lifinu á
vald, verður hún að horfast i
augu við dauðann, — og það
gerir hún i bókstaflegri merk-
ingu þegar hún sér Unn i Klaka-
höllinni. Eftir það er öflum
lifsins sigur vis.
t Klakahöllinni gerast ein-
kennilegir hlutir en þó ekkert
yfirnáttúrlegt, nema við lftum á
lifiö sjálft sem yfirnáttúrlegt
fyrirbæri. En frásögnin er öll
byggð utan um ákveðnar grund-
vallarandstæður i náttúrunni og
mannlifinu, og skáldið notar
vald sitt yfir efninu til að skipa
þeim andstæðum þannig i kerfi
að allir hlutir fá dýpri merkingu
I bókinni en þeir hafa i hinu dag-
lega lifi. Sagan hefst á stuttri
málsgrein sem við gefum
kannski ekki mikinn gaum við
fyrsta lestur, nema hvað við
festum okkur i minni þá aðal-
merkingu að sagt er frá
einhverjum á ferð i myrkri:
Æskubjart enni sem ruddi sér
leið gegnum myrkrið.
Sá sem hefur tamið sér að
gefa gætur að orðalagi og stil
finnur lika að hér er vel og
umfram allt myndrænt að orði
komist. Rithöfundurinn beinir
kastljósi að æskubjörtu enni
sem er umlukið myrkri. Þetta
enni og eigandi þess er þó ekki
einber þolandi myrkursins
heldur ryður sér leið gegnum
það. Orðalag sem staðfestir
vissu um að birta muni finnast
handan myrkursins. En það er
ekki fyrr en bókin er lesin til
enda að i ljós kemur að i þessari
fyrstu málsgrein, æskubjart
enni sem ruddi sér leið gegnum
myrkrið, er sagan öll fólgin sem
i hnotskurn. Andstæðurnar sem
togast á um sál þessarar litlu
stúlku eru bæði hér og annars
staðar táknaðar með ljósi og
myrkri. En það sigursæla afl
sem knýr hana gegnum myrkrið
og býr i henni sjálfri þótt það
þurfi að finna enduróm hjá
öðrum, þetta afl birtist okkur
hér i fullum mætti sinum i orða-
Framhald á 7. siðu.
Kjarni niðurfærsluleiðarinnar:
Verðhjöðnun í stað verðbólgu
i samþykkt fram-
kvæmdastjórnar Sam-
takanna, sem birt er á
forsíðu blaðsins í dag, er
enn ítrekuð sú stefna
Samtakanna, að rétt sé að
fara niðurf ærsluleið,
ásamt nauðsynlegum
hliðarráðstöfunum, til
þess að leysa efnahags-
vanda þann, sem þjóðin
hefur átt við að striða
Þessi leið var eins og menn
minnast ein þriggja leiða, sem
svonefnd Valkostanefnd benti á
haustið 1972, og taldi að kæmi til
greina við lausn þess efnahags-
vanda, sem þá var við að etja.
Þessi leið hefur þó ekki verið
notuð hér á landi, en hins vegar
hefur henni verið beitt bæði i
Frakklandi og Finnlandi, þegar
þessi riki áttu við mikinn verð-
bólguvanda að striða á siðasta
áratug.
Meginhugmynd niðurfærlsu-
leiðarinnar er einfaldlega sú, að
færa niður, eða lækka, bæði'
kaupgjald og verðlag I iandinu.
Sú stefna, sem núverandi rfkis-
stjórn fylgir, byggist á þvi að
lækka stórlega kaupgjaldið i
landinu en láta verðlagið hækka
hömiuiaust. Niðurfærsluleiðin
er algjör andstæða við þessa
stefnu: þ.e iækkun kaupgjaids
og verðlags helst i hendur ef sú
leið værc farin. Hafa Samtökin
lagt áherslu á að sú lækkun
verði með þeim hætti, að kaup-
máttur lægstu launa lækki ekki
frá þvi, sem hann var áður en
kjaraskerðingaraðgerðirnar
dundu yfir.
Niðurfærsluleiðin leiðir m.a.
tilþess, að tilkostnaður atvinnu-
veganna lækkar, þá batnar
samkeppnisaðstaðan við er-
lenda aðila. Jafnframt ætti hún
að draga úr innflutningi, og hafa
ýmis önnur heppileg áhrif á
þjóðarbúskapinn.
En einn meginkostur niður-
færsluleiðar er ef til vill, aö með
henni væri snúið frá þeim verð-
bólguhugsunarhætti, sem ein-
kennt hefur allt fjármáialif I
landinu i ár og áratugi. 1 stað
verðbólgu kæmi verðhjöðnun.
A siðastliðnu hausti fóru Sam-
tökin fram á það, að Þjóðhags-
stofnun reiknaði út, hvernig nið-
urfærlsuleiðin virkaði til lausn-
ar þeim efnahagsvanda, sem þá
var við að etja, I einstökum at-
riðum. Þvi miður hefur slik út-
tekt ekki enn farið fram, þrátt
fyrir að talsmenn Samtakanna
á Alþingi hafi ofsinnis hvatt til
þess.