Ægir - 15.12.1959, Blaðsíða 62

60
ÆGIR — AFMÆLISRIT
stæðisins og menningarlegri jafnt sem
efnahagslegri einangrun og stöðnun um
aldabil. — Segja má, að landlæg hung-
ursneyð, þrátt fyrir nálægð einhverra
auðugustu fiskimiða þessa hnattar, hafi
og verið meðal illra afleiðinga þessarar
öfugþróunar.
Þessi tvö meginatriði má raunar skoða
sitt í hvoru lagi, enda þótt þau séu ná-
tengd. — í fyrsta lagi: hvað olli því, að
svo skjótt dró úr siglingum og verzlun
íslenzkra manna eftir að landnámi lauk?
— I öðru lagi: hversvegna hófust þær og
fiskveiðarnar ekki til nýs vegs á 15. öld,
þegar öll skilyrði virtust hagstæð?
Ég geng þess ekki dulinn, að elckert eitt
svar er til eða ein orsök, sem skýrir þessi
mál til hlítar — heldur var um að ræða
mörg öfl og margar orsakir.
1. Hvers vegna lögðust verzlun og
siglingar niður?
Heimildir um landnámsmenn greina
frá, að þeir hafi flestir eða a. m. k. sá
hluti þeirra, sem mannaforráð hafði, ver-
ið farmenn og víkingar og koonið til
hinna nýju heimkynna á eigin skipum.
Margir þeirra munu hafa haft töluverð
auðæfi í lausafé meðferðis. — Fyrst
framan af má því gera ráð fyrir, að mikl-
um hluta af flutningaþörf landsmanna
hafi verið fullnægt með eigin skipastóli,
en samt sem áður gefa heimildir skjótt
í skyn, að þeir Islendingar, sem lögðu
stund á verzlun og fannennsku sem at-
vinnu, hafi ekki verið ýkja margir, og
herma þær jafnframt, að mjög snemma
íslandsbyggðar hafi töluverður hluti ís-
landsverzlunarinnar þegar verið í hönd-
um austmanna, þ. e. erlendra kaupmanna.
Smám saman hnignaði siglingum ís-
lendinga sjálfra, eftir því sem fyrstu skip-
in gengu úr sér, og virðist endurnýjun
skipastólsins hafa verið lítil og alls ekki
nægileg. — Allmargar tilgátur eru uppi
til skýringar á þessari þróun; skógleysi
landsins er tíðast kennt um og skorti á
innlendum skipaviði, svo og því, hve
skipakaup voru raunverulega mikil fjár-
festing í sjálfu sér og ofviða flestum inn-
lendum mönnum.
Þessar ytri aðstæður hafasjálfsagt haft
sitt að segja, en eru samt ekki nægileg
skýring á því, sem gerðist, ekki sízt þeg-
ar á það er litið, að töluvert virðist hafa
dregið úr siglingum erlendra kaupmanna
til landsins, þegar leið að lokum þjóð-
veldisins, svo sem ákvæði Gamla sáttmála
um siglingar bera með sér.
Grundvallarorsakanna verður því að
leita dýpra, eða í framleiðslu- og útflutn-
ingsmöguleikum landsmanna á þessu
tímabili. — Þær afurðir, sem íslendingar
þessa tíma gátu látið í skiptum fyrir inn-
fluttar vörur hljóta næstum að hafa ver-
ið fábreyttar og fátæklegar, og vitað er,
að eftirspurn eftir þeim minnkaði, er á
leið þetta tímabil. Með nútíma orðalagi
má e. t. v. orða það svo, að verzlunar-
kjörin hafi verið þeim óhagstæð, einkum
þó síðari hluta þjóðveldistímans. M. ö. o.
rná segja, að höfuðorsökin til þess, að svo
mjög dró úr siglingum til íslands eftir
að sjóðum þeim var eytt, sem hinir fyrstu
landnámsmenn höfðu með sér út hingað,
hafi einkum legið í fábreytni afurða
landsmanna og tiltölulega lítilli eftir-
spurn á erlendum markaði. Að skipa-
stóll íslendinga sjálfra var ekki endur-
nýjaður á sér sömu orsakir — verzlunin
borgaði sig ekki. — Einnig má telja þess-
ari staðhæfingu til stuðnings, að lega
landsins var þeirra tíma skipum óhag-
kvæm og siglingar því tiltölulega dýrar
og áhættusamar. Goðarnir ,munu og títt
hafa beitt valdi sínu kaupmönnum til ó-
þurftar, og e. t. v. er ekki fjarri sanni að
halda því fram, að íslendingar hafi ver-
ið litlir kaupmenn, sem stunduðu verzlun
og siglingar í hjáverkum.
Að öllu þessu athuguðu er ekki að
undra, þótt verzlun og siglingar íslend-
inga drægjust saman á þessum fyrstu
öldum Islandsbyggðar.