Tímarit lögfræðinga - 01.06.1966, Blaðsíða 34
í fyrra dómi. Miklu mikilvægari eru þó þeir tiltölulega
fáu dómar, sem skapa algerlega nýjar meginreglur rélt-
arins, víkja slíkum reglum til hliðar eða móta nýjar und-
antekningar frá þeim. Dæmi þessa er málið: Donoghue
gegn Stevenson, sem rætt verður hér á eftir. Slikir dómar
eru löggjafareðlis og er þá ekki lengur látið í veðri vaka,
eins og áður var, að dómstólar kveði einungis á um það
hvað séu gildandi lög, en eigi ekki hlut að lagasetningu.
Löggjöf þingsins er fólgin í óvéfengjanlegum texta lag-
anna, en dómstólarétturinn er hins vegar þess eðlis, að
kanna verður forsendur dómsins, sem e. t. v. er margar
blaðsíður, til þess að finna ratio decidendi — úrslitarök
dómsins — því að þau ein ráða í síðari málum, enda séu
atvik þar sem næst hin sörnu. Síðan 1898 verður því dóm-
ari að kanna alla mikilvæga dóma þeirra dómstóla, sem
hafa vald til að lögbinda hann og verður að haga sér
samkv. þeim reglum, sem þar koma fram, nema slað-
reyndir, er máli skipta, séu aðrar.
„Ratio decidendi" er sú réttarregla, sem dómari beitir,
er hann kveður á um úrslit máls, en jafnframt verður
hann að hafa í huga staðreyndir, er liann telur máli skipta,
þá hvað það er, sem aðila greinir á um og loks fyrri dóma
í svipuðum málum. Önnur lagarök, sem fram koma í dómi,
eru einungis ábendingar — „obiter dictum“ — en ekki
bindandi í síðari málum. Rétt er að vekja athygli á því,
að enskir dómarar fresta dómsuppsögu sjaldan. Dómur
er venjulega kveðinn upp, þegar er málflutningi lýkur.
Þess vegna má ekki húast við því af dómara, að hann
móti lagareglu, umfram það, sem nauðsvnlegt er, miðað
við þær staðreyndir, sem fram eru komnar. Hann lætur
dómurum síðari mála það eftir að kveða á um þær und-
antekningar frá meginreglunni, sem nauðsynlegar kunna
að reynast eða æskilegar, þegar um er að ræða frábrugðn-
ar staðreyndir.
Ekki er alltaf auðvelt að finna „i'atio decidendi“ máls,
einkum þegar 3 eða fleiri dómarar áfrýjunardómstóls
96
Timarit lögfræðinga