Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Síða 94

arhúsið og bjuggu þau saman ógift. Þau stækkuðu húsið og unnu heimilinu meðan
starfsorka og líf entist. K andaðist 29. febrúar 1960. Með hliðsjón af stöðu M á
heimili þeirra K og vinnu hans í þágu þess þótti hann eiga tilkall til nokkurrar
þóknunar af eignum K sem var skráður eigandi hússins umfram það sem hann hafði
notið á heimili þeirra. Töldust laun M, sem voru ófymd samkvæmt undirstöðurökum
1. tl 3. gr. laga nr. 14/1905, hæfilega ákveðin 20.000 krónur.
Hér var karlmanni sent hafði búið með konu dæmd þóknun fyrir vinnu í
þágu sameiginlegs heimilis - „ráðsmannskaup“ - sem hann fekk greitt að
óskiptu við skipti á dánarbúi K.
Hæstaréttardómar 1969, bls. 92.
K var ráðskona á heimili M tímabilið 1. nóvember 1960 til 10. janúar 1966. Eign-
aðist hún tvö böm með M og ól hann önn fyrir bömunum þann tíma, en greiddi
síðan meðalmeðlag með þeim. Á sambýlistímanum fekk K fé hjá M til einkaþarfa,
en gat ekki greint hversu háar fjárhæðir. Hún taldist eiga rétt til launa fyrir störf í
þágu heimilis hennar og M á sambýlistímanum sem töldust hæfilega ákveðin
120.000 krónur.
Þessi dómur er hefðbundinn og dæmigerður um „ráðskonukaup“.
Hæstaréttardómar 1978, bls. 893.
M og K bjuggu saman í óvígðri sambúð nálega fjögur ár. Eignir M jukust á þessu
tímabili, meðal annars íbúðarhús í smíðum, bifreið og sumarbústaður. K lagði fram
90.000 krónur til byggingar íbúðarhússins, en ekki varð séð að henni hefðu bætzt
aðrar eignir á sambúðartímanum. Dóttir K á skólaaldri var á heimili þeirra. Þau M
og K höfðu fjárhag sinn greinilega aðskilinn og töldu hvort um sig fram til skatts
allan tímann. í aprílmánuði 1974 slitu þau samvistum og krafðist K þess að M
greiddi sér andvirði helmings framangreindra eigna auk heimilismuna sem þeim
hefðu bætzt á sambúðartímanum, en þær voru taldar vera 2.862.011 krónur. í héraðs-
dómi var litið svo á að K ætti rétt til greiðslu vegna vinnuframlags á sameiginlegu
heimili þeirra. Við ákvörðun greiðslunnar bæri að hafa í huga að K hafi unnið fulla
vinnu utan heimilis, hversu lengi sambúðin hefði staðið, að K hefðu sparazt útgjöld
vegna sambýlis við M og fjárframlaga hans til heimilisins og aðstoðar K við smíði
framangreinds íbúðarhúss. Þótti hæfileg greiðsla nema 480.000 krónum auk 90.000
króna láns K til húsbyggingarinnar. í Hæstarétti var héraðsdómur staðfestur nema
greiðsla M til K ákveðin 700.000 krónur.
I sératkvæði eins dómara í Hæstarétti var tekið fram að svo væri að sjá sem M
hefði átt mjög litlar eignir þegar sambúð þeirra hófst, en við lok sambúðar hafi
eignir verið talsverðar. Síðan sagði: „Um eignauppgjör við lok óvígðrar sambúðar
eru eigi skráðar lagareglur hér á landi. Hins vegar hafa verið lögfest nokkur laga-
ákvæði, sérstaklega á vettvangi félagsmálalöggjafar, er gera hlut sambúðarfólks
svipaðan því, sem lögmælt er um hjón. Þegar þessa er gætt og höfð er hliðsjón af
löggjöf og lagareglum um fjárskipti við lok hjúskapar, þykja lagarök standa til þess,
88